Jĭ chŭ ‘nŏh mĭnh tơdrong jĭ tơpoh kơ yuơ sơmach jĭ pơm ăn. Đei ƀôh hơdăh ‘nŏh pơ ‘ngeh đuh jơ̆p akau, truh hloi tơ̆ rơpiĕt păng ƀơ̆r. Jĭ chŭ tơpoh đơ̆ng bơngai au năm tơ̆ bơngai anai ‘moi kiơ̆ kial tơhlu. Bơngai jĭ chă pơma dơnuh, hiĕn, kơseh, kơcheh đak hai đei sơmach jĭ gô tơpoh ăn bơngai nai dăh mă tơpoh kiơ̆ đak đuh. Pơyan puih mak, mư̆h ‘năr tơnŏ ƀiơ̆ ‘nŏh khei ‘năr jĭ chŭ tơpoh lang să. Hmă hmă ngăl đei ƀôh tơ̆ hơ iŏh tim mă truh 15 sơnăm, mă kăl đe hơ ioh mâm non, hŏk jăl kơđeh, kơ yuơ đe hơ iŏh ngăl chă iŏk yua hơdoi tơmam pơm ngôi.

Kiơ̆ đơ̆ng Hơnih bơ̆ jang Dăr lăng hơlen jĭ jăn dêh char Đak Lăk, đơ̆ng blŭng sơnăm truh dang ei, lơ̆m dêh char ƀôh 44 ‘nu bơngai tơpŏh jĭ chŭ. ‘Nao au hloh 2 hơnih đei jĭ tơ̆ tơring Ea Kao, pơlei tơm Buôn Ma Thuột păng tơring Nam Ka, apŭng Lăk pơm ăn 29 ‘nu bơngai jĭ. Đĭ đăng rim bơngai au atŭm mĭnh ŭnh hnam dăh mă hŏk hơdoi mĭnh lăm, mĭnh trương.

Hnam trương mầm non Ea Kao (tơring Ea Kao, Pơlei tơm Buôn Ma Thuột), hơnih đei ƀôh tơpŏh ji chŭ, đei 3 lăm hăm 100 ‘nu hơ iŏh hok pơhrăm, lơ̆m au hlôi đei 20 ‘nu hơ ioh jĭ păng đei ăn oei tơ̆ hnam. Mă lei, lơ̆m khei năr khŭl bơ̆ jang kơ Hơnih jang Dăr lăng hơlen pơrang jĭ dêh char păng Hnam pơgang tơring hlôi năm dăr lăng, lăng hơlen hlôi đei ƀôh dơ̆ng mĭnh ƀar ‘nu hơ iŏh đei pơ ‘ngeh đuh, jau jĭ chŭ kơtă lơ̆m lăm. Hnam trương tơbăt, hơdrol kơ Têt Nguyên đán 2023, đei mĭnh ƀar ‘nu jĭ chŭ păng ŭnh hnam ăn pơdơ̆h hŏk oei tơ̆ hnam vă vei lăng năng tông. Mă lei dôm gieng tơ jê̆ au, hnam trương hơnơ̆ng ƀôh lơ hơ ioh tơpoh jĭ chŭ kơna hlôi tơroi tơbăt ăn Hnam pơgang tơring vă hơmet pơ ‘lơ̆ng. Yă Tống Thị Tư - Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hnam trương mầm non Ea Kao (tơring Ea Kao, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đak Lăk) tơbăt:“Mư̆h ƀôh lơ̆m trương đei lơ hơ iŏh tơpoh jĭ chŭ, hnam trương hlôi tĕnh koăng tơbăt ăn tơring păng hnam pơgang tơring păng hlôi đei ƀơk ăn pơgang pruih pơlôch sơmach. Hnam trương hlôi iung jang hơpuih, rôp rơgŏh drơ̆h hnam, tơmam drăm pơchơt, tơmam drăm pơm ngôi, tơmam drăm yua kơ rim hŏk tro, chă pĭh pơ đĭ bơ̆n sơkok, khăn, sơ̆k tơ̆ tŏ kơtĕch mĭnh năr. Tơdrong pơgơ̆r pơchơt pơ hiơ̆ jei tơplih plĕh plŏh dih băl kơ rim lăm kơ yuơ hli chă tơpoh đơ̆ng mon au năm tơ̆ mon mă to kơna ư̆h kơ ăn hơ iŏh chă ngôi hrơ̆p minh ‘măng.

