VOV4.Bahnar - Ƀôh tơ drong jĭ COVID-19 ưh pă dêh bơih, kơ na đơ̆ng rŏng kơ hơ met klăih, lơ bơ ngai pơm pơ hơi ưh kơ ƀet vắc xin bơ̆ng jĭ dôm jrŭm pơ klăm dơ̆ng, đei bơ ngai oei ưh kơ ƀet jrŭm vắc xin hơ yơ hloi. Tơ drong ‘nâu ‘noh jĭ tơ drong krê hơ mơt tih, gô pơm ăn jĭ đei hơ lơ̆k dơ̆ng.

Mă đơ̆ng hlôi lơ ‘măng đei bơ ngai jang pơ gang pơ lei năm tơ roi tơ băt, krao hơ vơn năm ƀet vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19 mă lei mŏ Mạc Thị T. (48 sơ năm) oei tơ̆ xăh Cư K’Bang, apŭng Ea Súp, dêh char Dak Lak oei ưh kơ ƀet ‘mơ̆i. Iŏk đơ̆ng jĭ đei ƀôh truh dang ei mŏ hăm kon drŏ kăn sư 30 sơ năm tam mă đei ƀet jrŭm vắc xin hơ yơ. Blŭng a mŏ T. pơ tă akhan yua đơ̆ng lơ̆m hơ kâu đei lơ tơ drong jĭ mă lei đơ̆ng rŏng kơ ‘noh sư tơ băt sư hlôi jĭ COVID-19 bơ̆ih mă lei oei pran jăng kơ na ưh kơ kăl kơ ƀet.

Mĭnh ‘nu nai ‘noh jĭ ŭnh hnam mŏ H’D. ÊBan oei tơ̆ xăh Yang Reh, apŭng Krông Bông, dêh char Dak lak. Lơ̆m ŭnh hnam âu lăp hơ drô̆ drŏ nglo đĕch năm ƀet vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19, oei drŏ kăn ‘noh ưh. Tơ drong tơm mŏ H’D tơ lĕch ăn ‘noh jĭ sư đei lơ tơ drong jĭ. Hơ dai hăm ‘noh, mŏ H’D oei mơ̆ng lơ nơ̆r tơ roi ưh kơ trŏ akhan vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19 pơm ăn đa hiơt, đei vơnh... kơ na sa roi tơ rơ hăm vắc xin păng koă kơ năm ƀet. Ƀơ̆t đei kang ƀô̆ jang pơ gang tơ roi tơ ƀlang găh tơ drong sơ đơ̆ng, đei yua đơ̆ng ƀet bơ̆ng kŭm nhen tơ drong krê hơ mơt ưh pran jăng tơ dăh ưh kơ ƀet, mŏ H’D ‘noh pơ ma re. Mŏ H’D. Êban pơ ma:

Tơ dăh oh ƀet mă tơ ƀơ̆p đei tơ drong jĭ ‘noh bu pŭ hơ năp jang? Oh ƀôh lơ bơ ngai kŭm ƀet mă lei oei đei ƀơm jĭ COVID-19 ‘noh liơ?

Dôm tơ drong pơ tă mă mŏ Mạc Thị T. păng mŏ H’D. ÊBan tơ lĕch ăn vă pơ jăng kơ ƀet vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19 tŏk bŏk đei ƀôh hăm lơ bơ ngai. Tơ dăh hơ drol ki, khei ‘năr jĭ COVID-19 đei ƀôh krê hơ mơt, kơ sô̆ bơ ngai lôch lơ, kon pơ lei tơ chă rim trong vă đei ƀet vắc xin ‘noh hrei ‘nâu vă đĭ đăng dôm bơ ngai ƀơm jĭ tă kơ jĭ dă ƀiơ̆ ngăl, lơ bơ ngai ưh kơ đei tơ drong jĭ kơ năl păng gô klăih đơ̆ng rŏng 7-10 năr, lơ bơ ngai hlôi đei ƀôh đon tơ chĕng pơm pơ hơi hăm vắc xin bơ̆ng jĭ COVID-19. Tơ drong ‘nâu ‘noh tôch kơ hơ mơt pơm ăn jĭ gô đei ƀôh hơ lơ̆k dơ̆ng. Kiơ̆ kơ ƀak si Lê Phúc, Phŏ Kơ dră chĕp kơ̆l Anih vei lăng tơ drong jĭ jăn dêh char Dak Lak, lơ̆m ‘măng jĭ mă 4 âu ki, đei lơ kon pơ lei hlôi đei ƀet bơ̆ng vắc xin 2 jrŭm kơ na mưh ƀơm yŏng jĭ SARS-CoV-2, jĭ dă ƀiơ̆ ƀiơ̆, dôm bơ ngai jĭ dêh păng lôch kŭm tơ̆ sĕt. Ƀak si Lê Phúc tơ băt:

