VOV4.Bahnar - Jô̆ truh dang ei, lơ̆m dêh char Dak Lak đĭ yak hloh 15 rơ bâu ‘nu jĭ COVID-19, lơ̆m noh đei hloh 12.000 ‘nu hlôi đei hơ met klăih, kơ sô̆ uơ oei dơ̆ng tŏk bŏk đei hơ met. Lơ̆m kơ sô̆ bơ ngai hlôi đei hơ met klăih, prăih đơ̆ng jĭ oei đei tŏ sĕt bơ ngai jĭ tơ ƀơ̆p dôm tơ drong đei ƀôh jĭ đơ̆ng COVID-19 pơ dui đunh lơ̆m lơ giĕng, ƀơ̆t lăp 2,3 khei, krao ‘noh “ tơ drong jĭ đơ̆ng rŏng kơ klăih đơ̆ng jĭ COVID-19.

Ƀok N.T.T, 49 sơ năm tơ̆ pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak lak hlôi athei yak hloh 15 năr hơ met tơ̆ Hnam pơ gang pơ gia kơ sô̆ 1 (phường Ea Tam, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột) lơ̆m khei 8 sơ năm 2021. Đŏng rŏng kơ klăih jĭ păng vih tơ̆ hnam đei 2 giĕng, ƀok T. oei đei ƀôh lap rơ mơ̆n, sŏng sa ưh kơ ‘lơ̆ng păng ưh kơ gơh tep hơ nơ̆ng. Ŭnh hnam athei hơ nơ̆ng pơ lung jơ hngơ̆m đon, hơ dai hăm sŏng sa kơ chơ̆t bek ‘lơ̆ng hơ nơ̆ng ‘noh ƀok T. mă grăng ‘lơ̆ng ƀiơ̆.

Vang tơ roi dơ̆ng găh jơ hngơ̆m jăn kơ dih, ƀok N.T.T, tơ roi:

“Jơ năr jĭ COVID-19, yua kơ ĭnh tam mă đei ƀet vắc xin kơ na ĭnh tôch kơ hli tăr văr, bơ ngơ̆t. Ưh kơ băt kơ dih kâu hăm yak hloh jĭ hơ buh âu ưh. Mă lei, tôch kơ pŭn, lăp lơ̆m 15 năr, ĭnh đĭ klăih kơ jĭ păng đei vih tơ̆ hnam. Mă lei đơ̆ng rŏng kơ ‘noh, ĭnh kŭm tam mă pran jăng hloi, oei ưh kơ gơh tep, sŏng sa ưh kơ ‘lơ̆ng, tep đa kơ drăt đang kơ ‘noh ưh kơ gơh tep hloi. Mă lei kŭm pŭn gơ nang ŭnh hnam ling lang oei hơ dai pơ lung, vei lăng, dang ei jơ hngơ̆m pran hlôi đei tơ plih ‘lơ̆ng ƀiơ̆ bơih.”

Kiơ̆ kơ Tiến sĩ Châu Đương - Kơ dră chĕp kơ̆l pơ gơ̆r Hnam pơ gang Lao păng tơ soh dêh char Dak lak, truh dang ei, dêh char Dak lak hlôi đei hloh 9.000 ‘nu jĭ COVID-19 đĭ klăih kơ jĭ. Mă lei, ưh kơ sĭ bơ ngai jĭ hơ yơ kŭm pran jăng păng sơ đơ̆ng jơ hngơ̆m đon đơ̆ng rŏng kơ vih đơ̆ng hnam pơ gang, klăih đơ̆ng jĭ COVID-19.

Dôm bơ ngai joăt jang kơ Anih jang pơ gang apŭng plĕnh teh kŭm pơ ma hơ dăh: Lơ bơ ngai mă đơ̆ng đei hơ len lăng ưh kơ đei ƀơm jĭ mă lei tam mă prăih găh hơ kâu jăn, ƀơ̆t lăp lơ bơ ngai oei nŏng tơ chĕng, ưh kơ hiôk lơ̆m hơ kâu. Dôm F0 oei đei jĭ ăl, athei dui jơ hngơ̆m hăm kơ măy oei đei pơm jĭ tơ̆ tơ soh, đe sư tôch kơ kăl đei vei lăng. Dôm bơ ngai jĭ âu đei lăng ‘noh đei “ƀơm jĭ đơ̆ng rŏng kơ klăih jĭ COVID-19" dăh mă "COVID pơ dui đunh”. Dôm tơ drong jĭ đei ƀôh lơ hloh ‘noh lap rơ mơ̆n, ưh kơ hiôk găh kơ̆l ‘ngok nhen dui jơ hngơ̆m mơ mat, bơ ngơ̆t, tơ chĕng lơ, ưh kơ gan ƀlŏk păng tep ưh kơ nĭt pơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh tơ drong arih sa.

Tiến sĩ Châu Đương - Kơ dră chĕp kơ̆l pơ gơ̆r Hnam pơ gang Lao păng jĭ tơ soh dêh char Dak Lak tơ roi:

“Lơ bơ ngai jĭ COVID-19 đơ̆ng rŏng kơ đei hơ met klăih vih tơ̆ hnam ‘noh jơ hngơ̆m jăn sơ đơ̆ng, vă khan bơ ngai jĭ ƀrư̆ ƀrư̆ vih hơ lơ̆k sŏng sa hmă, dôm tơ drong dui jơ hngơ̆m prăih ‘lơ̆ng, bơ ngai jĭ oei sa păng bơ̆ jang hmă dơ̆ng. Mă lei, hơ dai hăm ‘noh kŭm đei 1 kơ sô̆ iĕ bơ ngai jĭ ƀơ̆t vih tơ̆ hnam đei ƀôh lap rơ mơ̆n đunh, jơ hngơ̆m pran đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng. Mă 2 ‘noh găh jơ hngơ̆m đon, kơ̆l ‘ngok bơ ngai jĭ đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng, gô đei ƀôh tơ chĕng bơ ngơ̆t, ưh kơ gơh tep đunh. Dôm bơ ngai jĭ âu kăl athei đei jơ năr kŭm nhen đei tơ drong joăt joe hơ đăl vă pơ tho ăn bơ ngai jĭ chă vei lăng kơ dih tơ̆ hnam vă đe sư ƀrư̆ ƀrư̆ mơ̆t oei hơ dai hăm tơ pôl păng vih hơ lơ̆k dơ̆ng tơ drong arih sa hmă.”

Kŭm kiơ̆ kơ Tiến sĩ Đương, bơ ngai jĭ COVID-19 đơ̆ng rŏng kơ klăih jĭ, vă hơ tŏk loi dơ̆ng păng tơ iung ming jơ hngơ̆m pran jăng, bơ ngai jĭ athei pơ tâp hơ kâu pơ ‘lơ̆ng, pơ tâp dưỡng sinh, ‘nĕ gan jang trăp, mă athei jang păh lăp đĕch, tơ gŭm pơm hoei tơ chĕng lơ. Hơ dai hăm ‘noh, bơ ngai jĭ ‘nĕ kơ arih mĭnh drô̆ dăh mă ưh kơ ngôi hơ dai hăm rim bơ ngai lơ̆m hnam, đe sư kăl đei tơ drong vang tơ gŭm, mơ nat đơ̆ng rim bơ ngai. ‘Ngoăih kơ ‘noh ‘nĕ huch hla che, cheh phe tơ̆ gơ măng, athei sa lơ ‘nhot, plei ‘long, đak rơ ngơp păng nhă tôm 1,5-2 kơ lich đak lơ̆m 1 năr. Tơ plih tơ mam sa hơ nơ̆ng, pai pơm tơ mam sa pơ rŏ ‘mă ‘lơ̆ng pơm ăn ƀâu phu, klăih song lơ ‘măng sa lơ̆m năr....

Vă băt hơdăh hlŏh dơ̆ng găh vei lăng năng tông bơngai jĭ đơ̆ng rŏng hơmet klăih jĭ Covid-19, bơ̆n vang mơ̆ng ‘măng pơma dơnŭh dơ̆ng hăm Tiến sĩ, bác sĩ Châu Đương - Kơdră chĕp pơgơ̆r Hnam pơgang păng Jĭ tơsŏh Dak Lăk.

- Ƀak si ăi, bơngai jĭ tơpŏh jĭ Covid-19 ngăl ƀô̆h đei jĭ lơ liơ?

-Tiến sĩ Châu Đương: Hăm COVID-19, mư̆h tơpŏh, đei trŭh 80% ‘nŏh ư̆h kơ ƀô̆h chă jĭ păng chă jĭ păh ai. Dôm bơngai đei ƀô̆h jĭ păh ai ‘nŏh sư jĭ nhen lĕ đe jĭ chă hơdrap hơnơ̆k, pơtĭh gia bơngai jĭ ư̆h kơ hiôk lơ̆m akau, jĭ dăng hơlŏng, hiĕn, jei đei ƀô̆h lĕch đak mŭh, sŏng sa ư̆h kơ lŭ. Lăp hơdrô̆ dôm bơngai jĭ ăl ‘nŏh bơngai jĭ đei ƀô̆h jĭ tơsŏh, dui jơhngơ̆m ư̆h kơ hiôk mă đơ̆ng tơ oei dăh mă tơƀĭch. Dăh mă bơngai jĭ sư dui jơhngơ̆m jĭ tơ̆ kơtơ̆h, jĭ klak chrŏh. ‘Nau dôm tơdrong jĭ ngăl bô̆h tơ̆ dôm bơngai tơpŏh jĭ Covid-19.

