VOV4.Bahnar - Dang ei lơ̆m teh đak đei hloh 6,4 triệu ‘nu bơ ngai jo jăn, mă lei, lăp đei hloh 31% lơ̆m kơ sô̆ âu kĕ jang. ‘Nâu jĭ 1 khŭl jang ưh kơ iĕ tơ gop ăn tơ drong hơ tŏk tơ iung mŭk drăm - tơ pôl păng kăl đei vei lăng sơ đơ̆ng. Mă lei, tơ drong gơh yua dôm trong jang tơ gŭm tơ pôl đơ̆ng bơ ngai jo jăn oei lơ ưh kơ ‘lơ̆ng, mă loi ‘noh lơ̆m tơ drong vang răt ƀao hiêm tơ pôl pơ gŏ păng ƀao hiêm tơ pôl răt kơ dih ăn bơ ngai jo jăn.

          Hăm dang 2 triệu ‘nu oei kĕ jang, bơ ngai jo jăn vang jang lơ̆m lơ anih jang lơ̆m dôm tơ drong jang nhen: mŭk drăm, tơ pôl, joh ayŏ, kơ măy kơ mŏk kơ tơ̆ng ang..., đei dôm tơ gop ‘lơ̆ng ăn mŭk drăm, tơ pôl kơ teh đak. Yă Đinh Thị Quỳnh Nga, Kơ dră vei lăng Hơp tak xăh pơm tơ mam pơ rŏ Plei nuih hồng tơ băt: ƀơ̆t vang jang lơ̆m anih chă bơ ngai, bơ ngai jo jăn kŭm đei ‘meh vă đei yua dôm tơ drong pơ vih pơ văn tơ pôl dang ăi, hơ tŏ băl, lơ̆m noh đei ƀao hiêm pơ gang, ƀao hiêm tơ pôl. Yua kơ mưh vang răt ƀao hiêm tơ pôl, ƀao hiêm pơ gang, bơ ngai jo jăn kŭm đei iŏk yua dôm tơ drong đei yua găh rơ neh kon, jĭ pơ lŏ, đei tơ drong truh mưh bơ̆ jang , ưh kơ đei tơ drong jang, jên pơ dơh hưu... gô tơ gŭm đe sư tôch kơ lơ lơ̆m tơ drong sơ đơ̆ng tơ drong arih sa mưh tơ ƀơ̆p ưh kơ pŭn ai, mưh đĭ sơ năm jang dăh mă ưh pă kĕ jang. Mă lei, kiơ̆ hơ găt đơ̆ng Luơ̆t ƀao hiêm tơ pôl, bơ ngai jo jăn pơ mat vang răt ƀao hiêm tơ pôl nhen dôm bơ ngai hmă, yua đơ̆ng bơ ngai jo jăn jơ hngơ̆m pran ưh kơ ‘lơ̆ng, jên khei tŏ sĕt, iŏk yua ưh kơ sơ đơ̆ng. Sơ năm arih sot đơ̆ng đe sư kŭm ưh kơ gơh pơ têng hăm dôm bơ ngai hmă. Lơ̆m kơ plăh ‘noh, hơ găt lơ̆m Luơ̆t ƀao hiêm tơ pôl tam mă tơ roi truh trong tơ gŭm sa yua ƀao hiêm tơ pôl ăn bơ ngai jo jăn đei jô̆ nhen bơ ngai hmă. Yă Đinh Thị Quỳnh Nga akhan, kăl athei đei jô̆ hơ len mă trŏ lăp găh tơ drong tơ gŭm nôp ƀao hiêm tơ pôl păng khei ‘năr sa jên khei hưu liơ mă lăp hăm tơ drong jơ hngơ̆m jăn păng tơ drong kĕ jang đơ̆ng bơ ngai jo jăn:

