VOV4.Bahnar - Jĭ măt Glocom, kon pơ lei bơ̆n juăt krao ‘nŏh măt pluk ‘nŏh jĭ tơ drong jĭ đei tôch lơ, jĭ đei dar dĕh, ưh đei jĭ dang ei dang ei hloi, tơ drong jĭ ‘nâu pơm ăn măt tol lơ dơ̆ng mă 2 lơ̆m apŭng plenh tĕh lăp đơ̆ng rŏng kơ jĭ măt kul bơ bul lơ̆m plenh tĕh. Mă lei, lơ bơ ngai oei tam mă gan băt găh tơ drong jĭ ‘nâu mă ưh ‘nŏh ưh kơ chăng hăm tơ drong khăm păng băt hrôih, ưh đei pơm kiơ̆ trong hơ met jĭ pơm ăn măt bơ ngai jing ưh bang, ƀât lăp tol hloi.

Jĭ măt Glocom jĭ 1 lơ̆m dôm tơ drong jĭ pơm pơ răm truh tơ̆ huan măt. Kiơ̆ đơ̆ng tơ drong jĭ sư đei ƀôh pha ra băl mă lei lơ bơ ngai jĭ đei jĭ iung hiơ̆, ưh đei jĭ dang ei dang ei hloi, mưh đei blŭng sư nhen ưh đei jĭ kiơ păng ưh đei jĭ hơ nơ̆ng nhen: măt roi ưh bang, ngôi tơ̆ măng mu măt ưh jăng, đei jĭ tơ̆ kơ̆l, măt trăp dơ diu mưh bơ̆ jang trăp… Yoa thoi nŏh, bơ ngai jĭ đa ưh pơ ngơ̆t, ưh đei khăm hơ len năng măt. Lăp gô truh măt roi ưh bang, mă ưh ‘nŏh ưh đei lăng ƀôh kiơ ‘nŏh bơ ngai jĭ ‘nao năm khăm.

Kiơ̆ kơ sô̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng jang pơ gang apŭng plenh tĕh (WHO), Glocom ‘nŏh jĭ tơ drong tơm pơm ăn măt tol lơ dơ̆ng mă 2 lơ̆m apŭng plenh tĕh đơ̆ng rŏng kơ jĭ măl kul bơ bul. Tơ̆ dôm tĕh đak pơ drŏng, dang 50% kơ sô̆ bơ ngai jĭ măt Glocom ưh băt kơ dih kâu đei jĭ păng ưh đei năm khăm. Lơ̆m mă ‘nŏh, tơ̆ dôm tĕh đak oei vă tŏk pơ drŏng, kơ sô̆ âu ƀât lăp tŏk truh 90%.

Tơ̆ Hnam pơ gang măt Dak Lak, lơ̆m kơ sô̆ dôm bơ ngai jĭ găh măt ‘nŏh dang 5 - 7% bơ ngai jĭ măt Glocom. Lơ bơ ngai jĭ năm khăm ƀât mă jĭ đĭ dêh bơih, măt ưh gan bang bơih. Ƀok Phan Thành Trung oei tơ̆ plt Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak jĭ 1 lơ̆m dôm kơ sô̆ ‘nŏh. ‘Nao 50 sơ năm, măt ƀok đĭ ưh gan bang bơih mă lei tam mă biơh năm khăm hơ len măt kiơ. Klep truh ƀôh jĭ tôch dêh, măt lăng rim tơ mam ưh kơ bang păng năng unh đeng măt chĕh bre jing lơ kơ mâu, ƀok Trung  pơ tơm năm tơ̆ hnam pơ gang Măt dêh char vă khăm hơ len. Tơ̆ âu, ƀak si khăm akhan ƀok jĭ măt Glocom đĭ dêh bơih păng athei jăh răih. Đơ̆ng rŏng kơ hơ met tơ̆ hnam pơ gang Măt, mă ưh pă đei jĭ bơih ră, năng roi rơ đăh ƀiơ̆ ră mă lei măt ƀok ưh pă đei jăng nhen adrol sơ̆ bơih. 

Ƀok Phan Thành Trung ăn tơ băt: “Adrol sơ̆ inh răih măt kul bơ bul bơih, mă lei 6 sơ năm ‘nâu đei jĭ Glocom dơ̆ng. Hmă hmă măt ưh kơ jăng, ưh gan bang năm răt pơ gang kơ tŏh kơ dih mă lei ưh đei da ƀiơ̆, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh năm khăm tơ̆ hnam pơ gang.”

