VOV4.Bahnar - Tơ̆ dêh char Gia Lai dang ei jĭ pơ lŏ lĕch đe hlôi đei ƀôh tơ̆ vă đĭ đăng dôm apŭng, thị xăh, pơ lei tơm hăm kơ sô̆ bơ ngai jĭ tŏk vă jê̆ 60% pơ teneg hăm khei ‘nâu sơ năm sơ̆.

       Tŏk bŏk vei lăng kon drŏ kăn tơ̆ Hnam pơ gang pơ lei tơm Pleiku, mŏ Nguyễn Thị Bích Tuyền, oei tơ̆ kueng 3, phường Trà Bá, tơ băt.

        “ Mon tơ̆ hnam yuh dêh 2 năr, yuh ưh kơ dă ƀiơ̆ kơ na ĭnh mă ba truh tơ̆ hnam pơ gang vă hơ len lăng pham ‘noh ƀak si tơ roi ‘noh jĭ mon đei jĭ pơ lŏ lĕch đe păng ĭnh hlôi oei tơ̆ âu năr ‘nâu ‘noh ƀlep 1 giĕng. Cham char arih hnam nhôn ‘noh hơ nih ‘noh kŭm jing hơ nih lơ kon pơ lei oei sa mă lei hơ bong thong đak, đak hum hơ rao ‘nhao hơ pĕch, đak ‘mi mưh ro jur tơ̆ hơ bong ‘noh oei đei tơ̆ng tơ̆ ‘noh, păng ĭnh tơ chĕng ‘noh jĭ hơ nih chek lar mur tôch kơ lơ.”

      Oei tơ̆ Khoa hơ met jĭ dêh păng tơ jră pơ nhŭl - Hnam pơ gang hơ met jĭ Hơ ioh Gia Lai, mŏ Lê Thị Duyên, oei tơ̆ thị trấn Ia Kha, apŭng Ia Grai, tơ băt, ƀơ̆t ƀôh kon drŏ kăn 12 sơ năm đei ƀôh jĭ kơ̆l, hơ ving măt, yuh dêh, mŏ hlôi ba hloi tơ̆ Hnam pơ gang apŭng Ia Grai vă hơ len lăng yua đơ̆ng jĭ pơ lŏch đe. Đơ̆ng rŏng dang 2 năr ‘noh mon jĭ dêh păng đei chơ hloi tơ̆ hnam pơ gang kơ pal kâp kư̆p.

        “ Kơ sơ̆ năr 6 mon jĭ kơ̆l hơ ving măt, pơ tŏ hơ yuh tŏ ăn kơ mon ‘noh ƀôh mon yuh dêh kơ na pơ gê năr pơh ĭnh ba mon ƀĭch tơ̆ hnam pơ gang apŭng Ia Grai. Tơ̆ noh đe ăn huch pơ gang tơ jur yuh hăm chuên si rôm. Truh gơ măng mon đei ƀôh hăk lơ hăm đei jĭ klak ‘noh ƀak si kŭm ăn kon huch pơ gang. Pơ gê ‘nâu ‘noh ƀak si ăn năm hơ len lăng hăm siêu âm đang ‘noh ăn gre cho năm tơ̆ âu hloi.”

     Ƀak si Trần Thế Phương – Ƀak si Chuyên khoa I, Khoa hơ met jĭ dêh păng tơ jră pơ nhŭl, Hnam pơ gang hơ met hơ ioh jĭ Gia Lai tơ băt, đơ̆ng blŭng khei 5 truh dang ei, hnam pơ gang hlôi sơng iŏk hơ met 46 ‘nu jĭ pơ lŏ lĕch đe. Tơ drong bơ ngai jĭ Nguyễn Hải Anh jing dêh ‘noh yua đơ̆ng ŭnh hnam ưh kơ tơ tom chă ƀôh.