        “Păih ƀao hiêm tơ pôl apŭng kŭm hlôi đei lơ ‘măng ăn hla ar găh Hơp tak xăh athei răt ƀao hiêm ăn bơ ngai jang. Mă lei truh dang ei Hơp tak xăh oei tơ ƀơ̆p mơ mat tat găh tơ drong ăn kŏng nhân vang răt ƀao hiêm. Iŏk yua đơ̆ng bơ ngai jang jo jăn ưh kơ dang ăi, đei bơ ngai đei 3-4 triệu 1 khei, đei bơ ngai 1,5 triệu 1 khei mă lei kŭm đei bơ ngai lăp 500-700 rơ bâu hlak jên 1 khei. Nhôn chă hơ len lăng kŭm băt ‘noh jĭ nôp ƀao hiêm tơ pôl kơ dih, tơ dăh bơ ngai jên khei tŏ sĕt, nôp ƀao hiêm tơ pôl kơ dih kŭm đĭ, ưh kơ kĕ kơ răt. 1 tơ drong dơ̆ng ‘noh jĭ kơ dih kâu đe sư ƀôh ưh kơ sơ đơ̆ng, đe sư ưh kơ băt đơ̆ng rŏng âu gô thoi yơ kơ na đe sư băt kơ jăp ‘noh đei jên khei ‘noh sa ‘mơ̆i đĕch”.

Bơ ngai jo jăn tơ băt, hlôh tŏ sĕt găh dôm trong jang tơ gŭm ƀao hiêm tơ pôl pơ gŏ păng ƀao hiêm tơ pôl kơ dih

       Oei yă Nguyễn Thị Việt Anh, tang măt Kŏng ti yua kơ bơ ngai klĭk, ưh kơ hơ băng Việt Nam tơ roi:

        “Pơ lung đei bơ ngai jo jăn răt ƀao hiêm kŭm jing tơ drong tôch mơ mat tat păng ưh kơ gan hơ iă. Yua kơ đe buăl ‘noh jang jên khei tŏ sĕt kŭm ưh kơ ‘meh răt, lơ̆m kơ plăh ‘noh, mưh đe buăl răt ƀao hiêm pơ gŏ bơ̆ih ‘noh đĭ đăng dôm tơ drong tơ gŭm nai kơ đe sư gô đei kăt đĭ".

       Kiơ̆ kơ yă Hoàng Phương Thảo, tang măt Anih jang Action Aid, tŏk bŏk tơ gŭm tơ drong jang ăn bơ ngai jo jăn, hrei ‘nâu Teh đak hlôi pơm tơ drong hiôk vă bơ ngai jo jăn găh bơ ngai tơ gŭm tơ pôl đei asong the ƀao hiêm pơ gang păng tơ drong gơh đei yua lơ hloh ‘noh jĭ sa yua 100% jên khăm, hơ met jĭ ƀao hiêm tơ pôl kiơ̆ tơ drong hơ găt, pơ trŭt anih jang mơ dro sa iŏk yua lơ bơ ngai jang ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn... Mă lei, dang ei oei tam mă đei kơ sô̆ chih jô̆ tơ pă găh kơ sô̆ bơ ngai jang ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn jang lơ̆m dôm anih jang mơ dro sa đei răt ƀao hiêm tơ pôl pơ gŏ păng bơ ngai jo jăn răt ƀao hiêm tơ pôl kơ dih. Yă Hoàng Phương Thảo kŭm akhan, kăl athei set hơ len sơ năm pơ dơh hưu mă lăp hăm bơ ngai jo jăn:

        “Đei 1 tơ drong mă ĭnh tơ chĕng anih jang ƀao hiêm tơ pôl păng Anih tơm vei lăng găh Bơ ngai jang - lĭnh jĭ rơ ka păng tơ pôl gô tơ plih hloi mă lei ưh kơ hlôh yua kơ kiơ oei tam mă tơ plih đei, ‘noh jĭ đei lơ tơ drong ưh kơ lăp ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn tơ dăh nôp ƀao hiêm tơ pôl ‘noh sơ năm pơ dơh hưu oei jing 55-60 sơ năm, dang ăi hăm bơ ngai ưh kơ jo jăn. Kơ dih kâu bơ̆n truh 50 sơ năm, lơ bơ ngai đĭ ‘meh pơ dơh hưu bơ̆ih ƀơ̆t mă bơ ngai jo jăn mă athei truh sơ năm ‘noh ‘mơ̆i mă pơ dơh ‘noh ưh kơ lăp hloi”.

