Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn (CDC) dêh char Đắk Lắk, đơ̆ng blŭng sơnăm 2024 truh dang ei, lơ̆m dêh char đei 5 ‘nu hơioh jĭ grŏnh, lơ̆m noh 1 ‘nu tơ̆ apŭng Buôn Đôn, 1 ‘nu tơ̆ plt Buôn Ma Thuột, 1 ‘nu tơ̆ apŭng Krông Búk păng 2 ‘nu tơ̆ apŭng Cư Kuin. Lơ̆m 5 ‘nu bơngai jĭ grŏnh, đei 03 ‘nu bơngai tam mă đei ƀet vắc xin grŏnh.

Vei lăng kon oei ăn ƀich hơmet jĭ hơdrô̆ tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, ‘nhŏng P (tơ̆ phường Ea Tam, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk) oei hơnơ̆ng hli pơngơ̆t ăn jơhngâm pran kon. ‘Nhŏng P tơroi, kon ‘nhŏng sơnăm ‘nâu 4 sơnăm, ‘năr 03/7, tơ̆ hnam mon yuh, hiĕn, unh hnam iŏk pơgang tơhuch ăn mon mă lei ưh đei da ƀiơ̆. ‘Năr 12/7, mon yuh, hiĕn, lĕch ƀre ƀrônh jơ̆p hơkâu. Truh ‘năr 13/7, unh hnam ‘nhŏng cho kon năm khăm păng hơmet tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên hăm tơdrong set hơlen pham akhan mon đei virus grŏnh.

Mĭnh ‘nu bơngai nai jĭ grŏnh kŭm tŏk bŏk đei đe ƀak si hơlen năng, hơmet jĭ tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên ‘nŏh jĭ mon drŏ nglo M (1 sơnăm), (tơ̆ xăh Cư Né, apŭng Krông Búk, dêh char Đắk Lắk). Adrol kơ ‘nŏh ‘năr 08/7, tơ̆ Hnam, nge yuh, hiĕn. ‘Năr 09/7, unh hnam ba nge khăm tơ̆ Anih khăm Đa khoa Tâm Phúc (Thĭ xăh Buôn Hồ) mă lei ưh đei da ƀiơ̆ kiơ. Truh ‘năr 11/7, năm khăm păng hơmet tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên. Tơ̆ âu nge đei set hơlen pham păng ƀôh đei virus grŏnh. Mă lei, yoa nge hlôi đei ƀet 1 jrŭm vắc xin tang găn jĭ grŏnh kơna mă đơ̆ng đei jĭ ră mă lei jĭ ưh kơ dêh.

Mĕ mon M, tơroi: “Mon ‘nao đei ƀet bơ̆ng jĭ grŏnh ƀât khei 5. Dang ei mon đei jĭ păng lĕch grŏnh. Mon yuh, hăk tơgok. Pơma atŭm ƀôh jĭ ‘nâu tôch hơmơt mưh ưh đei ba hơiŏh năm tơ̆ hnam pơgang hơmet tơtom. Mă lei yoa mon đĭ ƀet tiêm vắc xin bơih kơna tơdrong jĭ huei kơ dêh nhen thoi đe mon nai, jĭ măh pơm tơlĕch ich chroh, jĭ tŏk tơ̆ măt, hăk tơgok păng yuh, lĕch brê ƀra, ƀet pơgang bơih ‘nŏh sơ da ƀiơ̆ ƀiơ̆. Kơna mĕ ƀă athei adrin năr yơ đe ƀet pơgang ‘nŏh ‘mĭn ba kon năm ƀet, tang găn hơdrol ‘lơ̆ng ƀĭơ kơ hơmet jĭ păng tơdăh đei jĭ ‘nŏh jĭ kŭm da ƀiơ̆ ƀiơ̆ kơ dôm hơioh tam mă đei ƀet pơgang tang găn jĭ.”