“Kon pơ lei ƀôh ƀơ̆t ƀet vắc xin oei ƀơm jĭ COVID-19 kơ na ưh kơ ƀet dôm jrŭm pơ klăm dơ̆ng. Mă lei, bơ̆n ƀôh hơ dăh thoi âu, ƀơ̆t ƀet vắc xin mă đei jĭ COVID-19 ‘noh jĭ ưh kơ dêh. Hrei ‘nâu, lơ bơ ngai tôch pơm pơ hơi akhan jĭ hơ buh hlôi đei tang găn, dôm bơ ngai jĭ păng lôch tơ jur ngăl kơ na ưh kơ năm ƀet jrŭm 3 păng jrŭm 4 mă lei tơ pă tơ drong tơ jur kơ sô̆ bơ ngai jĭ, jĭ dêh păng lôch ‘noh yua đơ̆ng đei yua đơ̆ng vắc xin”.

Tơ pă yan âu ăn ƀôh đơ̆ng rŏng kơ sô̆ bơ ngai ƀet vắc xin dôm jrŭm pơ klăm dơ̆ng tơ jur ‘noh kơ sô̆ bơ ngai jĭ COVID-19 ‘noh tŏk dơ̆ng. Tơ̆ Dak Lak, lơ̆m giĕng âu ki, hlôi đei 3 ‘nu lôch yua đơ̆ng jĭ COVID-19. Tơ drong tơm ‘noh jĭ yua đơ̆ng tơ drong sĭt đơ̆ng vắc xin kiơ̆ khei ‘năr hlôi đei tơ jur, ƀơ̆t mă dôm tơ drong dôm pơ rang vir ‘nao đơ̆ng yŏng jĭ SARS-CoV-2 hơ nơ̆ng đei ƀôh ưh kơ pơ dơh. Dôm bơ ngai joăt jang pơ gang khan lê̆ hơ drol, tơ drong kon pơ lei pơm pơ hơi păng ưh kơ ‘lơ ‘lŏ hăm vắc xin gô pơm hơ mơt kơ jĭ đei ƀôh hơ lơ̆k dơ̆ng.

Lơ̆m tơdrong ƀet vaccine bơ̆ng jĭ Covid-19 jrŭm mă 1 păng mă 2 lơ̆m dêh char hlôi keh đang vă jê̆ 100% ‘nŏh tơdrong hơdrin chă ƀet jrŭm mă 3 păng mă 4, hlŏh 80%, tă tôch hiơ̆ hyĭn. Tơdrong tơm pơm ăn ‘nŏh lơ bơngai ư̆h kơ ‘mĕh năm ƀet hơdrăp. Vă băt hơdăh hlŏh dơ̆ng tơdrong kăl ƀet vaccine Covid-19 rim jrŭm hơdrăp, khŭl chĭh tơdrong tơroi đei pơma dơnŭh hăm ƀak si Lê Phúc, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh Dăr lăng hơlen jĭ jăn dêh char Dak Lăk,

- Ƀak si ăi! Kơ yuơ kă kiơ mă kăl ƀet hơdrăp dơ̆ng vaccine Covid-19 koh?

- Ƀak si Lê Phúc: Rim tơdrong chă tơchĕng hơlen lơ̆m apŭng plĕnh tĕh hlôi tơƀô̆h hơdăh tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m bơ̆ng jĭ kơ ‘măng ƀet jrŭm mă 1 păng mă 2 vaccine bơ̆ng jĭ Covid-19, mă lei tơdrong kĕ bơ̆n kơ 2 jrŭm au roi đunh roi pă gan sĭt ‘moi kiơ̆ khei ‘năr, lơ̆m dang 6 khei đơ̆ng rŏng ƀet, mă kăl sơmach vir Omicron pơm tơpŏh kơtang. Mư̆h pơgang pă gan sĭt ‘nŏh ư̆h kơkĕ tang găn sơmach jĭ kơna tơdrong tơpŏh dơ̆ng jĭ Covid-19 ư̆h kơ jor ôh. Mă kăl, kiơ̆ tơdrong chă tơchĕng hơlen ‘nao au, dôm bơngai hlôi ƀet vaccine jrŭm mă 1, mă 2 tơpŏh dơ̆ng jĭ Covid-19, tơdrong kĕ bơ̆ng tơjur lơ̆m giĕng mă 10 trŭh 19 đơ̆ng rŏng ƀet. Tơdăh dôm bơngai au kơ ƀet hơdrăp dơ̆ng vaccine jrŭm mă 3 păng mă 4 kiơ̆ trong tơlĕch ăn đơ̆ng Dơnŏ anĭh tơm vei lăng jang pơgang lei hăp kĕ bơ̆ng, pơm dă ƀiơ̆ hơmơt tơpŏh sơmach jĭ SARS-CoV-2. Hrei au, ‘ngoăih bơ̆n pơm kiơ̆ nơ̆r athei 2K ‘nŏh vaccine bơ̆ng jĭ Covid-19, mă kăl rim jrŭm ƀet hơdrăp dơ̆ng đơ̆ng rŏng 2 jrŭm blŭng ‘nŏh jing trong ‘lơ̆ng hlŏh vă pơm dă ƀiơ̆ măt bơngai tơpŏh jĭ lơ păng jĭ ăl.

