VOV4.Bahnar - Đơ̆ng rŏng hơ met klăih COVID-19, lơ bơ ngai đei ƀôh sŏng sa ưh kơ lŭ, ưh kơ gơh tep, tơ chĕng, hiĕn lơ, dui jơ hngơ̆m mơ mat, jĭ kơ tơh, jur kĭ, hơ kĕ hơ kong,hơ kar hŏnh... ‘Nâu jĭ dôm tơ drong jĭ đa đei ƀôh đŏng rŏng kơ jĭ COVID-19. Tơ dăh ưh kơ đei chă ƀôh păng hơ met tơ tom, đŏng rŏng jĭ COVID-19 gô pơ dui đunh, ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơ hngơ̆m pran.

Đunh kơ âu 2 khei, ‘nhŏng Trần Trường Viên, 42sơ năm oei tơ̆ apŭng Đắk Glong, Dak Nông đei jĭ COVID-19 păng đei hơ met tơ̆ hnam. Đŏng rŏng klăih jĭ truh dang ei, ‘nhŏng Viên hơ nơ̆ng ưh kơ gơh tep, sŏng sa tŏ sĕt kơ na hơ kĕ hloi. Tơ tăm găh tơ drong đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 kơ na ŭnh hnam hlôi ba ‘nhŏng Viên truh tơ̆ hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên vă khăm, hơ met jĭ. Vang tơ roi găh tơ drong jĭ kon drŏ ‘ngo, ƀok Trần Văn Vĩnh, ƀă ‘nhŏng Viên, tơ roi:

“Đơ̆ng rŏng kơ hơ met jĭ COVID-19 ‘noh ƀôh jơ hngơ̆m pran sư tơ jur dêh, jur hloh 10 kĭ, hơ kâu hơ kĕ. Ba năm khăm ‘noh oei gô  hnam pơ gang tơ roi thoi yơ. Mă tơ pă tơ drong đei ƀôh jĭ đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 hơ nat kơ băt ƀơ̆t hiĕn  prăt năr prăt măng, sŏng sa ưh kơ gan lŭ, tep sa roi tŏ sĕt kơ na roi ‘năr roi jur kĭ, ưh kơ jăng kơ na ŭnh hnam athei ba mơ̆t tơ̆ hnam pơ gang tơ ring vă khăm păng hơ met mă klăih đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19”.

Bơ ngai nai ‘noh jĭ yă Nguyễn Thị Thọa, 80 sơ năm tơ̆ xăh Hòa Khánh, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak đei kon drŏ kăn ba truh tơ̆ Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên khăm, pơ tho tơ ƀôh đơ̆ng rŏng hơ met klăih COVID-19 mĭnh khei. Lơ̆m khei ‘năr hơ met COVID-19, yă Thọa đei hiĕn păh lăp, jơ hngơ̆m pran hmă. Mă lei đơ̆ng rŏng kơ klăih jĭ, jơ hngơ̆m pran yă Thọa ƀôh ưh kơ jăng hloi, đa đei hơ ving măt păng chă hơ yô tôch kơ lơ ‘măng lơ̆m năr. Mŏ Phan Thị Hồng (kon yă Thọa), xăh Hòa Khánh, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak, tơ roi:

“Yua đơ̆ng yă pă jăng đơ̆ng hơ drol bơ̆ih, đei jĭ hơ yô sĭk ăl dơ̆ng kơ na đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 yă pă jăng hloi, jơ hngơ̆m pran tơ jur, sŏng sa tŏ sĕt, đa đei hơ ving măt, chă hơ yô lơ ‘măng kơ na mŏ oh nhôn ba yă năm khăm vă kơ sơ đơ̆ng yua kơ tơ̆ng đe tơ roi đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 krê hơ mơt kơ na kŭm hli.”

