VOV4.Bahnar - Đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 sơ đơ̆ng ƀiơ̆, lơ bơ ngai đei đon tơ chĕng pơm pơ hơi ưh kơ ƀet vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19 dôm jrŭm pơ klăm dơ̆ng. Mă lei, anih jang pơ gang khan lê̆ hơ drol, tơ drong ‘nâu gô jing tơ drong tơ hli tih, pơm ăn jĭ hơ buh hơ mơt kơ đei ƀôh hơ lơ̆k dơ̆ng yua kơ dôm pơ rang tơ plih ‘nao đơ̆ng yŏng jĭ SARS-CoV-2 oei đei ƀôh ưh kơ pơ dơh. Tơ̆ hơ năp tơ drong ‘noh, anih jang pơ gang apŭng Ea Súp hlôi jang kiơ̆ lơ trong jang vă yak truh ƀet tôm vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19 lơ̆m tơ ring, tơ gop vei lăng jơ nei tang găn jĭ, vei sơ đơ̆ng jơ hngơ̆m pran, hơ kâu jăn kon pơ lei.

Yă Đàm Thị Dẹm (60 sơ năm) jĭ bơ ngai jang pơ gang kơ thôn 2, xăh Cư K’Bang, apŭng Ea Súp. Hloh 2 khei kơ âu yă hơ nơ̆ng năm truh tơ̆ rim hnam lơ̆m pơ lei vă tơ roi tơ băt, krao hơ vơn kon pơ lei năm ƀet vắc xin COVID-19. Tơ dăh năm tơ̆ hnam ưh kơ tơ ƀơ̆p ‘noh krao điên thoăi dăh mă chih gơih tin nhăn. Lơ̆m dôm năr ƀet bơ̆ng, yă athei pơ dơh lê̆ ‘mơ̆i dôm tơ drong jang lơ̆m hnam vă năm tơ̆ Hnam pơ gang xăh jang, dăr lăng tơ drong năm ƀet đơ̆ng kon pơ lei lơ̆m pơ lei păng hơ nơ̆ng krao điên thoăi tơ tă kơ dôm bơ ngai tam mă ƀet. Yă Dẹm tơ băt ưh kơ sĭ mưh năm krao ‘noh đe năm ôh, đei lơ ŭnh hnam athei năm truh tơ̆ hnam truh 3,4 ‘măng đe sư mă chu năm. Tơ drong jang âu kŭm gleh hrat nhen khei ‘năr tang găn jĭ hơ drol ki, mă lei, yă Dẹm păng dôm bơ ngai jang pơ gang nai ling lang hơ drin vă jang đang hơ năp jang đei pơ jao. Yă Đàm Thị Dẹm tơ roi:

Ƀơ̆t đei hla ar tơ̆ kơ pal găh hơ tŏk loi dơ̆ng ƀet vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19, ĭnh hlôi hơ dai hăm bơ ngai pơ gơ̆r pơ lei hăm dôm khŭl tơ pôl năm tơ̆ rim ŭnh hnam vă tơ roi tơ băt, krao hơ vơn kon pơ lei găh tơ drong đei yua đơ̆ng vắc xin. Jrŭm 1 păng jrŭm 2 ‘noh kon pơ lei năm ƀet lơ dêh, jrŭm 3 ‘noh kon pơ lei kŭm năm mă lei truh jrŭm 4 ‘noh mơ mat tat ƀiơ̆. Mă đơ̆ng gleh hrat thoi noh, mă lei ĭnh kŭm hơ drin, rim khŭl tơ pôl kŭm tôch kơ lăp đon lơ̆m tơ drong tơ roi tơ băt.