- Hrei au, đei kon pơlei akhan, hlôi tơpŏh ji Covid-19 ‘nŏh kơ dih lơ̆m hơkau jăn pơjing đei tơdrong kĕ bơ̆ng kơna pă ‘mĕh vă năm ƀet hơdrăp dơ̆ng bơih, ‘ngoăih kơ ‘nŏh lơ bơngai chă tơroi dĭh băl akhan vaccine Covid-19 pơm ăn kơ̆l ‘ngok pă gan chăm păng pơm kơnê̆ jơhngơ̆m pran jăng grăng akau. Kiơ̆ kơ ih dôm nơ̆r pơma au lơ liơ hŏ ƀak si?

- Ƀak si Lê Phúc: Mă blŭng kiơ̆ kơ ĭnh tơchĕng lơ lau ư̆h kơ trŏ ƀlep ôh. Tơ̆ Việt Nam, khei năr au ki tơdrong jang vei lăng ming hơmet jĭ Covid-19 kơ Dơnŏ anĭh Vei lăng Khăm, hơmet jĭ găh Dơnŏ anĭh tơm vei lăng jang pơgang tơbăt hơdăh hlŏh 40.000 ‘nu bơngai lôch kơ yuơ Covid-19, lơ̆m au găh lơ ‘nŏh dôm bơngai tim mă ƀet vaccine bơ̆ng jĭ Covid-19. Đei ‘măng, jei đei bơngai lôch đĭ ƀet vaccine jrŭm mă 1 păng mă 2 mă lei tim mă ƀet jrŭm mă 3. Tơdrong au tơƀô̆h hơdăh măt bơngai lôch tim mă ƀet hơdrăp vaccine oei lơ pơtêng hăm dôm bơngai hlôi đĭ ƀet jrŭm mă 3, mă 4. Găh hơlen lăp đơ̆ng rŏng klăih jĭ Covid-19, akau jăn jei kĕ bơ̆ng vă tang găn sơmach jĭ pơrăm. Mă lei, yan au đei ƀô̆h, ư̆h khan bơngai bu jei đei kĕ bơ̆ng ngăl ôh kơ yuơ tơdrong tơpŏh jĭ ‘nŏh phara dĭh băl gô mơ̆ng kơloăi sơmach jĭ, tơdrong tơpŏh đơ̆ng yơ păng akau pran jăng grăng akau pha dih băl. Đei lơ bơngai tơpoh păng tơpŏh hơlơ̆k dơ̆ng kơ yuơ akau jăn ư̆h gan pran jăng kơna mư̆h tơpŏh jĭ dơ̆ng ‘nŏh pơm ăn trŭh jĭ ăl hloi. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, dôm tơdrong chă tơchăr khoa hŏk đei ƀô̆h, mư̆h đĭ tơpŏh păng đei ƀet dơ̆ng vaccine ‘nŏh pơm ăn hơkau jăn kĕ bơ̆ng kơtang hlŏh dơ̆ng. Kơ yuơ ‘nau jing tơdrong tơm mă đơ̆ng đĭ klăih jĭ mă lei bơngai jĭ jei kăl chă ƀet bơ̆ng dơ̆ng vă trŏ lăp ăn tơdrong pơprŏ jang.