Bơ ngai jĭ nai ‘nŏh yă Đặng Thị Thư tơ̆ xăh Đắk Nuê, apŭng Lắk, dêh char Dak Lak yoa ưh đei pơm kiơ̆ trong hơ met jĭ kơ na jĭ măt Glocom đơ̆ng yă jing roi dêh, măt găh ‘ngieu đĭ tol hloi bơih. Yă Thư tơ roi, đunh kơ âu 2 sơ năm, yă năm khăm păng băt kơ dih kâu jĭ măt Glocom. Ƀât hơ met jĭ mă blŭng, măt yă nhen roi hơ dăh mă lei đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh, yoa ưh đei bơ ngai lơ̆m hnam, oei hơ tăih kơ hnam pơ gang dơ̆ng kơ na yă pơ dơ̆h hơ met. Mưh măt găh ‘ngieu tol bơih ‘nŏh măt păih ‘ma roi ưh bang, yă năm tơ̆ hnam pơ gang Măt vă khăm hơ met mă lei đĭ klui bơih. Ƀak si juăt hơ met jĭ măt ăn tơ băt măt yă Thư mă đơ̆ng răih hơ met kŭm ưh pă đei bang kiơ bơih. 

Yă Đặng Thị Thư tơ roi: “Inh ưh băt jĭ măt pluk ‘nŏh thoi yơ, lăp pôm băt măt inh đa tôch jĭ, ‘mĕh hăk tơ gok, kư̆ ngĕh kơ dih kâu chĕp pơ lŏ tŏ hơ kâu, năm răm lơ kơ loăi pơ gang vă kơ tŏh tơ̆ măt. Ƀât lăp pơ gang dreng, ƀât lăp pơ gang kok mă lei ưh kơ klăih kiơ. Ƀât jĭ dêh bơih, iung đơ̆ng tep ‘nŏh ving măt vă pơ̆k hloi, ‘mĕh hăk tơ gok, jĭ đơ̆ng măt jur tơ̆ kang, jĭ tôch dêh ‘nŏh bơ ngai lơ̆m hnam chơ năm tơ̆ hnam pơ gang Măt khăm, ƀal si khan jĭ măt Glocom, athei jăh răih hloi.”

Kiơ̆ đe ƀak si juăt hơ met jĭ Măt, jĭ măt Glocom ưh kơ băt yoa kiơ mă lei jĭ ƀơm truh tơ drong tơ tăng lơ̆m măt mă ưh ‘nŏh pham rong măt jur. 1 kơ sô̆ bơ ngai jĭ măt Glocom yoa đơ̆ng kơ tŏh lơ đak pơ gang đei kơ chơ̆t corticoid, 1 kơ loăi kơ chơ̆t găn tơ drong pơ ‘ngiĕh đuh đei yoa mưh hơ met lơ tơ drong jĭ pha ra băl. Mă lei yoa corticoid kăl đei nơ̆r pơ tho đơ̆ng ƀak si ‘mơ̆i kơ lih yoa mưh iŏk yoa ưh kơ trŏ tơ drong jĭ, ưh trŏ kơ liêu sư gơ̆h pơm tơ lĕch tơ drong krê, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ jơ hngâm pran. Tơ̆ anih tĕch mơ dro đei lơ kơ loăi pơ gang kơ tŏh tơ̆ măt vă hơ met jĭ pơ koih, đơ đik tơ̆ măt, măt hrĕng, lĕch hlak măt… đei kơ chơ̆t corticoid, tơ dăh bơ ngai jĭ răt yoa kơ dih đunh khei ‘năr ƀât lăp jing đei jĭ măt Glocom. 

Ƀak si Nguyễn Thị Minh Hải – Khoa Glocom, măt pluk, Hnam pơ gang Măt Đắk Lắk ăn tơ băt: “Glocom gơ̆h đei tơ̆ rim bơ ngai mă lei đa đei lơ hlŏh ‘nŏh hăm bơ ngai kơ pal kơ 40 sơ năm, bơ ngai jĭ adrol sơ̆ lơ̆m hnam sư đei bơ ngai jĭ măt Glocom bơih, bơ ngai jĭ huyêt ap tŏk, hơ yô đak sĭk, bơ ngai oei hơ met jĭ dăh mă yoa pơ gang đei kơ chơ̆t corticoid, mă loi ‘nŏh hăm đe drŏ kăn đa tơ chĕng lơ, kơ hiôk lơ̆m jơ hngâm….”

Kiơ̆ ƀak si Hải mơ̆n, ‘nâu jĭ 1 tơ drong jĭ găh măt tôch krê hơ mơt. Tơ dăh ưh đei hơ met hrôih dôm huan lơ̆m măt ƀơm răm kơ nê̆ jing pơm ăn măt tol hloi. Mă lei tơ dăh tơ drong jĭ âu băt hrôih ‘nŏh gơ̆h găn đei tơ drong krê, găn ƀiơ̆ tơ drong măt ưh bang, huei krê măt tol.

Yoa thoi noh, bơ ngai jĭ măt Glocom dăh mă jâu đei jĭ măt âu jăh năm khăm hloi păng pơm kiơ̆ ‘lơ̆ng trong hơ met đơ̆ng ƀak si juăt hơ met jĭ măt. Vă vĕh ver tơ drong jĭ, băt hrôih păng hơ met tơ tom jĭ măt Glocom, rim bơ ngai athei năm khăm hơ len măt kiơ̆ khei, mă loi ‘nŏh hăm bơ ngai hơ muh năm tơ̆ kră. Đei trong sŏng xa, bơ̆ jang, pơ dơ̆h ngôi lăp ‘lơ̆ng vă vei lăng măt ling pran jăng. Lê̆ gan et tơ drô, ƀier, et hât, huch chĕh phe, xa tơ mam hơ̆, lê̆ kơ trŏng măng, athei băt trong asong ăn măt pơ dơ̆h ngôi, lê̆ ăn măt gleh lap, rơ găh măt.

Bu bu lơ̆m lu bơ̆n kŭm hlôi đei tơ ƀơ̆p tơ drong găh măt nhen trăp măt, jĭ măt, bơ bul măt. Mă lei dôm tơ drong đei ƀôh âu rŏ lăng tơ roi tơ băt đơ̆ng jĭ măt pluk oei krao ‘noh jĭ Glocom. Tơ dăh ư̆h kơ hơ len lăng jĭ păng hơ met tơ tom, hoan măt gô đei ư̆h kơ ‘lơ̆ng roi ‘năr roi kơ tang păng hơ nhăk truh măt tol hloi. Vă hlôh thim găh tơ drong jĭ âu, dôm bơ ngai kăl kơ bơ ngơ̆t păng lăng truh lơ̆m hơ met, grŭp chih kơ tơ̆ng ang tơ drong tơ roi âu hlôi đei jơ pơ ma dơ nuh hăm ƀak si Nguyễn Thị Minh Hải - Khoa Glocom, jĭ măt pluk, Hnam pơ gang măt Dak Lak.

-Ƀak si ăi! Dôm tơ drong jĭ đei ƀôh hrôih hơ yơ gô tơ roi tơ băt jĭ Glocom?

-Ƀak si Hải: Jĭ Glocom đei lơ tơ drong jĭ pha ra băl păng đei lơ tơ drong tơm pơm ăn pha ra băl kơ na đei lơ tơ drong jĭ đei ƀôh pha ra băl. Hmă hmă tơ̆ khei ‘năr hrôih, bơ ngai jĭ Glocom đei ƀôh jĭ ư̆h kơ gan kơ năl, vơng vơch đĕch, bơ ngai jĭ đa ư̆h kơ bơ ngơ̆t. Đei tơ drong jĭ hmă đa tơ ƀơ̆p hloh ‘noh bơ ngai jĭ ƀôh jĭ măt, ngai măt tŏk lơ, bơ ngai jĭ ƀôh jĭ, trăp tơ̆ măt. Bơ ngai jĭ ƀĭch pơ dơh tŏ sĕt ‘noh ngai măt jur păng đei ƀôh jĭ ‘noh sư brih đĕch sư nhăk truh bơ ngai jĭ ư̆h kơ bơ ngơ̆t dăh mă ƀôh lăng ư̆h kơ gan bang, lei lăi nhen đei tŭk kơ ŭl, lăng tơ̆ kơ ƀŏng ŭnh điên đei kơ vang jơk ƀrê. Đei ƀôh thoi âu đa hơ lơ̆k hơ le lăng bơ ngai jĭ pơm pơ hơi, ư̆h kơ lăng truh mă hŭt lê̆ khei ‘năr jĭ hrô̆ih. Gô trŭh ƀơ̆t măt lăng ư̆h kơ gan bang mă năm khăm ‘noh đĭ klui bơ̆ih.