        Đei lơ tơ drong tơm pơm ăn kơ sô̆ bơ ngai jang ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn vang răt ƀao hiêm oei tŏ sĕt. Yua đơ̆ng ưh kơ ‘lơ̆ng găh hơ kâu jăn, bơ ngai jo jăn găh lơ jang lơ̆m dôm hơ nih pơm tơ lĕch iĕ, tơ drong jang ŭnh hnam, tơ drong jang ƀônh ƀŏ, iŏk yua tŏ sĕt, jang kiơ̆ pơ yan....kơ na hui đei bơ ngai truh nôp jên ƀao hiêm pơ gŏ. Mĭnh tơ drong tơm pơm ăn dơ̆ng ‘noh jĭ yua đơ̆ng đon hlôh vao đơ̆ng bơ ngai iŏk yua bơ ngai jang jo jăn păng kơ dih kâu bơ ngai jo jăn tam mă hlôh băt lơ̆m tơ drong kơ chăng răt ƀao hiêm tơ pôl, vei sơ đơ̆ng tơ drong arih sa ăn kơ dih kâu mưh tơ̆ kră kơnh. Vang răt ƀao hiêm tơ pôl kơ dih ‘noh sa roi mơ mat tat hăm bơ ngai jo jăn yua kơ đei kơ sô̆ đe sư tă kơ dơ nuh, mŭk drăm mơ mat tat ngăl.

      Yă Dương Thị Minh Châu (Kơ dră Anih tơ roi tơ băt păng bơ ngai tơ iung bơ ngai kơ ƀao hiêm tơ pôl Hà Nội) akhan:

        “Trong jang tơ gŭm ƀao hiêm tơ pôl tam mă đei hơ nih hơ yơ tơ roi truh ƀao hiêm tơ pôl ăn bơ ngai jo jăn mă bơ̆n tă kơ tŭn găh tơ drong tơ gŭm tơ pôl đĕch. Bơ̆n kŭm ‘meh ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn hlôi hơ drin vang tơ gop ăn tơ pôl ‘noh bơ̆n athei ăn kơ đe sư sa yua tơ drong gơh đei iŏk yua lơ hloh. Ĭnh tơ chĕng akhan bơ̆n athei tơ roi tơ băt găh trong jang tơ gŭm ƀao hiêm tơ pôl vă kơ bơ ngai jo jăn năm đei tơ drong đei iŏk yua đơ̆ng đe sư tơ dăh răt ƀao hiêm tơ pôl. Pơ tih gia tơ dăh đe sư răt ƀao hiêm tơ pôl kơ dih ‘noh oei gơh sa yua pơ đĭ jên tơ gŭm tơ pôl, oei đei iŏk yua ƀao hiêm tơ pôl, ding truh tôm tơ drong vă sa jên khei ‘noh đơ̆ng anih mong jên ƀao hiêm tơ pôl kla ăn. Jên khei teh đak ‘noh đei hơ met ming kiơ̆ rim khei ‘năr, đei bơ ngai ƀrŏk hưu đơ̆ng sơ năm 2000 mă dang ei tŏk hloh 2 ‘măng”.