Vă vei lăng, hơmet jĭ păng ưh ăn jĭ tơpŏh hơdrom băl tơ̆ đe hơioh, tơ̆ Khoa khăm hơmet jĭ ăn Hơioh Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên hlôi pơm 1 anih ƀich hơdrô̆ ăn đe hơiŏh jĭ grŏnh. Hơdai hăm tơdrong hơmet jĭ grŏnh, tơdrong tang găn jĭ tơpŏh hơdrom băl kŭm đei Hnam pơgang tôch năng kăl. Kiơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, dôm ‘nu hơioh hơmet jĭ grŏnh tơ̆ hnam pơgang đei ƀôh jĭ dêh păng tơtă dôm bơngai tam mă đei bơ̆ng vắc xin tang găn jĭ grŏnh ngăl. Đe hơiŏh năm hơmet tơ̆ hnam mưh jĭ grŏnh đĭ ƀơm truh tơ̆ tơsŏh, jĭ klak chroh, lĕch kơ ƀroih kơ ƀrônh tơ̆ hơkâu… Đơ̆ng rŏng đei hơmet tôch pơneh, truh dang ei jơhngâm pran đe mon jĭ đei ƀôh ‘lơ̆ng ƀiơ̆ bơih.

Tiến sĩ, ƀak si Trần Thị Thúy Minh – Kơdră vei lăng khoa Khăm hơmet jĭ ăn hơioh hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơroi dơ̆ng: “Lơ̆m dôm sơnăm tơjê̆ âu, ưh đei hơioh yơ năm hơmet jĭ grŏnh tơ̆ hnam pơgang. Mă lei, lơ̆m giĕng âu ki Hnam pơgang iŏk hơmet ăn 4 ‘nu hơioh jĭ grŏnh. Lơ hơioh đei chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang đei ƀôh jĭ tơ̆ tơsoh. ‘Nâu jĭ khei ‘năr đei hơioh jĭ grŏnh năm hơmet jĭ tơ̆ hnam pơgang lơ hlŏh lơ̆m 5 sơnăm vih tơ̆ âu.”

Tơ̆ Việt Nam pơma atŭm păng dêh char Đắk Lắk pơma hơdrô̆, yoa ƀơm ưh ‘lơ̆ng đơ̆ng jĭ COVID-19 lơ̆m khei ‘năr âu ki păng tơdrong tơhlăk mưh pơtruh dôm kơloăi vắc xin lơ̆m Tơdrong ƀet bơ̆ng pơih xă sơnăm 2023 hlôi ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh kơsô̆ ƀet bơ̆ng dôm kơloăi vắc xin ăn hơioh lơ̆m teh đak. Lơ hơioh tam mă đei ƀet bơ̆ng tôm kơliêu, trŏ khei ‘năr hơgăt jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong tơm tôch gĭt kăl pơm ăn lơ tơdrong jĭ tơpŏh iung lanh, lơ̆m noh đei jĭ grŏnh. Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn Đắk Lắk, sơnăm 2023, kơsô̆ hơioh hơla kơ 1 sơnăm ƀet tôm dôm kơloăi vắc xin đei 54,9%, kơsô̆ hơioh 18 khei ƀet vắc xin grŏnh - rubella đei 67,8%. 5 khei blŭng sơnăm 2024, kơsô̆ hơioh tôm 9 khei ƀet pơgang tang găn jĭ grŏnh đei vă jê̆ 38%, kơsô̆ hơiŏh 18 khei ƀet vắc xin grŏnh - rubella đei vă jê̆ 35%.

Thak si, ƀak si Hoàng Hải Phúc – Kơdră Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char Đắk Lắk, ăn tơbăt: “Ƀât sơnăm 2023 păng ƀât blŭng sơnăm 2024 bơ̆n ưh đei tôm vắc xin grŏnh vă ƀet ăn hơioh. Yoa thoi noh, bơ̆n đei hê̆ khei ‘năr ưh đei ƀet vắc xin. Dang ei, Anih tang găn pơrang jĭ Trung ương, Anih tang găn pơrang jĭ Tây Nguyên păng jô̆ hloi Anih vei lăng jang pơgang dêh char hlôi đei trong pơgơ̆r ƀet ming dơ̆ng, ƀet pơtôm ăn đe hơioh tơ̆l sơnăm mât hŏk. Dang ei Anih vei lăng jang pơgang dêh char hlôi đei hla ar athei Anih vei lăng pơtho pơhrăm jang hơdoi vă hơlen năng đe hơioh tam mă đei ƀet pơgang tang găn jĭ grŏnh kŭm nhen dôm vắc xin nai, athei năm ƀet hloi vă gơ̆h pơm ‘lơ̆ng đĭ đăng đei ƀet vắc xin ngăl tơ̆ hơnăp kơnh.”