Mŏ H’Uông oei tơ̆ buôn Tơ̆ng Jŭ, đei kon 5 sơnăm tŏk bŏk hŏk tơ̆ hnam trương mầm non Ea Kao păng tơpoh jĭ chŭ. Mŏ tôch tơtăm găh jơhngơ̆m jăn kon hơ ‘lơ̆p, kơ yuơ kon drŏ kăn tŏk bŏk jĭ, mŏ oei đei kon drŏ nglo 3 sơnăm rim năr hơnơ̆ng chă pơm ngôi hăm mŏ hăp. Mŏ H’Uông tơbăt, mai oh măr sư hmơ hmao oei hơdoi kơna mă đơ̆ng bơnga mŏ jĭ ră mă lei mĕ ƀă jei ưh kơ gơ̆h gơ̆t ăn mai oh măr sư pơm ngôi hơdoi. Mŏ tim mă băt pơm lơ liơ ‘ngoăih vei lăng năng tông ‘lơ̆ng ăn 2 ‘nu hơ ‘lơ̆p, rim năr chă tơhum rơgoh, sŏng sa ‘nhĕm ‘nhot măh mai ăn 2 ‘nu kon păng tơ̆ gơmăng ăn mai oh măr sư tep phara. Kơdih tơpoh jĭ chŭ păng đei ƀlĕk ƀlŏk tơ̆ muh măt kơna mŏ H’Uông tôch kơ hli kon drŏ kăn jei đei lơ lau mơ̆n. Mưh apĭng kơ yuơ kă kiơ ưh kơ ăn kon hơ ‘lơ̆p ƀet vaccine tang găn ji chŭ, mŏ H’Uông tơbăt, kơ yuơ ŭnh hnam ưh kơ đei jên kơna mŏ ưh kơchăng truh tơdrong ‘nau. Mŏ H’Uông tơbăt:“Đunh kơ au 3 năr hăp chĕp pơgrŭn, pơ ‘ngeh đuh, năr blŭng ƀôh ĭnh ba hăp năm khăm hloi. Ƀak si akhan ĭnh ƀôh hrôih, tơtom kơna ƀak si khăm, chih hla bơar răt pơgang pơđĭ pơgang pik hăm pơgang huch. Mưh vei lăng kon tơ̆ hnam, ba băt chă kơlen hăp hơnơ̆ng vă ƀôh tơtom, kơ yuơ tơdrong jĭ au hli hlơt đeh, ƀak si jei pơkă athei lăng hơnơ̆ng, ăn kơ hăp nhă đak lơ, pik pơgang, ăn hăp nhă đak lơ, đak plei ‘long, ăn kơ hăp sŏng sa ‘nhot, hum ‘nhao mă rơgoh, rim năr, pih sơ̆k hơbĕn ao tơ̆ tŏ. Ĭnh băt tơdrong jĭ au hli dêh păng jei hơpơi ‘meh vă teh dak pơjing rơvơn vă rim đe hơ ioh jei đei ƀet tơgŭm ăn đĕch vaccine”.

Lăp đơ̆ng rŏng ƀôh rim bơngai tơpoh ji chŭ tơ̆ tơring Ea Kao, hơnih bơ̆ jang pơgang hlôi tĕnh koăng tơlĕch jang tang găn jĭ jăn, adoi iung jang pruih pơgang Chloramin B pơlôch sơmach jĭ tơ̆ hnam bơngai jĭ păng hnam trương rim năr, adoi atŏk kơtang pơtho tơbăt hăm al loa, ; atŏk kơtang jơhngơ̆m đon hlôh vao kơ kon pơlei lơ̆m tang găn hơlau jĭ jăn. Ƀak si Nguyễn Đình Thảo – Kơdră chĕp pơgơ̆r Hnam pơgang tơring Ea Kao, pơlei tơm Buon Ma Thuột tơbăt:“Lơ̆m khei ‘năr đơ̆ng Têt Nguyên đán truh dang ei, tơdrong jĭ chŭ pơram kơtang, kơ yuơ găh lơ đe hơ ioh oei lơ̆m pơlei, tơdrong hơmet pơ ‘lơ̆ng cham char tim gan lăng ba kơjăp păng mưh ƀôh bơngai jĭ đe hăp jei hui năm tơroi tơbăt ăn. Mưh băt đei tơdrong jĭ lơ lau, hnam pơgang tơring jei tĕnh koăng pơrô̆, pơtho tơbăt găh tơdrong jĭ adoi nhen trong tang găn jĭ hăm al loa kơ tơring. Adoi pơgơ̆r hôp păng tgơbăt ăn 14 ‘nu bơngai pơjao jang pơgang pơlei chă pơtho tơbăt trong tang găn hơlau jĭ jăn, dôm bơngai kăl ba hơ ioh năm tơ̆ hnam pơgang tơring vă khăm păng ming hơmet ăn rim đe mon jĭ”.