Bơ ngai jo jăn ‘meh vă đei bơ̆ jang lơ̆m dôm anih jang mơ dro sa, đei kĭ hla ar păng vang răt ƀao hiêm tơ pôl

     Vă hơ tŏk ‘lơ̆ng kơ sô̆ nôp ƀao hiêm tơ pôl ăn bơ ngai jo jăn, teh đak hlôi đei trong jang tơ gŭm pơ trŭt anih jang, khul jang, anih jang mơ dro sa, iŏk bơ ngai jang lơ̆m bơ̆ jang. Anih jang mơ dro sa iŏk yua lơ bơ ngai jang ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn ( đơ̆ng 30% tơ̆ kơ pal) đei tơ gŭm hơ met ming tơ drong hiôk, hơ nih bơ̆ jang lăp hăm bơ ngai jo jăn, ưh kơ iŏk thuê̆ iŏk yua anih jang mơ dro sa, tŏk iŏk jên hăm jên cheh tŏ sĕt kiơ̆ tơ drong jang hơ tŏk tơ iung pơm tơ lĕch tĕch mơ dro,... Mă lei, tơ drong pơ găn tih hloh hrei ‘nâu ‘noh jĭ tơ drong hlôh vao găh tơ drong gĭt kăl đơ̆ng ƀao hiêm tơ pôl lơ̆m tơ drong sơ đơ̆ng tơ drong arih sa bơ ngai jang jo jăn. Yua thoi noh, vă hơ met pơ ‘lơ̆ng tơ drong ‘nâu, kăl kơ hơ tŏk ‘lơ̆ng hlôh vao, hơ năp jang đơ̆ng dôm anih jang mơ dro sa iŏk yua bơ ngai jang bơ ngai jo jăn găh tơ drong jang kiơ̆ nôp ƀao hiên tơ pôl ăn bơ ngai jang, lơ̆m noh đei bơ ngai jang ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn. Yă Đinh Thị Thụy - Phŏ Chánh Văn phòng Anih jang teh đak Bơ ngai jo jăn Việt Nam akhan, ƀao hiêm tơ pôl Việt Nam kăl kơ tơ lĕch đei dôm trong jang tơ gŭm ƀao hiêm tơ pôl tơ gŭm hơ drol găh kơ sô̆ sa yua, kơ sô̆ nôp ăn bơ ngai jang jo jăn:

        “Ĭnh ƀôh trong jang tơ gŭm ƀao hiêm tơ pôl hăm ŭnh hnam dơ nuh hin păng vă jê̆ dơ nuh hin tôch kơ hơ iă, teh đak đei tơ gŭm dang  30%, jô̆ đei ‘noh 99 rơ bâu lơ̆m 1 ‘nu, hăm ŭnh hnam vă jê̆ dơ nuh hin ‘noh 82,5 rơ bâu 1 ‘nu 1 khei. Tơ drong ‘nâu kŭm tôch kơ hơ iă, tơ dăh bơ̆n kŭm tơ gŭm bơ ngai jo jăn lei lăi nhen ŭnh hnam dơ nuh hin ‘noh tôch kơ ‘lơ̆ng vă nôp jên ƀao hiêm tơ pôl kơ dih ăn kơ đe sư. Đơ̆ng rŏng 10 sơ năm dăh mă 15 sơ năm đe sư gô đei sa jên khei pơ dơh hưu ‘noh, tŏ sĕt hloh kŭm hloh 4-5 ‘măng jên tơ gŭm tơ pôl hrei ‘nâu, tơ gŭm bơ ngai jo jăn đei tơ drong arih sa tơ̆ kră kơnh gô ‘lơ̆ng hloh.”

      Ƀao hiên tơ pôl ăn bơ ngai jo jăn pơm hơ năp jang gĭt kăl tơ gŭm bơ ngai jang ‘noh jĭ bơ ngai jo jăn đei tơ drong vei sơ đơ̆ng tơ drong arih sa, mă loi ‘noh jĭ sa jên tơ gŭm mưh tơ̆ kră kơnh. Teh đak kăl kơ đei lơ hloh dôm tơ drong jang tơ gŭm bơ ngai jo jăn mơ̆t oei hơ dai păng đei vang bơ̆ jang lơ̆m hơ nih jang tơ pă vă đei nôp jên ƀao hiêm tơ pôl pơ gŏ dăh mă tơ gŭm đe sư vang răt ƀao hiêm tơ pôl kơ dih.

            VOV1

            Thuem: Tơ blơ̆