Kiơ̆ kơ Anih jang pơ gang apŭng plĕnh teh, đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 ‘noh bơ ngai jĭ đơ̆ng rŏng hoei pă jĭ COVID-19 đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng đunh đai, đei ƀôh jĭ pha ra băl đơ̆ng dă biơ̆ truh ăl. Găh bơ ngai jĭ đei ƀôh đơ̆ng rŏng bị COVID-19 ‘noh jĭ tơ̆ trong dui jơ hngơ̆m, trong klak dăh mă đei ƀôh lĕch ƀrê ƀrônh tơ̆ hơ kar. Kiơ̆ jô̆ pơ hlom đei dang 10 truh 20% kơ sô̆ bơ ngai jĭ COVID-19 đĭ klăih kơ jĭ yak hloh dôm tơ drong đei ƀôh jĭ kơ pal păng pơ dui đunh lơ̆m lơ khei.

Oei tơ̆ Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên, dang ei, jô̆ păh lăp 1 năr hnam pơ gang sơng iŏk khăm, pơ tho tơ ƀôh jơ hngơ̆m pran păng hơ met đơ̆ng 50 truh 70 ‘nu jĭ đơ̆ng rŏng COVID-19 hăm lơ sơ năm pha ra băl, lơ̆m noh hơ druh tơ dăm păng bơ ngai ‘lŏ kră lơ hloh.

Ƀak si Nguyễn Ngọc Tiên, Kơ dră khoa Khăm, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơ băt tơ drong đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 gô đei ƀôh đơ̆ng rŏng kơ hơ met klăih COVID-19 hăm dôm tơ drong jĭ hmă nhen: ưh kơ gơh tep, tơ chĕng, jĭ kơ tơh, hiĕn pơ dui đunh, hơ mren jơ̆ng ti, lap rơ mơ̆n, jĭ kơ̆l, dui jơ hngơ̆m mơ mat, mă kăl ‘noh dui jơ hngơ̆m mơ mat mưh jang trăp, ưh kơ gan ƀlŏk păng đa hiơt... ‘Ngoăih kơ ‘noh, dôm bơ ngai đei COVID-19 athei hơ met đunh năr, đơ̆ng rŏng kơ klăih jĭ gô đei ƀôh jĭ nhen: hŏnh hơ kar, hơ kĕ hơ kong, chă nơ năm âu to mơ mat tat... Đĭ đăng dôm tơ drong ‘nâu gô pơm ăn jơ hngơ̆m jăn bơ ngai jĭ đei tơ jur pơ dui đunh, đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng kơ tang truh tơ drong năm hŏk, bơ̆ jang hơ lơ̆k dơ̆ng dăh mă pơ vih pơ văn tơ pôl nai hai. Yua thoi noh, dôm tơ drong đei ƀôh jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 kŭm jing 1 lơ̆m dôm tơ drong kăl kơ đei bơ ngơ̆t truh ƀlep tơ drong. Ƀak si Nguyễn Ngọc Tiên tơ băt:

“Dôm tơ drong đei ƀôh jĭ hơ dăh hloh truh tơ̆ hnam pơ gang ‘noh đei ưh kơ gơ̆h tep, jĭ kơ tơh, dui jơ hngơ̆m mơ mat, hiĕn pơ dui đunh. ‘Noh jĭ dôm tơ drong đei ƀôh jĭ tơm. Oei đei kơ sô bơ ngai đei tơ drong jĭ đơ̆ng hơ drol ăl ‘noh tơ drong jĭ đơ̆ng hơ drol đei tơ plih roi pha. pơ tih gia jĭ ăl hloh dăh mă đei 1,2 tơ drong tơ plih. Ƀak si athei hơ met mă hơ drin. Pơ tih gia nhen jĭ plei nuih, jĭ tơ soh kơ chĭl, hen phế quản. Dăh mă đei dôm bơ ngai hơ drol âu hlôi đei jĭ kơ̆l ‘ngok, tơ chĕng lơ, ưh kơ gơh tep ‘noh tơ drong ‘noh gô tŏk tôch kơ lơ ‘măng. Pơ tih gia nhen jĭ hen phế quản, tơ dăh đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 mă ưh kơ năm khăm pơ tho tơ ƀôh păng hơ met tơ tom ‘noh tơ soh sa roi đei ƀôh jĭ ăl hloh.”