Sơmach pơm ăn jĭ chŭ đei akŏm lơ̆m sơmach jĭ tơpoh kơtang, tơdăh tim mă ƀet vaccine păng oei tơjê̆ hăm bơngai jĭ ‘nŏh tơdrong hơmơt tơpoh jĭ tôch kơtang. Lăp đơ̆ng rŏng lơ̆m dêh char ƀôh 2 tơring đei jĭ chŭ, Hơnih bơư jang Dăr lăng jĭ jăn dêh char hlôi pơrô̆ athei rim hnam pơgang apŭng, thĭ xăh, pơlei tơm atŏk kơtang bơ̆ jang dăr lăng, khăm hơlen tơ̆ tơring đei bơngai jĭ; mă kăl đe hơ iŏh, mâu yăo, hnam trương jăl kơđeh, jăl ƀar, jăl pêng păng mĭnh ƀar tơring kăl vă tơbăt hơdăh. Mưh ƀôh bơngai jĭ đei jau jĭ chŭ kăl ăn oei hơdrô̆ hloi, hơmet pơ ‘lơ̆ng veh ver đei ƀơm truh tơdrong anai, ưh kơ lê̆ pơm ăn truh lôch răm. Atŭm hăm ‘nŏh, iung jang ‘lơ̆ng hăm hơnih jang pơtho pơhrăm lơ̆m tơlĕch jang kiơ̆ rim trong tang găn hơlau pơrang jĭ lơ̆m rim hnam trương,adoi hơmet tôm pơgang, pơgang pruih, kmăi kmŏk, khul jang vă iung jang hloi tơdăh đei tơdrong jĭ pơrăm.

‘Năr tŏ hngôm hrei ‘nâu tôch kơ hiôk ăn tơdrong chek lar păng tơpoh lanh yŏng jĭ pơm ăn jĭ chŭ. Mă đơ̆ng tơdrong jĭ ‘nâu hoei kơ krê hơmơt dêh ră mă lei tơdăh ưh kơ lăng băt hrôih păng vei lăng lăp, jĭ kŭm gô jing dêh. Vă đe mĕ ƀă hlôh hơdăh găh tơdrong jĭ ‘nâu kŭm nhen băt trong veh ver păng vei lăng hơioh ƀơm jĭ, grŭp chih kơ tơ̆ng ang hlôi đei jơ pơma dơnuh hăm Tiến sĩ, ƀak si Trần Thị Thúy Minh - Kơdră Khoa hơmet đe hơioh jĭ Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên.

- Apĭnh ƀak si roi tơbăt jĭ jŭ đei ƀôh lơ liơ păng trong tơ poh jĭ ‘noh kiơ̆ trong kiơ ?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: Jĭ chŭ ‘noh tơdrong jĭ đa tơƀơ̆p tơ̆ hơioh păng pơ đĭ bơngai ‘lŏ. Jĭ yua đơ̆ng yŏng jĭ pơm ăn, đa tơƀơ̆p tơ̆ dôm bơngai ưh kơ pran jăng păng tam mă đei ƀet bơ̆ng. ‘Nâu jĭ tơdrong jĭ đei ƀôh tơ̆ ‘ngoăih hơkar păng dôm hơnih nai. Mă blŭng mưh hơioh ngôi tơ jê̆ hăm bơngai ƀơm jĭ jŭ dang 1-2 giĕng hơioh gô đei ƀôh chĕp pơ lŏ, yuh, đơ̆ng rŏng ‘noh đei ƀôh lĕch hmrŭng hmăng tơ̆ muh măt đang kơ ‘noh truh tơ̆ kơ̆l, hơ ko, hơkâu păng jơ̆ng ti. Jĭ đei ƀôh đơ̆ng 2-3 năr đơ̆ng rŏng ‘noh pơm kơ hroih tơ̆ hơkâu, jing rơka păng hiong lơ̆m dang 3-4 năr đơ̆ng rŏng. Găh lơ jĭ chŭ gô pơm ăn rơka đơ̆ng rŏng ‘noh tơdăh ưh kơ đei vei lăng hơlen, ‘ngoăih kơ ‘noh 1,2 ‘nu bơngai gô tơƀơ̆p jĭ dêh đơ̆ng jĭ chŭ. Jĭ chŭ tơpoh kiơ̆ trong dui jơhngơ̆m păng ngôi tơjê̆ hơkar đei rơka.