Tơ̆ hơ năp tơ drong kon pơ lei pơm pơ hơi, ưh kơ năm ƀet, khŭl kơ dră tơ ring xăh Cư K’Bang kŭm hlôi mơ̆t jang kơ tang, pơ jao hơ năp jang ăn rim khŭl jang tơ pôl, mă loi ‘noh jĭ bơ ngai chĕp kơ̆l dôm pơ lei kon kông kŭm hăm anih jang pơ gang “ năm rim trong, tơ teh rim hnam, dăr hơ lem rim bơ ngai”, khŏm ưh kơ lê̆ rơ kăh vắc xin. Kiơ̆ kơ y sĩ Hoàng Văn Bảy, Phŏ Kơ dră vei lăng Hnam pơ gang xăh Cư K’Bang, dôm thôn 14,15,16 păng tơ ring 8,9,10 đei kơ sô̆ bơ ngai lơ hloh 1 puăt kơ sô̆ kon pơ lei lơ̆m xăh, găh lơ ‘noh bơ ngai Mông, Dao păng kiơ̆ lui đĭ đăng. Kon pơ lei tơ ring ‘nâu hui đĕch oei tơ̆ hnam mă găh lơ oei lơ̆m mir roh, đunh đunh ‘mơ̆i mă brŏk tơ̆ pơ lei dăh mă năr pơh ‘mơ̆i brŏk hơ kŭm pơ hrăm. Tơ̆ hơ năp tơ drong ‘noh, khŭl kơ dră  xăh hlôi bơ̆ jang hăm dôm bơ ngai vei lăng lui gơ nang kơ đe sư tơ roi tơ băt, krao hơ vơn kon pơ lei năm ƀet. Đơ̆ng rŏng kơ iŏk đei tơ drong tơ gŭm đơ̆ng bơ ngai vei lăng lui, Hnam pơ gang xăh hlôi pơm hơ nih năm ƀĕt kơ tă hloi tơ̆ dôm thôn, pơ gơ̆r ƀet ăn kon pơ lei lơ̆m năr pơh rim giĕng, jơ năr rim bơ ngai năm hơ kŭm pơ hrăm. Gơ nang đơ̆ng noh, kơ sô̆ bơ ngai ƀet bơ̆ng hlôi tŏk lơ. ‘Măng ƀet mă 25 pơ gơ̆r lơ̆m khei 7 âu ki, xăh Cư K’Bang hlôi ƀet đang đĭ đăng jrŭm ƀet đei pơ jao.

Thị trấn Ea Súp jĭ 1 lơ̆m dôm tơ ring đei kơ sô̆ ƀet vắc xin COVID-19 tŏ sĕt hloh apŭng. Kiơ̆ kơ dră vei lăng Hnam pơ gang thị trấn, tơ drong tơm pơm ăn kon pơ lei ưh kơ năm ƀet bơ̆ng găh lơ ‘noh yua đơ̆ng đon tơ chĕng pơm pơ hơi, akhan hlôi jĭ COVID-19 ‘noh hơ kâu gô pơm kơ dih đei tơ drong pran, hơ dai hăm ‘noh, dôm tơ drong tơ roi glăi ưh kơ trŏ lơ̆m mạng tơ pôl akhan ƀet vắc xin COVID-19 pơm đa hiơt, ưh kơ gan ƀlŏk, pơm ăn kon pơ lei ưh năm ƀet dôm jrŭm pơ klăm dơ̆ng. Tơ̆ hơ năp tơ drong ‘noh, Hnam pơ gang hlôi jang tơ gŭm ăn khŭl kơ dră tơ ring hơ vơn tơ drong vang jang đơ̆ng rim khŭl grŭp, bơ ngai chĕp kơ̆l thôn, pơ lei, kueng kơ phô̆ pơ gơ̆r dôm jơ hôp kon pơ lei vă tơ roi tơ băt, krao hơ vơn. Hơ dai hăm ‘noh, Hnam pơ gang hlôi tơ plih jơ năr ƀet bơ̆ng, pơ gơ̆r ƀet hloi tơ̆ gơ măng, năr drâu, năr pơh dăh mă năm ƀet tơ̆ hnam, hơ drin pơm rim tơ drong hiôk vă kon pơ lei đei gơh ƀet vắc xin.

Bre klo kăn mŏ Phạm Thị Kim Cúc oei tơ̆ thị trấn Ea Súp ‘nao ƀet đang jrŭm mă 4. Mŏ Cúc tơ băt mă đơ̆ng đei lơ tơ drong kơ tơ̆ng ang glăi ưh kơ trŏ lơ̆m mạng găh vắc xin COVID-19 mă lei kơ dih kâu sư păng ŭnh hnam ling lang lui ngeh lơ̆m trong jang vei lăng jơ hngơ̆m pran đơ̆ng Đảng păng teh đak. Mŏ Phạm Thị Kim Cúc tơ roi:

Ĭnh tơ chĕng ‘noh bơ̆n kăl kơ năm ƀet, thoi noh mă vei sơ đơ̆ng đei jơ hngơ̆m pran đơ̆ng rŏng âu. Ĭnh ưh kơ hli bơ ngơ̆t yua kơ ĭnh lui lơ̆m trong jang đơ̆ng Đảng păng teh đak. Y học ƀơ̆t hlôi tơ chĕng hơ len đei vắc xin ‘noh sư athei đei yua ‘lơ̆ng kơ na ĭnh ưh kơ hli bơ ngơ̆t kiơ ôh.

