Đơ̆ng rŏng vă jê̆ 1 giĕng hơmet tơ̆ Hơnih Jĭ Nhiệt đới, Hnam pơgang hơmet hơioh jĭ Trung ương, hơioh 9 khei đei jĭ ‘ngok Nhật bản ‘nao prăih, gơh pơm ngôi hăm mĕ sư ‘noh mŏ Vi Thị Lan plei tơ̆ Lục Ngạn, Bắc Giang: Oh tơchĕng tơ̆ hnam yuh chăt hơnĕnh đĕch, đơ̆ng rŏng kơ hơmet tơ̆ apŭng pă yuh ‘noh đei gơ̆, oh ưh kơ tơchĕng ‘noh jĭ ‘ngok Nhật Bản ôh, yua kơ tam mă truh sơnăm. Ƀak si akhan mon ‘nâu đei hrôih hloh sơnăm, ƀơ̆t doh ưh kơ đei yuh ôh, mă lei dui jơhngơ̆m mơmat, muh măt ƀơ̆t doh ưh kơ hơdơ̆r.

Đơ̆ng rŏng vă jê̆ 1 khei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang, hơioh 11 sơnăm đei jĭ ‘ngok Nhật Bản tơ̆ Hưng Yên hlôi đei dôm tơdrong jĭ nai găh nơnăm, kơ̆l ‘ngok, dang ei mon oei ưh kơ hơdơ̆r athei ƀĭch dui jơhngơ̆m hăm kơmăy tơ̆ Hơnih jĭ Nhiệt đới, Hnam pơgang hơmet hơioh jĭ Trung ương. Mŏ Nguyễn Thị Lựu, mĕ hơioh jĭ tơbăt: Oh nŏng tơchĕng ƀet 3 jrŭm ‘noh tôm bơih, năm tơ̆ âu đe ƀak si akhan athei ƀet pơklăm dơ̆ng mă băt. Mon ‘noh dang ei hoei pă yuh bơih, mă lei mon oei đei đe ƀak si vei lăng tôch kơ hơlen, tơdăh pơting hăm dang ei ưh kơ đei nhen hơdrol, mon tŏk bŏk đei ƀôh tơdrong jĭ nai đơ̆ng jĭ ‘ngok.

Đơ̆ngblŭng sơnăm truh dang ei, Hơnih Jĭ Nhiệt đới, Hnam pơgang hơmet hơioh jĭ Trung ương hlôi chih iŏk vă jê̆ 30 ‘nu jĭ ‘ngok Nhật Bản. Găh lơ bơngai jĭ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang đei jĭ dêh, yuh dêh hơ nơ̆ng, gơ̆, ưh kơ hơdơ̆r... Tơdăh jĭ dơdar păng păh lăp, hơioh gô đei prăih dar deh. Hăm hơioh đei jĭ Nhật Bản hơmet klui, hơioh gô tơƀơ̆p dôm tơdrong jĭ nai nhen ưh kơ ‘lơ̆ng kơ̆l ‘ngok, jo, pơma ưh kơ gơh, gŏ, pơ̆k hơving, ƀĭch kơ tă tơ̆ giơng... Ƀak si Nguyễn Văn Hoàng, Khoa Hơmet jĭ ăl, Hơnih jĭ Nhiệt đới, Hnam pơgang hơmet hơioh jĭ Nhi Trung ương tơbăt, dang ei Hơnih jang kŭm tŏk bŏk hơmet ăn 1,2 ‘nu hơioh jĭ ‘ngok Nhật bản dêh, đei jĭ jo jơ̆ng ti, ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ ‘ngok, dui jơhngơ̆m pơ mơ̆ng lơ̆m kơmăy dui: Dôm bơngai jĭ âu hloh khei ‘năr hơmet pơ ‘ngeh ‘ngok gô hơmet đei ƀơm tơdrong jĭ nai. Hăm hơioh đei ƀơm tơdrong jĭ nai gô toh kơmăy dui jơhngơ̆m hrôih ‘noh gô plơih, tơdăh toh kơmăy dui jơhngơ̆m mơmat tat gô athei pơih trong dăng hơlŏng dăh mă gô hơnơ̆ng vei lăng dui jơhngơ̆m hăm kơmăy tơ̆ hnam pơgang dêh char, apŭng ăn bơngai jĭ, tơdrong đei ƀơm jĭ nai âu gô đunh đai.