        “Mon ƀĭch tơ̆ hnam pơ gang lơ̆m năr mă 5 kơ jĭ pơ lŏ lĕch đe hăm đei yuh, ƀôh blŭng a ‘noh yuh dêh hơ nơ̆ng hăm hăk, hăk lĕch đak găm; chă pơ yơ̆ng ĭch kơ mâu găm, đei ƀôh lĕch pham trong chă pơ yơ̆ng. Năr mă 5 đơ̆ng jĭ ‘noh mon lap, rơ mơ̆n, jĭ klak ƀơ̆t klơm tôch kơ lơ. Dang ei mơ̆t lơ̆m khoa ‘noh đe ƀak si păng bơ ngai jang pơ gang hlôi tơ tom hơ len lăng păng hơ met tơ tĕnh ăn kơ mon hăm trong chuên si rôm, tơ mơ̆t dơ̆ng đak hlôi hiong. dang ei mon tŏk bŏk đei hơ drin hơ met hăm đak tơ jră blơ̆ kiơ̆ trong hơ met đơ̆ng Anih tơm vei lăng găh jang pơ gang.”

Ƀak si tơ̆ hnam pơ gang hơ met jĭ hơ ioh Gia Lai tŏk bŏk khăm hơ len jơ hngơ̆m jăn ăn hơ ioh đei jĭ pơ lŏ lĕch đe

      Dang ei jĭ pơ lŏ lĕch đe tơ̆ Gia Lai hlôi đei ƀôh tơ̆ đĭ đăng dôm apŭng, thị xăh, pơ lei tơm hăm 112 hơ nih jĭ, 306 ‘nu jĭ, tŏk vă jê̆ 60 % pơ têng hăm khei ‘nâu sơ năm sơ̆, lơ̆m noh đei 1 ‘nu lôch. Kiơ̆ hơ len lăng đơ̆ng anih jang pơ gang, dôm bơ ngai jĭ tŏk lơ dêh đơ̆ng khei 5 truh dang ei. Khei ‘năr âu ‘noh pơ yan ‘mi lơ, tŏ ‘mi hrâu hrĕk ‘noh tơ drong hiôk ăn kơ mur Dengue chek lar. Kiơ̆ kơ khei sơ năm ‘noh rŏ lăng sơ 2022 hơ mơt kơ đei jĭ pơ lŏ lĕch đe lơ̆m dêh char Gia Lai gô tôch kơ lơ. Ƀok Đinh Hà Nam, Phŏ Kơ dră chĕp kơ̆l Anih vei lăng găh tơ drong jang pơ gang dêh char Gia Lai, roi tơ tă:

        “ Hăm jĭ pơ lŏ lĕch đe ‘noh akŏm đĭ đăng 4 type, ‘noh dang ei lơ̆m dêh char Gia Lai đĭ đei 3 type đei ƀôh bơ̆ih. Mơ mat tat hloh ‘noh jĭ bơ ngai jĭ type âu đang kơ ‘noh gô oei đei jĭ type nai, hơ mơt kơ jĭ pơ lŏ lĕch đe dêh păng lôch tơ̆ hơ năp kơnh đei ƀôh tôch kơ krê hơ mơt. Kon pơ lei hơ drin pơm kiơ̆ nơ̆r pơ tho đơ̆ng anih jang pơ gang, mă loi ‘noh jĭ tơ drong jang pơm rơ goh cham char, mă loi ‘noh jĭ ưh kơ lê̆ đak tơ̆ng, ưh kơ đei klanh ‘noh ưh kơ đei jĭ pơ lŏ lĕch đe, ưh kơ đei đak tơ̆ng ‘noh ưh kơ đei klanh, kon pơ lei athei akŏm, hơ nơ̆ng hơ len lăng jum dăr hnam bơ̆n, jum dăr hơ nih arih sa đơ̆ng kơ dih ưh kơ lê̆ đei đak tơ̆ng, thoi noh tơ drong jang tang găn jĭ pơ lŏ lĕch đe gô iŏk đei 1 hơ yak tôch kơ ‘lơ̆ng”.