- Jĭ chŭ ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơhngơ̆m jăn bơngai jĭ thoi yơ hă ƀak si ?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: Hăm 1,2 hơkâu jăn, mă loi ‘noh jĭ hơioh ‘lơ̆p, bơngai ưh kơ gan pran jăng, bơngai đei dôm tơdrong jĭ hơmet ưh kơ klăih tơdăh ƀơm jĭ chŭ gô pơm ăn jĭ ‘ngok, jĭ tơsoh păng dôm tơdrong jĭ âu gô pơm ăn krê hơmơt truh hơkâu jăn dăh mă pơm ăn dôm tơdrong jĭ đơ̆ng rŏng âu. Găh lơ hơioh ƀơm jĭ đei ƀôh rơka pơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh măt lăng. Mơ̆ng kiơ̆ lơ̆m tơdrong jĭ dêh, dar thoi yơ, hlôi đei ƀet bơ̆ng dăh tam mă păng jơhngơ̆m pran đơ̆ng hơyoh mă dôm tơdrong jĭ gô lơ dăh mă tŏ sĕt.

- Ƀak si ham đei nơ̆r tơtă kiơ hăm mĕ ƀă mưh vei lăng hơioh đei jĭ chŭ tơ̆ hnam ?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: Hăm vei lăng hơioh đei jĭ chŭ, ‘ngoăih kơ tơdrong tơ jur yuh, huch pơgang kiơ̆ hla ar chih đơ̆ng ƀak si ‘noh tơdrong vei lăng dôm rơka tôch kơ gĭt kăl. Yua kơ rơka tơ̆ hơkar tơdăh ưh kơ vei lăng pơ ‘lơ̆ng, đei pơchŭng, rơka đơ̆ng rŏng âu gô tôch kơ nê̆ păng gô pơm ăn pơchŭng tơ̆ dôm hơnih nai. Tơdrong vei lăng rơka hơkar ăn hơioh jĭ chŭ kăl kơ vei mă rơgoh dôm hơnih rơka, gơh yua pơgang pik, ôp tơdăh đei kơ hrưih kơ krăih păng ưh kơ pik dôm tơmam tơ̆ dôm hơnih lĕch đak hmrŏng hmrônh. Mưh hmrŏng mhrônh đei ƀôh pơchŭng athei đei nơ̆r pơtho yua trong hơmet pơchŭng vă veh ver kơ pơm rơka tơ̆ dôm hơnih jĭ lơ hloh pơm ăn rơka, pơm ăn kơ hrư̆ih kơ hrăih dôm hơnih nai. Hăm jĭ chŭ, ‘nĕ kơ hum hơ rao mă tơ plơ̆ dơ̆ng sa roi pơm rơgoh ăn hơioh sa roi ‘lơ̆ng. Găh sŏng sa, athei ăn hơioh sŏng sa mă lăp, tôm kơ chơ̆t bek ‘lơ̆ng lăp hăm sơnăm, nhă lơ đak. Tơdăh kơplăh vei lăng, hơioh yuh dêh hơnơ̆ng ưh kơ kĕ tơjur, đei ƀôh ưh kơ hơdơ̆r, râu ưh kơ kĕ iung, hăk, dui jơhngơ̆m mơmat... ‘noh athei ba hơioh truh tơ̆ hnam pơgang tơtom.

- Ƀak si hăm đei pơtho tơtă kiơ hăm mĕ ƀă vă tang găn jĭ chŭ ăn hơ ioh ưh?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: Pŭn ai mă blŭng ‘noh jĭ hrei ‘nâu hlôi đei vắc xin bơ̆ng jĭ. Yua thoi noh, mĕ ƀă athei ăn hơioh năm ƀet bơ̆ng vă pơm ăn hơioh pran jăng kĕ tơjră tơdrong jĭ ‘nâu. Mă 2, vă hơioh dă ƀiơ̆ kơ ƀơm jĭ, ‘nĕ kơ ăn hơioh pơ ngôi dăh mă ngôi tơjê̆ hăm dôm bơngai vei lăng păng dôm bơngai tŏk bŏk ƀơm jĭ chŭ. Mă 3, mưh jâu kon ƀơm jĭ chŭ ‘noh athei ba hơioh truh tơ̆ hnam pơgang vă đei khăm hơlen tơtom.

Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ!