Lục Thị Lợi (28 sơnăm) oei tơ̆ thôn 6, xăh Cư Kbang, apŭng Ea Súp, dêh char Dak Lak tŏk bŏk oei hơnăp ‘măng mă 2 dei 6 khei. Lợi tơbăt dang ei jơhngơ̆m jăn ‘lơ̆ng, oei sa rim năr hiôk ngăl, ưh kơ lei lăi nhen ‘măng hơnăp blŭng a, gleh lap lơ ƀiơ̆. Hơdrol ki, ƀơ̆t hơnăp kon kơdră, ŭnh hnam arih lơ̆m kang kưt tơ̆ mir; sŏng sa ưh kơ măh kơ chơ̆t bek ‘lơ̆ng păng jang trăp trĭn. Yua đơ̆ng ưh kơ năm khăm nge hơnơ̆ng kơna ưh kơbăt năr vă rơneh, kơna hlôi rơneh kon tơ̆ kang kưt mir:

Ƀơ̆t toĕnh tơrơn ‘noh oh tŏk bŏk lơ̆m mir, klo năm jang hơtăih, lăp 1 drô̆ mĕ klo đĕch oei tơ̆ hnam, mă lei sư ưh kơ gơh hao gre hon đa kơ na lê̆ oh rơneh tơ̆ hnam păng athei bơngai chă iŏk hơnhơl lơ̆m pơlei năm tơgŭm hơnhơl. Đơ̆ng rŏng kơ rơneh dôm năr ‘noh nge đei yuh, klŏk lĕch đak, lĕch hmrŏng hmrônh kơna năm ba mon năm tơ̆ hnam pơgang xăh.

Lợi tơbăt đơ̆ng rŏng kơ hơmet klăih jĭ brŏk tơ̆ hnam, nge đa nhơ̆m tơ̆ gơmăng, hơlăh kơ sa, ưh kơ jăng păng hiơ̆ kơ tih vơ̆. Gơnang đơ̆ng đei bơngai jang pơgang kơ pơlei tơroi tơbăt, tơblang hơdăh găh tơdrong vei lăng, vei rong, chă bơ̆ jang, nơnăm âu to ƀơ̆t oei hơnăp păng mă loi ‘noh jĭ tơdrong krê hơmơt đơ̆ng tơdrong rơneh kon tơ̆ hnam kơna ‘măng hơnăp mă 2 âu, Lợi ưh kơ năm tơ̆ mir dơ̆ng bơih mă lăp jang hơiơch tơ̆ hnam đĕch. 6 khei hơnăp, sư đĭ tŏk đei 6 kĭ, pơđĭ mĕ kon sư tă pran jăng ngăl.

Cư Kbang jĭ 1 lơ̆m dôm xăh dơnuh hin kơapŭng Ea Súp, kơsô̆ bơngai kon kông đei hloh 80% kơsô̆ kon pơlei. Tơdrong arih sa mŭk drăm mơmat tat kơna kon pơlei, mă loi ‘noh jĭ drŏ kăn păng hơioh ưh kơ đei vei lăng jơhngơ̆m jăn. Drŏ kăn oei hơnăp ưh kơ đei khăm nge hơnơ̆ng, trong sŏng sa ưh kơ đei tơmam bek ‘lơ̆ng păng oei athei jang trăp tơ̆ mir roh ding truh năr rơneh. Ƀơ̆t lăp 1,2 ŭnh hnam ưh kơăn drŏ kăn năm tơ̆ hnam pơgang păng athei rơneh kon tơ̆ hnam vă ‘mơ ‘met kon jên.

Mŏ Lục Thị Hoa bơngai jang pơgang kơ thôn 6, xăh Cư Kbang đĭ đei hloh 10 sơnăm. Mŏ tơbăt tơdrong tơroi tơbăt, krao hơvơn kon pơlei găh vei lăng jơhngơ̆m jăn drŏ kăn oei hơnăp tôch kơ mơmat tat, mă loi ‘noh jĭ tơdrong tơplih dôm tơdrong tơchĕng ưh kơ lăp hlôi jing tơdrong joăt arih kơ đe sư. Mŏ Hoa tơroi:

“Tơdrong năm tơroi tơbăt ăn kon pơlei tơ̆ âu mơmat tat lơ dêh, mơmat vă tơƀơ̆p kon pơlei yua kơ đe sư đa năm jang sa hơtăih. Drŏ kăn oei hơnăp athei sŏng sa ĕnh, ưh kơ ăn sa tơmam bek ‘lơ̆ng. Đei nge rơneh tơ̆ hnam pơgang, truh năr mă 2 mĕ klo sư đĭ ‘me sa bơih, pơma akhan ăn sa hrôih ‘noh nge mă tih vơ̆ ‘lơ̆ng. Kiơ̆ tơdrong joăt oei sa kơ kon pơlei kon kông tơ̆ âu ‘noh drŏ kăn oei hơnăp ưh kơ gơh pơdơh ngôi mă oei athei jang hmă, ưh kơ năm khăm nge dôm khei hơtuch, ưh kơ băt năr vă rơneh kơna 1,2 ‘nu bơngai athei rơneh kon tơ̆ hnam.”

Tơdrong hơdrin hơtŏk đon hlôh vao, vei lăng jơhngơ̆m jăn bơngai mĕ, nge ‘nao rơneh lơ̆m tơpôl hlôi tơgop tơjur đei ƀôh tơdrong truh mưh rơneh, lôch mĕ, nge, tơplih ‘lơ̆ng tơdrong arih sa kơ kon pơlei tơring hơtăih hơtŏ, tơring kon pơlei kon kông.

Rơneh kon hơ ‘lơ̆p jing khei ‘năr mơmat tat hlŏh păng hli hlơt hlŏh, mă kăl tơ̆ tơring atăih yăih, hơtăih kơ hnam pơgang. Mă lei tơdrong au oei ƀô̆h hơnơ̆ng đĕch, mă kăl lơ̆m kon pơlei kon kông. Hơnhơl kon hơ ‘lơ̆p tơ̆ hnam kơdĭh, bơngai mĕ păng nge jĭ tôch hơmơt đei tơdrong hli hlơt yă kiơ? Ƀak si  Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih ming hơmet jĭ ăl hơ iŏh păng nge găh tơdrong au, Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên.

-  Ƀak si ăi! Mưh hơnhơl tơ̆ hnam, bơngai mĕ hăm nge gô đei tơƀơ̆p tơdrong hli hlơt hơmơt tơt yă kiơ?

Ƀak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Mưh hơnhơl tơ̆ hnam ư̆h khan lăp pơm kơnê̆ trŭh jơhngơ̆m jăn kơ nge mă lei pơm kơnê̆ trŭh jơhngơ̆m jăn kơ bơngai mĕ hloi. Tơ̆ au, lơ̆m bơ̆ jang ming hơmet nhôn ngăl tơƀơ̆p, ‘nŏh tơdrong jĭ gơ̆ tơ̆ nge. Kơ yuơ mưh hơnhơl tơ̆ hnam, nhen lĕ hiŏng hơnhơl ư̆h kơ đei hŏk pơhrăm. Mă ƀar dơ̆ng ‘nŏh tơmam drăm hiŏng hơnhơl, săng kăt klŏk, ôp ‘nhao nge ư̆h kơ đei pơm rơgŏh. Tơ̆ au dôm nge đei jĭ gơ̆ ‘nŏh kơ yuơ chă hơhnơl tơ̆ hnam ngăl. Găh bơngai mĕ, găh lơ đei jĭ pham luh đơ̆ng rŏng hơhnơl, jĭ rơnga, tơdăh ming hơmet ưh tơtom pham lĕch lơ pơm ăn trŭh lôch răm hloi. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh oei đei tơpŏh jĭ rim tơdrong jĭ anai dơ̆ng, păng jơhngơ̆m jăn bơngai mĕ ‘nao hơnhơl ‘nŏh ư̆h gan pran jăng nhen bơngai mĕ anai, sư rơmơ̆n rơmok ƀiơ̆.