- Ƀak si ăi, lơ lŏh vă bơngai jĭ đei jơhngơ̆m pran jăng grăng akau dơ̆ng, ih chă pơtho tơbăt ăn bơngai jĭ lơ lơ̆m vei lăng năng tông akau jăn tơ̆ hnam kơ dĭh?

-Tiến sĩ Châu Đương: Tơdrong sŏng sa đei tôm tơmam drăm ‘lơ̆ng ‘nŏh kăl hlŏh hăm bơngai jĭ Covid-19. Kơ yuơ mư̆h tơpŏh jĭ, lơ̆m akau jăn đei ƀơm kơnê̆ tôch kơtang, mă kăl tơdrong đei chơ̆t bek ‘lơ̆ng. Kơ yuơ lơ lŏh, lăp đơ̆ng rŏng klăih, tơdrong mă blŭng ‘nŏh bơngai jĭ kăl sŏng sa ‘nhĕm ka lơ vă đei kơchơ̆t protein dăh mă đei kơchơ̆t vitamin rim kơ loăi. Mă hơdăh bơngai jĭ kăl đei sŏng sa bơ̆n ‘nhĕm, ka, kơtăp bip iĕr, mă kăl sa ‘nhot, ƀum, plei ‘long. ‘Nau jing dôm ‘nhĕm ‘nhot ‘lơ̆ng hơ iă hlŏh ăn jơhngơ̆m jăn, hăp gô tơgŭm ăn jơhngơ̆m jăn kĕ krơ̆ng vă bơngai jĭ đei jơhngơ̆m pran jăng tĕnh koăng hlŏh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh bơngai jĭ jei kăl chă pơhrăm tơplŏng kơdau păh ai vă đei jơhngơ̆m, bônh yak trŭh erĭh sa hiôk hian nhen đêl. Mă kăl hăm bơngai jĭ lăp đơ̆ng rŏng klăih ngăl chă kơdơ̆ akau mơlâu kơ đe, kơna bơ̆n chă pơtho khan, pơma dơnuh rơhăo au to vă kơ sư hoei chă kơdơ̆ mơlâu. Hrei au đei lơ bơngai jĭ mư̆h brŏk tơ̆ hnam đei lơ bơngai vĕh ver kơ yuơ hli tơpŏh. Kơ yuơ lơ lŏh, bơ̆n jei kăl pơtho tơbăt ăn bơngai jĭ păng kon pơlei băt hơdăh tơdrong jĭ au mư̆h hơmet klăih ‘nŏh pă đei tơpŏh ăn bơngai nai bơih, dăh mă lăp đơ̆ng rŏng ming hơmet hlŏh khei ‘năr, pơtĭh gia nhen khăm hơlen CT hlŏh 30 ‘măng’nŏh pă đei chă tơpŏh bơih. Kơ yuơ lơ lŏh kon pơlei jei ‘nĕ chă vĕh ver păng bơngai jĭ jei ‘nĕ pă tơtăm, dăh oei sa chơt hơ iă atŭm hăm kon pơlei pơla.

- Hăm đehơ ioh păng bơngai ‘lŏ kră, vei lăng năng tông đơ̆ng rŏng hơmet klăih jĭ Covid-19 ‘nŏh jĭ tôch gĭt kăl, ƀok thây pơgang hăm tơroi tơbăt găh tơdrong au ưh?

Tiến sĩ Châu Đương: Hăm bơngai hơ iŏh păng kră ‘nau jĭ ƀônh đei răm kơ yuơ jơhngơ̆m jăn tim gan kĕ krơ̆ng dăh mă pă kĕ krơ̆ng. Kơ yuơ lơ lŏh hăm dôm bơngai aku kăl vei lăng năng tông kơ jăp hlŏh. Pơtĭh gia đe hơ iŏh tŏk bŏk oei mŏm ‘nŏh hơnơ̆ng ăn hơ iŏh mŏm mĕ ‘nŏh ‘lơ̆ng hlŏh, chă ‘me ăn dôm ‘nhot sa ‘lơ̆ng hơ iă vă ƀônh đei jơhngơ̆m. Hăm bơngai kră jơhngơ̆m jăn kĕ krơ̆ng kơ đe sư nhen lĕ pă gan kơtang kơ yuơ sơnăm ‘lŏ kră. Kơ yuơ lơ lŏh bơ̆n lăng kơ jăp trŭh tơdrong sŏng sa mă măh mai păng pơhrăm tơplŏng kơdau păi ai lăp hăm sơnăm đe sư vă đe sư đei jơhngơ̆m kĕ tang găn jĭ jăn.

- Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!

Tơblơ̆ păng rapor: Tghuem-Amazưt