Tơ̆ hơnăp tơdrong krê hơmơt đơ̆ng jĭ grŏnh, vă tang găn jĭ, kon pơlei athei kơchăng ba kon đơ̆ng tôm 9 khei tam mă ƀet vắc xin grŏnh dăh mă đơ̆ng 18 khei tam mă ƀet tôm 2 jrŭm vắc xin grŏnh năm tơ̆ hnam pơgang xăh, phường vă ƀet vắc xin tang găn jĭ grŏnh. Tơdăh hơioh đei ƀet 1 jrŭm vắc xin grŏnh ƀât 9 - 11 khei, lăp đei đơ̆ng 80-85% hơioh kĕ tơjră hăm tơdrong jĭ. Tơdăh hơioh đei ƀet dơ̆ng jrŭm vắc xin grŏnh mă 2 ƀât 18 khei ‘nŏh kĕ vei lăng tơjră hăm tơdrong jĭ đơ̆ng 90-95%. Hơdai hăm ‘nŏh, kon pơlei athei bơ̆ jang ‘lơ̆ng dôm trong tang găn jĭ nhen hơnơ̆ng ôp ti păng vei rơgŏh hơkâu jăn, muh măt, ƀơ̆r hơlŏng rim năr; Lê̆ gan ngôi hơdai hăm bơngai jĭ grŏnh dăh mă đei jâu jĭ grŏnh; Mưh ƀôh lơ tơdrong đei jâu tơpŏh jĭ grŏnh nhen (yuh, hiĕn, lĕch đak muh, ƀre ƀrônh) athei jăh năm hloi tơ̆ hnam pơgang jê̆ hlŏh vă gơ̆h khăm hơmet tơtom, tang găn tơdrong krê hơmơt đơ̆ng jĭ grŏnh ăl.

Jĭ grŏnh ‘noh tơdrong jĭ tơpoh krê hơmơt, ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng tih truh jơhngơ̆m pran kơ đe hơioh. Jĭ gô tơploh lanh păng đei ƀôh jing jĭ hơbuh tơdăh kon pơlei pơm pơ hơi ưh kơ pơm kiơ̆ dôm trong tang găn jĭ. Vă tơgŭm kon pơlei hlôh rơđăh hloh găh jĭ grŏnh, grŭp bơngai chih kơtơ̆ng ang hlôi đei jơ pơma dơnuh hăm Tiến sĩ, ƀak si Trần Thị Thúy Minh – Kơdră khoa khăm, hơmet hơioh jĭ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

- Apĭnh ƀak si roi tơbăt tơdrong tơm pơm ăn jĭ grŏnh păng dôm tơdrong đei ƀôh đơ̆ng jĭ âu liơ lăng ?

-Ƀak si Minh: Grŏnh ‘noh 1 tơdrong jĭ yua đơ̆ng yŏng jĭ grŏnh (hơnăn khoa hŏk ‘noh Polinosa morbillarum) pơm ăn. Mưh đei jĭ, hơioh đa đei ƀôh dôm tơdrong jĭ nhen yuh, đei ƀôh đơ̆ng jĭ trong dui jơhngơ̆m nhen hiĕn, hơnơ̆k, kơ seh, 1,2 ‘nu hơioh đei ƀôh măt ƀre, lĕch hlak măt, mưh khăm gô ƀôh hơlŏng ƀrê. Tơdăh dôm hơioh lăp đei jĭ grŏnh hmă ưh kơ đei ƀôh dôm tơdrong jĭ nai ‘noh dôm tơdrong đei ƀôh đơ̆ng jĭ gô dă ƀiơ̆ răh đơ̆ng  7-10 năr, hơioh gô brăih dar deh đơ̆ng rŏng kơ ‘noh. 1, 2 ‘nu hơioh mưh đei jĭ grŏnh gô đei dôm tơdrong jĭ krê hơmơt kăl hơ hơmet tơtom.

- Jĭ grŏnh pơm ăn dôm tơdrong jĭ krê hơmơt thoi yơ hăm ƀak si ?