Mă đơ̆ng ưh kơ sĭ bơ ngai jĭ hơ yơ đei jĭ COVID-19 kŭm pơm ăn tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng COVID-19 ôh, mă lei kiơ̆ kơ sô̆ chih jô̆ kơ sô̆ bơ ngai jĭ hơ met kơ tă tơ̆ Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên, dôm bơ ngai jĭ COVID-19 hơ met ƀĭch kơ tă tơ̆ hnam pơ gang đei kơ sô̆ jĭ dôm tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng COVID-19 lơ hloh pơ têng hăm hơ met brŏk ưh kơ ƀĭch tơ̆ hnam pơ gang. Hơ met brŏk ưh kơ ƀich tơ̆ hnam pơ gang đei jĭ đơ̆ng rŏng COVID-19 dang 30-35%, oei hơ met ƀĭch kơ tă tơ̆ hnam pơ gang ‘noh 80%. Tôch kơ tơ tăm, hrei ‘nâu, lơ bơngai oei đei tơ drong joăt chă răt kơ dih pơ gang hơ met mưh đei ƀôh lap rơ mơ̆n. Mă lei, tơ drong ‘nâu  pơm ăn jĭ ưh kơ klăih mă sa roi dêh hloh dăh mă gô đei ƀôh tơ drong huch pơ gang ưh kơ ƀlep jĭ, lơn pơ gang...

Ding truh dang ei oei tam mă chih jô̆ dăh mă tơ chĕng hơ len tôm găh tơ drong đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID19, mă lei, đơ̆ng rŏng kơ hơ met klăih COVID-19 mă đei dôm tơ drong jĭ nhen: lap rơ mơ̆n, dui jơ hngơ̆m mơ mat, ưh kơ gơh tep, hiĕn pơ dui đunh... bơ ngai jĭ kăl kơ truh tơ̆ hnam pơ gang vă khăm, hơ len lăng ƀlep tơ drong jĭ păng đei dôm trong hơ met tơ tom. Ưh kơ gơh răt păng yua dôm kơ loăi pơ gang kư̆ kă, ưh kơ băt hơ dăh đơ̆ng yơ lơ̆m mạng internet vă chă hơ met kơ dih, hoach jên hai mă gô ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơ hngơ̆m jăn dơ̆ng. Hơ dai hăm ‘noh, kon pơ lei kŭm kăl răp hơ len lăng, băt jơ hngơ̆m jăn kơ dih thoi yơ, tơ tom chă ƀôh dôm tơ drong jĭ ưh kơ ê vă năm khăm, mă lei kŭm athei ‘nĕ kơ tơ chĕng tơ tăm dêh hnang, đei ƀôh tơ drong jĭ hơ yơ kŭm akhan ‘noh jĭ đơ̆ng rŏng COVID-19 đang kơ ‘noh năm răt pơ gang, năm khăm jơ̆p hơ nih, hoach jên.

Vă băt hơ dăh ƀiơ̆ dôm tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 kŭm nhen trong vei lăng jơ hngâm pran đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19, ƀak si Nguyễn Ngọc Tiên, Kơ dră khoa khăm, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơl nơ̆r apinh jet tơ̆ hơ la âu.

- Ƀak si ăi, tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 đa đei kơ plăh khei ‘năr yơ đơ̆ng rŏng kơ hơ met klăih jĭ COVID-19 păng đei đunh truh dang yơ?