- Tơdrong đei kơnê̆ đơ̆ng jĭ gơ̆ tơ̆ đe nge ‘nŏh yă kiơ hŏ ƀak si?

Ƀak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Hăm dôm nge jĭ gơ̆, tơdăh tơdrong jĭ đei pơm ăn jĭ hrôih ‘nŏh pơm ăn sa roi ji ăl hlŏh dơ̆ng. Đei nge đĭ hơmet trŭh 1 khei bơih mă lei oei ăn dui jơhngơ̆m hăm kmăi đĕch. Mă lei, mă đơ̆ng bơ̆n hơdrin tôch ai dŏng erĭh nge ră bơih mă lei oei đei dôm tơdrong jĭ jăn đơ̆ng rŏng ‘nŏh dơ̆ng. păng tơdrong jĭ au ‘nŏh jĭ tôch mơmat tat, đei ‘măng pơm ăn nge krĕ, chă yơ yak ư̆h kơ ‘lơ̆ng hơ iă nhen bôl boăl, vă nhen hơven hơvo hloi. Tơdrong ‘nau ư̆h khan lăp pơm mơmat tat ăn ŭnh hnam lơ̆m rong ‘me mă lei oei pơm trăp trĭn jơhngơ̆m đon ăn pơđĭ lơ̆m tơpôl hloi.

- Bơngai mĕ hơnăp păng ŭnh hnam kăl kơchăng dôm tơdrong yă kiơ vă veh ver chă hơnhơl kon hơ ‘lơ̆p tơ̆ hnam, hŏ ƀak si?

Ƀak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Tơdrong mă au, ĭnh đei 2 tơdrong. Mă mĭnh ‘nŏh kang ƀô̆ jang pơgang. Khŭl au kăl hơdrin bơ̆ jang ‘lơ̆ng chă pơtho tơbăt, iung jang hơdoi hăm kang ƀô̆ vei lăng măt bơngai pơm lơ liơ vă kon pơlei hlôh vao akhan hơnhơl tơ̆ hnam ‘nŏh ưh kơ gơ̆h ôh, tơdrong mă au pơm kơnê̆ trŭh jơhngơ̆m pran jăng pơđĭ bơngai mĕ hăm nge hloi. Mă ƀar ‘nŏh hăm bơngai mĕ păng ŭnh hnam, tơdrong kăl hloh ‘nŏh jơhngơ̆m đon hlôh vao păng pơm kiơ̆. ‘Ngoăih tơdrong chă sŏng sa, tep, pơdơ̆h pơdei ‘nŏh tơdrong năm chă khăm hơnăp jei tôch gĭt kăl. Lơ̆m khei năr hơnăp, tơdăh bơngai mĕ mơ̆ng lăng kơ dĭh đei tơdrong au to ‘nŏh năm tơ̆ hnam pơgang hloi, ‘nĕ chă năm tơ̆ đe pơjau, kơ yuơ dôm bơngai pơjau ưh kơbăt tơdrong jĭ jăn au to, ư̆h kơbăt chă pơtho tơbăt ăn bơngai mĕ păng ŭnh hnam kăl pơm lơ liơ. Ĭnh hơmŏ, hăm tơdrong atŏk kơtang jơhngơ̆m đon hlôh vao ăn kon pơlei hăm bơ̆ jang pơrô̆ pơrôp, pơtho akhan ‘lơ̆ng hơ iă đơ̆ng ƀok thây pơgang tơring gô pơm dă ƀiơ̆ đei hơhnơl hơ ‘lơ̆p tơ̆ hnam kơdĭh.

Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ !