VOV4.Bahnar – Lơ̆m  54 hơdrung kon pơlei Việt Nam, bơngai  Mạ jing hơdrung bơngai kon kông hăm kơsô̆ măt kon pơlei pơhlom hloh 40 rơbâu ‘nu, oei xa tơ̆ 34 dêh char, plei tơm lơ̆m jâ̆p teh đak, chŏng mă lơ noh oei tơ̆ dôm dêh char Lâm Đồng, Đăk Nông. Đơ̆ng kră xơ̆, bơngai Mạ erih mă tơm noh jang mir ƀa, yuơ noh kon pơlei oei răk vei lơ khôi juăt kră xơ̆ ƀenh kơ đon lui joh ayŏ kơ hơdrung hơdrĕch po.

Duh nhen dôm hơdrung bơngai kon kông erih xa tơ̆ tơring groi kông Tây Nguyên xă xeng, bơngai  Mạ erih akŏm kiơ̆ rim pơlei hơnơ̆ng noh Bon. Adrol ki, rim Bon đei đơ̆ng 5 -10 tŏ hnam kơjung, jing anih oei xa kơ unh hnam kơdrâ̆m bơngai dăh mă unh hnam tŏ xĕt măt bơngai đei atŭm kơtum kơtŏng. Rim unh hnam adoi đei xum ‘măn ƀa păng hnam pai gŏ adrô̆. Mă lei, tơdrong erih hrei âu hlôi đei tơplih, lơ bơbŭng hnam kơjung pă đei oei mă pơtăl kơ noh jing dôm bơbŭng hnam rôm kơđeh ăn dôm unh hnam tŏ xĕt măt bơngai. Duh nhen hơdrung bơngai kon kông tơ̆ Tây Nguyên, bơngai Mạ đei um ai joh ayŏ kơdih, tơƀôh adrol hloh noh tơ̆ hơbăn ao tanh juăt jue.

Kiơ̆ khôi kră xơ̆, đe hơdruh Mạ tŏk 9, tŏk 10 xơnăm hlôi đei mĕ, đei yă pơtho ăn tơdrong brai. Vă tanh đei hlak che guăng 'lơ̆ng, bơngai Mạ athei jang lơ jăl, đơ̆ng pơtăm kơpaih, dui brai, nhôm pơnĭk, dui brai tơ̆ không đang kơ noh pơtơm tanh. Hăm minh tŏ không hăm lơ hlak tơ̆r păng pơle ƀônh ƀŏ, mă lei bơngai Mạ hlôi pơjing đei hlak che tanh hăm dôm pơdok pơrŏ 'lơ̆ng kơ măt. Hlak che tanh, kon pơlei hơnơ̆ng rơih pơdok um kăp gĭt nhen: um xem, tơm 'long, kon bri brăh, hnam rôm, 'long gơ̆ng... Hrei âu, mă hăm brai tanh kŏng ngĭp hlôi đei lơ mă lei kon pơlei duh oei chă pơtăm kơpaih, dui brai, nhôm pơnĭk păng pơdok kiơ̆ rok um juăt jue đơ̆ng yă ƀok pơxư̆ ăn.

Pơmai Ka Thoa tơ̆ Bon  Đạ Nghịch, xăh Lộc Châu, plei tơm Bảo Lộc, dêh char Lâm Đồng ăn tơbăt:  "Tŏk lăm 4 noh inh đei mĕ pơtho ăn tơdrong tanh brai. Dang ei hlôi băt tanh bơih, oei dôm tơdrong tơnap noh athei hŏk hơlen dơ̆ng đơ̆ng bơngai 'lŏ xơnăm, đe kră pơlei. Kơlih tanh brai, tơdrong jang juăt jue kơ po ưh gơh hŭt lê̆ ôh, athei vei răk tơƀăk mong tơdrong jang mă yă ƀok răk ăn păng vei răk tơƀăk mong um ai joh ayŏ đơ̆ng yă ƀok xơ̆ "

Tơdrong 'lơ̆ng đơ̆ng đak pơnĭk, lơ um ai pơrŏ hlôi pơjing đei tơdrong kăp gĭt hăm hơbăn ao tanh kơ bơngai Mạ. Noh duh jing tơdrong guăng 'lơ̆ng adrô̆ kơ brai tanh Mạ pơtêng hăm che tanh kơ kon pơlei kon kông nai lơ̆m jâ̆p teh đak.