Mŏ Lê Thị Duyên, oei tơ̆ apŭng Ia Grai, tŏk bŏk vei lăng kon drŏ kăn đei jĭ pơ lŏ lĕch đe dêh

Kiơ̆ kơ dôm bơ ngai joăt jang pơ gang, pơ lŏ lĕch đe ‘noh tơ drong jĭ pơ chŭng dei dei yua đơ̆ng yŏng jĭ Dengue pơm ăn. Jĭ yua đơ̆ng mur brĕnh kăp đơ̆ng bơ ngai jĭ tơ̆ bơ ngai ưh kơ đei jĭ kiơ̆ đơ̆ng hơ nih mur kăp. Dang ei tam mă đei pơ gang hơ met klăih păng tam mă đei vắc xin tang găn jĭ. Yua thoi noh trong tang găn jĭ ‘lơ̆ng hloh ‘noh jĭ pơ lôch mur, klanh păng tang găn mur kăp. Kiơ̆ kơ ‘noh, kon pơ lei kăl kơ hŭt lê̆ hơ nih chek lar đơ̆ng mur, pơ lôch klanh hăm trong: Đơ̆p hlom đĭ đăng dôm tơ mam mong đak vă mur hoei kơ mơ̆t chĕh kơ tăp; tăh ka lơ̆m dôm tơ mam mong đak tih nhen đak kuay, bô̆i, klĭnh... vă pơ lôch klanh; tơ plih ôp dôm tơ mam mong đak păh lăp păng iĕ...rim giĕng; iŏk akŏm, hŭt dôm tơ mam ưh pă yua lơ̆m hnam păng jum dăr hnam, pơm rơ goh cham char, kơ sŭp dôm tơ mam mong đak mưh ưh kơ yua truh; tơ plih đak kơ ƀĭnh pơ rŏ pơ kao; tang găn mur kăp hăm trong hrŭk hơ băn ao tai, tep lơ̆m kơ mŭng jô̆ hloi tơ̆ kơ ‘năr; yua kơ ƀĭnh prech pơ lôch mur, nhang mur, kem tơ puh mur, vợt điện pơ lôch mur; ăn bơ ngai jĭ pơ lŏ lĕch đe ƀĭch lơ̆m kơ mŭng, veh ver kơ mur kăp vă hoei kơ tơ poh lanh jĭ ăn bơ ngai nai; hơ drin jang hơ dai hăm khŭl kơ dră păng anih jang pơ gang lơ̆m dôm ‘măng pruih pơ gang hóa chất tang găn jĭ.

 Dang ei, tơ drong hơ met jĭ pơ lŏ lĕch đe găh lơ ‘noh dôm tơ drong jang răp hơ len lăng păng vei lăng kŭm nhen tơ gŭm dôm tơ drong kăl ăn hơ kâu jăn. Mưh đei jĭ pơ lŏ lĕch đe, ƀơ̆t kơ plăh đei ƀôh, jĭ gô tơ plih đơ̆ng păh lăp jing jĭ dêh tôch kơ hrĕnh, yua thoi noh, bơ ngai jĭ mưh đei ƀôh yuh dêh ưh kơ ê 39-40 độ C, pơ dui đunh đơ̆ng 2 năr tơ̆ kơ pal, ưh kơ dă ƀiơ̆ kơ yuh, jĭ kơ̆l dêh tơ̆ klĕng, đei ƀôh lĕch ƀre ƀrônh tơ̆ hơ kar... kăl kơ ba bơ ngai jĭ truh tơ̆ hnam pơ gang hloi vă đei đe ƀak si khăm hơ len, hơ met dôm tơ drong jĭ nai vă veh ver kơ đei ƀôh jĭ dêh ăn bơ ngai jĭ. Mă loi ‘noh, ưh kơ gơh chă hơ len lăng kơ dih păng chuên si rôm tơ̆ hnam, pơm krê hơ mơt tơ dăh ưh kơ hơ met trŏ, mă loi ‘noh hăm dôm bơ ngai đei jĭ dêh.

Hoàng Qui: Chih

Thuem: Tơ blơ̆