Kiơ̆ ƀak si Nguyễn Viết Hữu, Kơ dră vei lăng Hnam pơ gang apŭng Ea Súp, khei ‘năr jĭ COVID-19 đei ƀôh dêh, kơ sô̆ bơ ngai ƀet vắc xin jrŭm 1, jrŭm 2 kơ apŭng tă kơ iŏk đei hloh 90% mă lei đơ̆ng dang khei 5 kơ âu, kơ sô̆ ƀet jrŭm 3, jrŭm 4 hlôi tơ jur lơ, hơ mơt kơ vắc xin đei rơ kăh tôch kơ lơ. Tơ̆ hơ năp tơ drong ‘noh, Hnam pơ gang hlôi jang tơ gŭm ăn Anih pơ gơ̆r jang tang găn tơ drong jĭ jăn kơ apŭng bơ̆ jang kiơ̆ lơ trong jang vă tŭn hrĕnh tơ drong ƀet tôm vắc xin. Ƀak si Nguyễn Viết Hữu tơ roi:

Hnam pơ gang hlôi jang tơ gŭm ăn Anih pơ gơ̆r jang tang găn tơ drong jĭ jăn apŭng năm hơ len lăng, dăr lăng, pơ gơ̆r kơ tă Khŭl pơ gơ̆r jang tang găn tơ drong jĭ jăn dôm xăh, thị trấn. Hnam pơ gang kŭm năm truh tơ̆ rim tơ ring mơ mat kơ ƀet bơ̆ng nhen xăh Cư KBang, thị trấn Ea Súp bơ̆ jang, mă hơ drol ‘noh pơm hlôh vao đon tơ chĕng ăn Khŭl pơ gơ̆r rim xăh, phường. Mă 2 ‘noh tơ blang hơ dăh dôm nơ̆r apĭnh đơ̆ng kon pơ lei kŭm nhen tơ roi dôm tơ drong kơ tơ̆ng ưh kơ trŏ găh ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng vắc xin. Đơ̆ng rŏng noh athei mơ̆t jang pran kơ tang đơ̆ng khŭl pơ gơ̆r jang kŭm nhen khŭl chă vei lăng kơ dih dôm thôn, pơ lei păng pơ tôch ‘noh kơ sô̆ ƀet bơ̆ng iŏk đei tôch kơ ‘lơ̆ng.

Jô̆ truh ‘năr 15/8/2022, apŭng Ea Súp hlôi iŏk đei kơ sô̆ ƀet bơ̆ng vắc xin COVID-19 ăn bơ ngai kơ pal kơ 18 sơ năm jrŭm 3 ‘noh 87,3%, lơ hloh jô̆ păh lăp lơ̆m dêh char ‘noh 84%, iŏk đei tơ drong hơ găt Khŭl kơ dră teh đak tơ lĕch ăn. Apŭng tŏk bŏk hơ drin jang đang jrŭm ƀet mă 4.

Băt hơ dăh ƀet vắc xin dang ei oei jing 1 lơ̆m dôm trong jang ‘lơ̆ng lơ̆m tơ drong jang tang găn jĭ COVID-19, yua thoi noh tơ̆ hơ năp kơnh, anih jang pơ gang apŭng Ea Súp gô hơ drin tŭn hrĕnh tơ drong tơ roi tơ băt, hơ tŏk ‘lơ̆ng đon hlôh vao đơ̆ng kon pơ lei găh tơ drong đei yua păng tơ drong gĭt kăl đơ̆ng vắc xin. Hơ dai hăm, hơ drin vang jang tơ gŭm ăn khŭl kơ dră tơ ring, Anih pơ gơ̆r jang tang găn tơ drong jĭ jăn apŭng hơ nơ̆ng athei rim tơ ring găh tơ drong ƀet vắc xin, hơ tŏk ‘lơ̆ng hơ năp jang păng pơ klep hơ năp jang tơ năp đơ̆ng bơ ngai chĕp kơ̆l tơ ring, vei sơ đơ̆ng kon pơ lei đei ƀet bơ̆ng vắc xin tôm kơ liêu, ƀlep năr.