-Ƀak si Minh: Jĭ grŏnh tơdăh đei tơdrong jĭ nai gô tôch kơ krê hơmơt. Dôm tơdrong jĭ nhen ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ ‘ngok ưh kơ klăih pơm ăn hơioh đei dôm tơdrong jĭ ‘ngok đơ̆ng rŏng ‘noh. Tơ̆ 1,2 ‘nu hơioh đei tơdrong jĭ tơsoh yua kơ lơ̆m khei ‘năr hơioh đei jĭ grŏnh gô pơm tơ jur tơdrong pran kơna dôm tơdrong đei jĭ mưh jĭ gô dêh păng hơmet hơnat ƀiơ̆ pơting hăm dôm hơioh ưh kơ đei tơ jur tơdrong pran păng ưh kơ đei jĭ grŏnh. Mĭnh ƀar ‘nu hơioh đei tơdrong jĭ ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ ‘ngok yua đơ̆ng rơka đơ̆ng rŏng 1,2 sơnăm pơm ăn tơdrong đei tơdrong jĭ tơ̆ ‘ngok, mă loi ‘noh jĭ dôm bơngai jĭ tơsoh ăl, jĭ đon ăl,  jĭ ‘ngok ăl gô hơnhăk truh lôch răm.

- Mưh hơioh đei jĭ grŏnh, mĕ ƀă kăl kơ lăng truh vei lăng ƀlep trong thoi yơ hă ƀak si ?

-Ƀak si Minh: Hăm hơioh đei jĭ grŏnh ưh kơ đei sa ĕnh tơmam kiơ. Kăl kơ ăn hơioh sŏng sa tôm kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng vă hơioh đei pran kĕ tơ jră hăm jĭ jăn pơma atŭm păng jĭ grŏnh pơma hơdrô̆. Hăm dôm hơioh đei jĭ grŏnh ăl, mĕ ƀă athei pơm kiơ̆ ƀlep nơ̆r pơtho đơ̆ng đe ƀak si găh tơdrong vei lăng hơkâu jăn kŭm nhen trong dui jơhngơ̆m. Hăm dôm bơngai jĭ grŏnh đei tơdrong jĭ nai gô đei pơtho hơdrô̆ đơ̆ng ƀak si vă vei lăng hơioh mă lăp. Mă kăl, jĭ drŏnh athei đei klăih song kơloăi păng hơmet tơ̆ dôm anih jang pơgang păng gô đei pơtho hơdăh ăn rim bơngai vă hơioh klăih kơ jĭ tơtom.

-  Ƀak si hăm đei nơ̆r pơtho tơtă kiơ ăn kon pơlei vă tang găn jĭ grŏnh ưh?

-Ƀak si Minh: Tang găn jĭ grŏnh ‘lơ̆ng hloh ‘noh jĭ hăm vắc xin. Trong jang mă blŭng vă tang găn jĭ ăn hơioh ‘noh pơm ăn kơ hơioh 1 tơdrong pran kơchăng hăm trong ƀet ƀơ̆ng vắc xin. ‘Nâu jĭ tơdrong tơm lơ̆m tơdrong tang găn jĭ grŏnh ăn hơioh. Mưh hơ ioh đei ƀôh dôm tơdrong jĭ jâu kơ jĭ grŏnh nhen yuh, hiĕn, măt ƀre, dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk, lĕch ƀre brônh ‘noh ba hơioh năm hloi tơ̆ anih jang pơgang vă đei hơlen lăng păng hơmet tơtom. ‘Nĕ kơ ĕnh dêh hnang, ưh kơ tơmơ̆t yua trong hơmet thoi kră sơ̆ hăm bơngai jĭ grŏnh mă pơm tơhiong tơdrong hiôk vă hơmet hăm dôm hơioh đei jĭ grŏnh ăl nhen yua pơgang hla ‘long, krôp hơioh klĕp dêh hnang, yua dôm pơgang ưh kơ lăp. Vei lăng hơioh đei jĭ grŏnh athei kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng đe ƀak si kiơ̆ rim jơnăr hơdăh, kiơ̆ rim tơdrong đei jĭ hơdăh vă veh ver kơ đei dôm tơdrong jĭ nai gô đei ƀôh.

 Lei ah bơnê kơ ih ƀak si hơ!