Mư̆h tơpŏh Covid-19, đei minh ƀar ‘nu bơngai jĭ ư̆h kơ đei ƀô̆h tơdrong chă hơdăh găh tơdrong jĭ Covid-19 mă lei đơ̆ng rŏng ‘noh đei ƀôh dôm tơdrong đei ƀơm đơ̆ng jĭ Covid-19. Khŭl jang pơgang apŭng plĕnh tĕh tơbăt đei hlŏh 200 tơdrong au to đơ̆ng rŏng jĭ Covid-19. Dang ei tim mă hla bơar khoa hok ayơ sơkơ̆t hơdăh vaccine Covid-19 pơm ăn jơhngơ̆m đon ư̆h kơ chăm dăh mă dôm tơdrong ƀơm ư̆h kơ ‘lơ̆ng au to ăn jơhngơ̆m jăn nhen kon pơlei chă pơma tơroi dĭh băl au to. Dôm tơdrong đei tơplĭh lơm jơhngơ̆m jăn mă kon pơlei ƀô̆h ‘nŏh rŏ năng dôm tơdrong đei đơ̆ng rŏng tơpŏh ji Covid-19, ư̆h khan kơ yuơ đơ̆ng chă ƀet vaccine ôh.

- Vă vaccine bơ̆ng jĭ Covid-19 sĭt hlŏh, bơngai năm ƀet kăl kơchăng dôm tơdrong yă kiơ hơdrol, lơ̆m păng đơ̆ng rŏng ƀet bơ̆ng hŏ ƀak si?

- Ƀak si Lê Phúc: Hơdrol ƀet ‘nŏh kăl apĭnh hơlen bơngai vă ƀet au hăm đei chă pơgơ̆n kơtang hăm rim kơloăi vaccine Covid-19 dăh mă ư̆h vă sơkơ̆t hơdăh ƀet dăh mă ư̆h. Mă ƀar ‘nŏh bơngai tŏk bŏk jĭ Covid-19 ‘nŏh ư̆h kơ ƀet, dang yơ hơmet klăih ‘noh mă ƀet. Mă pêng ‘nŏh hơdrol vă ƀet chĕp ba hla bơar ƀet bơ̆ng vă băt hơdăh dôm kơloăi vaccine ƀet hơdrol ‘nŏh kơ loăi yă kiơ păng lăng năng tam tôm khei ‘năr gơ̆h vă ƀet hơdrăp dăh mă ưh.

Lơ̆m khei năr ƀet kăl oei hơtăih hăm dôm bơngai anai vă veh ver tơpŏh jĭ Covid-19. 

Đơ̆ng rŏng ƀet kăl lăng hơlen jơhngơ̆m jăn. Kăl oei tơ̆ nŏh dang 30 pơnĭt đơ̆ng rŏng ƀet vă ƀok thây pơgang lăng hơlen jơhngơ̆m jăn păng tơtom ƀô̆h, hơmet dôm tơdrong đei jĭ au to. Mă ƀar, bơ̆n kăl kơchăng hơdrol mĭnh ƀar tơdrong đei ƀô̆h jĭ au to nhen: Jĭ ti tơ̆ păh ƀet, chĕp pơgrŭn, lap, jĭ kơ̆l; jĭ hoan dăh mă jĭ kơting gĭl gŭl; hiom tơngiĕt; jĭ klak chrŏh …

Mă hơtuch, tơdrong lăng hơlen jơhngơ̆m jăn tơ̆ hnam đơ̆ng rŏng ƀet, gômơ̆ng kiơ̆ sơnăm ‘nŏh jĭ tôch kơ kăl. Hăm bơngai ‘lŏ kră, kăl lăng hơlen tŏ sĕt hlŏh 3 năr. Đe hơ iŏh lăng hơlen lơ̆m 7 năr đơ̆ng rŏng ƀet. Hăm hơ iŏh đơ̆ng 5 trŭh tim mă tôm 12 sơnăm, Dơnŏ anĭh tơm vei lăng jang pơgang pơkă athei dăr lăng hơlen lơ̆m 1 khei.

Hăm bơngai ‘lŏ, ư̆h kơ gơ̆h chă et tơdrô hơlăk, ƀier lơ̆m 3 năr blŭng đơ̆ng rŏng ƀet. Kơ yuơ chă soai đơ̆ng et bơ̆n tơdrô hơlăk ‘nŏh pơm ăn kơ bơ̆n ư̆h kơ băt đei tơdrong jĭ au to, đơ̆ng nŏh pơm ăn trŭh jĭ ăl hlŏh dơ̆ng. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh sŏng sa mă tôm ‘nhĕm ‘nhot, nhă đak lơ, pơdơ̆h pơdei, ư̆h kơ gơ̆h jang trăp. Tơdăh đei ƀô̆h hlĭch lơ̆m akau jăn kăl năm apinh hơnĭh ƀet bơ̆ng hloi.

-          Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ !

                                                                      Thu Huế - Đình Thi/Thuem - Amazưt tơblơ nơ̆r