- Ƀak si Nguyễn Ngọc Tiên: “Tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 đa đei đơ̆ng rŏng kơ hơ met klăih jĭ COVID-19 đơ̆ng 2-4 giĕng. Dôm tơ drong đa đei ‘nŏh jĭ tŭl kơ tơ̆h, tep ưh kơ sŭk, đa pơ ngơ̆t păng hơ mren jơ̆ng ti. Đei bơ ngai jur kĭ. Tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 đe đei đơ̆ng 1-2 khei, ƀât lăp ‘nŏh 3 khei. Tơ dăh dôm bơ ngai năm ƀich tơ̆ hnam pơ gang, jĭ ăl ƀiơ̆ ‘nŏh đa đei đơ̆ng 3-6 khei, ƀât lăp kơ pal 3 khei. Hăm dôm bơ ngai đei jĭ lăp ai ‘nŏh đơ̆ng 2-3 giĕng, tơ dăh bơ ngai jĭ chu tơ roi, mơ̆ng kiơ̆ nơ̆r bơ ngai pơ gang hơ met ‘nŏh tơ drong krê roi tŏ sĕt ƀiơ̆. Mă lei đei bơ ngai jĭ jăn, kơ hiôk jơ hngâm ưh đei dêh đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19, tơ drong krê đơ̆ng rŏng jĭ COVID-19 kŭm ưh đei hli ‘năi, đei jơ hngâm pran ‘lơ̆ng ‘nŏh kŭm ưh đei krê kiơ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19. Mă lei tơ dăh ƀôh bơ ngai ưh kơ hiôk đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 ‘nŏh athei jăh năm khăm, khăm hơ len mă tôm, ưh kơ sĭ gô đei jĭ dơ̆ng ‘mơ̆i na năm hơ met”.

- Ƀak si ăi, hnam pơ gang đei trong hơ met thoi yơ hăm bơ ngai jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19?

- Ƀak si Nguyễn Ngọc Tiên: “Hăm dôm bơ ngai đei tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 nhôn roi tơ bôh, pơ tho ăn tôm tơ drong găh trong vei lăng jơ hngâm pran, sŏng xa. Athei sŏng xa tôm kơ chơ̆t, nhă đak mă măh, pơ tih gia hăm bơ ngai juăt nhă đak tŏ sĕt ‘nŏh athei pơm hơ tŏk jơ hngâm pran kiơ̆ đơ̆ng huch dôm kơ loăi vitamin. Oei găh pơ gang, hnam pơ gang ƀơk ăn pơ gang mưh hơ met dôm tơ drong jĭ. Hnam pơ gang oei hơ met hăm đông y păng tŭr pĕt vă bơ ngai jĭ jăh đei dơ̆ng jơ hngâm jăn sơ đơ̆ng ‘lơ̆ng. Pơ tih gia dôm bơ ngai jĭ COVID-19 ăl, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ sĕch pơ plei jơ̆ng ti ‘nŏh ăn sư jur tơ̆ anih châm kư̆u, tŭr pĕt pơ tâp hơ kâu jăn, pơ hrăm dui jơ hngâm ăn dôm bơ ngai ƀôh trăp jơ hngâm, dui jơ hngâm mơ mat tat”.

- Vă hơ met dơ̆ng jơ hngâm pran gơ̆h ‘lơ̆ng sơ đơ̆ng thoi so, bơ ngai jĭ đơ̆ng rŏng kơ jĭ COVID-19 athei pơ tâp hơ kâu jăn thoi yơ hă ƀak si?

- Ƀak si Nguyễn Ngọc Tiên: “Bơ ngai jĭ đơ̆ng rŏng kơ COVID-19 ‘ngoăih kơ sŏng xa mă tôm kơ chơ̆t, lăng kiơ̆ jơ hngâm pran vă pơ tâp pơ hrăm mă lăp. Nhen hăm bơ ngai oei mơ lôh ‘nŏh pơ tâp păh ƀŏng lŏng, tĕh ƀŏng ƀan, kơ dâu, oei bơ ngai kră ‘nŏh lăp năm jơ̆ng hŏh đĕch. Mă lei pơ tâp dui jơ hngâm ‘nŏh kăl hlŏh, pơ tâp hơ kâu jăn vă hơ tŏk hơ yuh kial mât lơ̆m tơ sŏh. ‘Nâu jĭ trong ‘lơ̆ng hlŏh ‘măn ăn dôm bơ ngai jĭ tŭl kơ tơh”.

- Lei a, bơ nê kơ ƀak si hơ!

Thuem hăm Dơ̆ng: Tơ blơ̆