Đơ̆ng kră xơ̆ bơngai Mạ erih hăm tơdrong choh jang xa, đe xư lui đei yua dăh mă ưh, pơngot dăh mă phĭ noh yuơ đơ̆ng Yang păng yuơ yang hri, yang bri, yang đak pơkăp. Đơ̆ng đon lui âu hlôi pơjing đei khôi juăt jue hăm dôm khôi xoi tơbeh kơ yang hơpang choh jang xa. Dôm khôi xoi tơbeh choh jang xa đei tơbang kăp gĭt kiơ̆ khôi xoi tơbeh kơ đe yang hơpang. Kon pơlei pơgơ̆r lơ khôi tơbeh vă pôk bơnê kơ đe yang, apinh axong ăn 'mi kial xơđơ̆ng, pơyan jang xa đei yua lơ, kon bơngai gơh grăng pran ling lang. Khôi xoi tơbeh kơ yang hri đei hơmet măh minh khei hăm tơdrong pơrŏ gơ̆ng ga, bơ̆ hnam iĕ hăm pơle păng hơmet tôm tơmam xoi plang hăm kon tơrong 'măn xoi tơbeh.

Ƀok Nguyễn Đắc Lộc bơngai hơlen găh joh ayŏ kon kông tơ̆ dêh char Lâm Đồng ăn tơbăt:  "Tơmam plang đei bơbe, ier, bip păng dôm tơm xik. Kiơ̆ khôi kơ bơngai Mạ, bơbe noh tang măt ăn bri yang, bip noh tang ăn kơ đak păng ier noh tang ăn tơdrong erih rim năr, yuơ noh 3 tơmam plang âu ưh gơh kơƀah lơ̆m tơdrong pơgơ̆r xoi tơbeh."

Tơpôl bơngai Mạ đei tơdrong joh ayŏ kơdŏ xuang kăp gĭt hăm lơ tơdrong hơ 'mon kră xơ̆ păng dôm ƀai hri hiôk nhen "tam pớt". Tơmam pơdreh tơdră juăt jue noh đei hơmrŭk chĭng chêng 6 tŏ ưh đei klŏk. Ăh pơdreh noh đei hơgơ̆r bơ̆ đơ̆ng hơkar kơpô, vei xơđơ̆ng tơdra kơnăl pơtơm. Đe tơdăm Mạ hơnơ̆ng hlôm 'lal, hlôm đing, hlôm tơgiĕp bơ̆ hăm hơke kơpô. Dôm tơdrong akŏm joh ayŏ kơdŏ xuang kiơ̆ dôm tơmam pơdreh tơdra kăp gĭt nhen chĭng chêng, hơgơ̆r, brŏ plui... lơ̆m noh đei tơdrong pơdreh chĭng chêng jing kăp gĭt hloh lơ̆m tơdrong erih kon pơlei, kiơ̆ khôi kră xơ̆ kơ bơngai Mạ, chĭng chêng duh đei tơdrong erih đon lui nhen kon bơngai, ăh xô̆ xôn, hĕl xơ 'ngon nhen kon bơngai mơ̆n.

Duh nhen lơ hơdrung bơngai nai, hrei âu kơyuơ đơ̆ng lơ tơdrong, minh ƀar khôi juăt jue kơ kon pơlei phơ phŏ hiơt hiong bơih. Adrol ki, kon pơlei lui kơ yang hơpang noh hơnơ̆ng đei lơ khôi xoi tơbeh kiơ̆ pơyan, hnưr erih kon bơngai. Hrei âu, lơ unh hnam ưh đei lui kơ yang hơpang bơih noh lơ khôi xoi tơbeh pă đei oei.

Lơ̆m dôm xơnăm tơjê̆ âu, đei tơdrong tơgŭm đơ̆ng anih vei lăng găh joh ayŏ kơdŏ xuang dôm dêh char đei kơdrâ̆m bơngai Mạ erih xa, hlôi tơrĕk lơ̆m tơdrong vei răk tơƀăk mong dôm kơjă joh ayŏ kăp gĭt, mă kăl noh dôm khôi xoi tơbeh păng tơdrong jang kră xơ̆, lơ khôi joh ayŏ 'lơ̆ng rŏ kơ kon pơlei hlôi đei tơrĕk tơgŭm hơmet vei răk tơƀăk mong kơjăp xơđơ̆ng.

Lan chih păng pơre nơ̆r