TS.Ƀak si Đỗ Thiện Hải, Phŏ Kơdră Hơnih Jĭ Nhiệt đới, Hnam pơgang hơmet hơioh jĭ Trung ương tơbăt, dôm tơdrong jĭ blŭng a đơ̆ng jĭ ‘ngok Nhật Bản tôch kơ ƀônh hơvơl hăm dôm tơdrong jĭ nai nhen yuh, hăk, jĭ kơ̆l... Lơ mĕ ƀă pơm pơ hơi, ưh kơ lăng dôm tơdrong jĭ roi tơbăt âu kơna ƀơ̆t hơioh đei ba truh tơ̆ hnam pơgang ‘noh tơdrong jĭ đĭ dêh bơih. Kiơ̆ kơ ƀak si Đỗ Thiện Hải, mă đơ̆ng gơh hơgei lơ̆m hơmet hlôi tơgŭm tơ jur lôch tơ̆ hơioh jĭ Nhật Bản jur hơla kơ 5%, mă lei đei truh 40 truh 50% hơioh đei dôm tơdrong jĭ nai hrôih dăh mă đunh đai. Kơlih thoi noh, ƀet bơ̆ng vắc xin jĭ ‘ngok Nhật Bản ‘noh jĭ trong tang găn jĭ đei yua hloh: Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong bơ̆n kăl kơ lăng dơ̆ng hloi ‘noh lăng kon bơ̆n tam ƀet jĭ ‘ngok Nhật Bản tôm ưh vă gơh tơtom năm ƀet. Yua kơ dôm kơloăi jĭ ‘ngok yua đơ̆ng virus kŭm tôch kơ sơđơ̆ng, mă lei hăm jĭ ‘ngok Nhật Bản kơsô̆ lôch păng pơm ăn tơdrong jĭ nai tôch kơ lơ păng jĭ ‘ngok yua đơ̆ng virus đei vắc xin bơ̆ng jĭ sĭt. Kơna kăl kơ set hơlen lăng kon bơ̆n ƀet tôm ưh, ƀet pơklơ̆m dơ̆ng ƀlep năr pơkă ưh. Mă 2 mưh hơioh đei yuh, jĭ kơ̆l, tep lơ ‘noh bơ̆n athei ba truh tơ̆ hnam pơgang khăm hloi, vă mưh đei jĭ ‘ngok bơ̆n hơmet tơjră jĭ, tơjră pơ ‘ngeh tế bào kơ̆l ‘ngok hrôih ‘noh đei yua hơmet tôch kơ ‘lơ̆ng.

Hơdai hăm ‘noh, dôm bơngai joăt jang pơtho tơtă, trong tang găn jĭ ‘ngok Nhật Bản atŭm ‘noh jĭ pơm rơgoh cham char mă ‘yâu, hơnơ̆ng hơmet rơgoh hnam oei, pơm rơgoh hơdrong rong kon tơrong vă tang găn hơnih oei đơ̆ng mur. Tơdăh gơh, athei pôk rĭ hơdrong rong kon tơrong hơtăih hơ hnam, hơtăih kơ hơnih ngôi pơchơt kơ hơioh. Vă kơchăng tang găn jĭ ‘ngok Nhật Bản, Anih tơm vei lăng găh tơdrong jang pơgang pơtho tơtă, kon pơlei kăl pơm kiơ̆ ƀet bơ̆ng hăm 3 kơliêu, ‘noh: Jrŭm 1 ƀet roi hrôih roi ‘lơ̆ng lăp đơ̆ng rŏng 1 sơnăm; jrŭm 2 đơ̆ng rŏng jrŭm 1 đơ̆ng 1-2 giĕng; jrŭm 3 đơ̆ng rŏng jrŭm 2 ‘noh 1 sơnăm. Đơ̆ng rŏng ‘noh, 3-4 sơnăm ƀet pơklăm dơ̆ng 1 ‘măng klĕp truh hơioh hloh 15 sơnăm.