-Đei lơ bơ ngai chă răt kơ dih pơ gang kơ toh măt brŏk hơ met. Tơ drong âu krê hơ mơt thoi yơ hă ƀak si?

-Ƀak si Hải: Lơ̆m kơ plăh oei sa bơ ngai jĭ đa kơ krơ̆k, đơ đik măt, ƀơ̆t lăp măt ƀre kơ na chă năm răt kơ dih pơ gang mă ư̆h kơ đei hla ar đơ̆ng ƀak si chuên khoa păng đĭ đăng dôm kơ loăi pơ gang bơ ngai jĭ răt tă kơ đei kơ chơ̆t corticoid, ‘nâu jĭ kơ loăi pơ gang tơ jră jĭ kơ tang. Yua kơ bơ ngai jĭ mư̆h kơ toh pơ gang âu ‘noh ƀôh hiôk, ư̆h pă kơ krơ̆k, ư̆h pă bre hloi păng yua thoi noh bơ ngai jĭ nŏng kơ vei kơ chai pơ gang vă yua đunh, đĭ ‘noh răt plơ̆ng vă răk lơ̆m hnam mư̆h kăl kơ yua. Tơ drong pơ gang âu pơ dui đunh gô hơ nhăk truh jĭ Glocom mă bơ ngai jĭ ư̆h kơ băt kiơ nŏng tơ chĕng kơ dih kâu ‘lŏ kră bơ̆ih kơ na măt ư̆h kơ gan bang păng gô truh ƀơ̆t ư̆h pă bang hloi mă năm tơ ƀơ̆p ƀak si đĭ dêh bơ̆ih, tơ drong hơ met jing mơ mat tat, măt lăng ư̆h kơ pă klăih bơ̆ih.

-Bơ ngai hơ yơ đa jĭ Glocom păng tơ drong jĭ âu hăm đei tơ poh ư̆h hăm ƀak si?

-Ƀak si Hải: Bơ ngai jĭ Glocom gô tơ ƀơ̆p rim bơ ngai, đa tơ ƀơ̆p hloh ‘noh jĭ bơ ngai kơ pal kơ 40 sơ năm, bơ ngai jĭ đei ŭnh hnam đei bơ ngai jĭ Glocom, bơ ngai jĭ đei tơ drong jĭ huêt ap tŏk, hơ yô sĭk, bơ ngai jĭ tŏk bŏk hơ met dăh mă tŏk yua pơ gang đei kơ chơ̆t corticoid. Jĭ âu đei tơ poh. Kơ lih thoi noh hăm dôm bơ ngai đei bơ ngai lơ̆m ŭnh hnam đei jĭ Glocom ‘noh kăl athei năm khăm hơ nơ̆ng, vei lăng hrôih vă đei trong hơ met tơ tom.

Trong hơ met tơ drong jĭ âu hrei ‘nâu thoi yơ păng đei yua lơ liơ hă ƀak si?

-Ƀak si Hải: Hăm bơ ngai jĭ Glocom, hrei ‘nâu đei 3 trong hơ met tơm ‘noh hơ met nội khoa ‘noh yua pơ gang, laser păng răih. Hăm rim bơ ngai jĭ, rim kơ loăi jĭ, rim khei ‘năr pha ra băl ‘noh ƀak si đei rơ̆ih trong hơ met ‘lơ̆ng hloh. Bơ ngai jĭ kăl athei ƀlŏk  1 tơ drong thoi âu jĭ Glocom ư̆h kơ sĭ hơ met klăih jĭ mă lăp pơ vei sơ đơ̆ng păng đunh hloh vă kơ bơ ngai jĭ gơ̆h vei sơ đơ̆ng ‘lơ̆ng tơ drong arih sa đĕch. Bơ ngai jĭ athei hơ nơ̆ng năm khăm kiơ̆ athei đơ̆ng ƀak si, bơ ngai ư̆h kơ sĭ mư̆h răih đang, yua pơ gang tơ jur măt  ư̆h kơ gan bang ‘noh pơ dơh hloi ư̆h kơ kăl hơ met dơ̆ng, tơ drong ‘nâu ư̆h kơ ƀlep hơ nhăk truh jĭ roi dêh, pơm ăn jing măt tol hloi.

Lei ah, bơ nê kơ ih ƀak si hơ!

Kim Oanh – Đình Thi: Chih

Dơ̆ng hăm Thuem: Tơ blơ̆