  Khei ‘năr âu ki, kŭm hăm lơ̆m tĕh đak, dêh char Dak Lak đei lơ trong jang, tơ drong adrin vă hơ tŏk kơ sô̆ bơ ngai đei ƀet bơ̆ng vắc xin tang găn jĭ COVID-19, năm truh tơ drong ƀet tôm vắc xin vă tang găn ưh ăn jĭ tơ poh lơ̆m tơ pôl, vei lăng ‘lơ̆ng jơ hngâm pran, tơ drong arih kơ kon pơ lei tơ̆ hơ năp tơ drong krê hơ mơt ưh ê đơ̆ng jĭ hơ buh. Tơ drong pơ ma nuh hăm ƀak si Hoàng Hải Phúc, Phŏ Kơ dră chĕp kơ̆l Anih vei lăng tơ drong jĭ jăn dêh char gô tơ ƀôh hơ dăh ƀiơ̆ tơ drong ‘nâu:

-Ƀak si ăi! Tơ drong ƀet bơ̆ng vắc xin tang găn jĭ COVID-19 tơ̆ dêh char hrei ‘nâu thoi yơ hă?

-Ƀak si Phúc: Adrol ki dêh char Dak Lak đei kơ sô̆ bơ ngai ƀet bơ̆ng vắc xin tang găn jĭ COVID-19 jrŭm 3, jrŭm 4 tŏ sĕ đĕch, đei lơ̆m grŭp dôm dêh char ƀet bơ̆ng tŏ sĕt hlŏh lơ̆m tĕh đak mă lei tơ̆ hơ năp nơ̆r pơ tho tôch kơ tang đơ̆ng Anih jang đảng dêh char, Dơ nŏ anih vei lăng kon pơ lei dêh char, Anih vei lăng tơ drong jang pơ gang dêh char păng tơ drong vang jang đơ̆ng rim anih jang chinh trĭ, mă loi jĭ tơ drong adrin đơ̆ng kăn ƀô̆ jang pơ gang truh dang ei, kơ sô̆ bơ ngai ƀet bơ̆ng hlôi đei tŏk lơ. Jô̆ truh ‘năr 15/8, kơ sô̆ bơ ngai ƀet jrŭm 3 đei 83,8%, jrŭm 4 đei 54,7%, kơ sô̆ bơ ngai ƀet jrŭm 3 tơ̆ hơ iŏh đơ̆ng 12-17 sơ năm đei 60,1%. Hơ drô̆ grŭp hơ iŏh đơ̆ng 5-11 sơ năm ‘nŏh ƀet jrŭm 2 ‘nao đei lăp 32% đĕch.

-Dôm tơ drong mơ mat tat yơ ƀơm truh tơ drong ƀet pơ tôm vắc xin tang găn jĭ COVID-19 tơ̆ dêh char hrei ‘nâu hă ƀak si?

-Ƀak si Phúc: Mơ mat tat dêh hlŏh ‘nŏh kon pơ lei tam mă drơ̆ng 1 nơ̆r, tam mă jang kiơ̆ ‘lơ̆ng tơ drong ‘nâu. Kơ lih yoa kơ sô̆ bơ ngai jĭ COVID-19 lơ̆m tơ pôl lơ̆m ‘măng jĭ tơ pŏh mă 4 ki lơ, kon pơ lei akhan, đei jĭ bơih kơ na ưh gan krê jĭ tơ pŏh hơ lơ̆k dơ̆ng, găh noh dơ̆ng, lơ bơ ngai akhan, tơ drong blơ̆ pơ gang đơ̆ng rŏng kơ ƀet krê hlŏh kơ tơ pŏh jĭ dơ̆ng kơ na ưh ‘mĕh ƀet. Đei lơ unh hnam, nhôn năm pơ lung 3,4 ‘măng mă lei oei ưh chu ƀet. Mă 2 ‘nŏh jơ hngâm đon ưh sơ đơ̆ng tơ̆ đe kăn ƀô̆ jang pơ gang, yoa mưh jur ƀet tơ̆ tơ ring đe sư kŭm krê đei pơ gang blơ̆ đơ̆ng rŏng kơ ƀet. Mă 3 ‘nŏh jĭ khei ‘năr ‘măn răk pơ gang vắc xin lăp 30 năr đĕch, đơ̆ng rŏng kơ 30 năr tơ dăh ƀet ưh đĭ, kơ sô̆ vắc xin oei rơ kăh âu athei hŭt lê̆, kơ plăh ‘nŏh, kơ sô̆ kon pơ lei ‘nao hơ met klăih jĭ COVID-19 tôch lơ, tam mă truh năr ƀet pơ klăm ming dơ̆ng. Tơ drong nai dơ̆ng, grŭp hơ iŏh đơ̆ng 12-17 sơ năm mưh ƀet athei đei mĕ ƀă drơ̆ng nơ̆r ăn ‘mơ̆i, mă lei lơ mĕ ƀă ưh ăn kon ƀet, đa pơ ma akhan gô đơ̆ng rŏng kơnh ƀet. Mĭnh tơ drong dơ̆ng pơm ăn tơ drong ƀet vắc xin tơ ƀâp mơ mat tat ‘nŏh jĭ Dak Lak jĭ dêh char xă, kon pơ lei kon kông lơ, đe sư đa đei tơ drong juăt jang mir, ƀich hloi tơ̆ roh, ƀât lăp năm jang truh kơ tĕch khei ưh đei brŏk tơ̆ hnam lơ̆m pơ yan kăt yoă, tơ drong ‘nâu pơm mat tat ăn tơ drong roi tơ băt, krao hơ vơn kŭm nhen jur ƀet bơ̆ng tơ̆ tơ ring.

-Tơ̆ hơ năp kơnh, Anih jang pơ gang vă akŏm jơ hngâm bơ̆ jang dôm tơ drong kiơ vă pơm ‘lơ̆ng ăn tơ drong ƀet bơ̆ng, vă gơ̆h ƀet tôm vắc xin ăn đĭ đăng bơ ngai hă ƀak si?

-Ƀak si Phúc: Mă 1, nhôn hơ nơ̆ng roi tơ ƀôh, athei vang bơ̆ jang đơ̆ng khul kơ dră tơ ring, dôm anih jang kơ pal, khul grŭp tơ pôl, ưh gơ̆h pơ jao đĭ tơ drong jang ‘nâu ăn anih jang pơ gang đĕch ôh. Anih jang pơ gang nhôn lăp akŏm bơ̆ jang găh pơ gang đĕch, oei tơ drong roi tơ băt, krao hơ vơn kon pơ lei năm ƀet bơ̆ng ‘nŏh athei đei tơ drong vang jang đơ̆ng khul kơ dră tơ ring păng dôm anih jang kơ pal, khul grŭp tơ pôl hai. Mă 2 ‘nŏh jang hơ doi hăm anih pơ tho pơ hrăm vă roi tơ băt ăn mĕ ƀă hŏk tro akhan, ƀet bơ̆ng ‘nŏh tơ drong đei yoa, jĭ hơ năp athei pơm kiơ̆ đơ̆ng kon pơ lei, đơ̆ng rim unh hnam păng hŏk tro vă gơ̆h tang găn ưh ăn jĭ tơ pŏh lơ̆m tơ pôl. Kơ lih pơ rang jĭ tơ plih BA.4, BA.5 gơ̆h tơ pŏh mât dơ̆ng tơ̆ Dak Lak lơ̆m rim khei ‘năr. Yoa thoi nŏh, tơ dăh bơ̆n ưh đei tang găn ‘lơ̆ng jĭ lơ̆m tơ pôl ‘nŏh tôch krê jĭ COVID-19 tơ pŏh hơ lơ̆k dơ̆ng. Đon pơ hnŏng đei tơ lĕch truh ‘năr 30/8, ‘nŏh gô jang đei tơ drong hơ găt mă Khul kơ dră tĕh đak, Anih tơm vei lăng jang pơ gang pơ jao, khŏm ƀet tôm vắc xin ăn bơ ngai kơ pal kơ 18 sơ năm, iŏk đei hlŏh 80%, grŭp hơ iŏh đơ̆ng 12-17 sơ năm đei hlŏh 70%, ƀet đang jrŭm 2 ăn hơ iŏh đơ̆ng 5-11 sơ năm, pơm ‘lơ̆ng sơ đơ̆ng ăn năr năm hŏk tơ̆ hnam trưng, găn lê̆ tơ drong krê kơ jĭ COVID-19 tơ pŏh tơ̆ hnam hŏk..

Thuem hăm Dơ̆ng: Tơ blơ̆