VOV4.Bahnar - Bơngai M’nông Gar tơ\ xăh Nam Ka, apu\ng Lăk (Dak Lak) dang ei duh oei che\p vei khôi [u\ mu\k drăm kiơ\ bơngai lôch. Mă lei, tơdrong “klăh mu\k” âu dang ei noh hăm minh [ar tơmam pơtih đe\ch. Khôi juăt âu đei đơ\ng đon kơche\ng “lôch che\p ba” đơ\ng bơngai M’Nông. Hăm tơdrong kiơ\ lui ngua kơ lơ yang hơpang, đe xư kơche\ng, tơdrong [u\ minh [ar tơmam pơtih ăn bơngai lôch hơchăng, pơhngol bơngai noh gô pring vei ăn ‘nho\ng oh đei minh tơdrong erih ph^ tơto\, dơno\ ‘lơ\ng.

Kiơ\ kră pơlei Y E| Bon choih, tơ\ pơlei Rjai, xăh Nam Ka, apu\ng Lăk, dêh char Đăk Lăk, khôi [u\ mu\k tơmam ăn bơngai lôch đei đơ\ng chăl yă [ok xơ\ ki, păng dang ei duh oei đei minh [ar unh hnam bơngai M’nông Gar che\p vei. ‘Nguaih kơ dôm tơmam ie\ ioch truh dôm tơmam yua nhen: hơbăn ao, khăn buk, tơmam pơguăng, kon tơrong... gô đei [u\ kiơ\ bong kơ bơngai lôch hơchăng.

Kiơ\ kơ tơdrong erih kơ rim unh hnam mă tơdrong [u\ mu\k tơmam ăn bơngai lôch đei io\k jang phara băl. Unh hnam đei [iơ\ noh ‘nguaih kơ mu\k đe đei lơ\m unh hnam, dăh mă ‘nho\ng oh kueng [ôt plang ăn pơhngol bơngai lôch hơchăng, ăh [u\, bơngai M’nông oei axong tơmam xo\ng xa ăh ‘năr [u\ ăn bơngai lôch, hăm tơdrong hơpơi bơngai lôch gô xo# jơhngơ\m, đei xo\ng xa ph^, hru\k tơno\. Kră pơlei Y E| Bon choih, tơ\ pơlei Rjai, xăh Nam Ka, apu\ng Lăk, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt, kơlih kiơ mă đei khôi [u\ mu\k tơmam ăn bơngai lôch noh đei đơ\ng đon kơche\ng “lôch athei ‘nhăk ba’’ đơ\ng bơngai M’nông Gar: “Mưh đei noh ba axong ăn to\ xe\t kơ pơhngol bơngai lôch. Mưh lơ\m unh hnam, yă [ok hiong, noh kon xâu athei xoi tơbeh axong ăn yă [ok. Nhen kơdih po inh adrol âu ki, yă [ok lôch hơchăng, inh axong ăn yă [ok minh pôm ge ‘măn tơmam xa, tơmam yua, ‘nhe\m kơ\l, jơ\ng nhu\ng ier. Khôi mă âu ưh gơh hu\t le# ôh, kơlih hăp hlôi đei đơ\ng xơ\ truh dang ei’’.

Bơngai M’Nông lui ăh lôch hơchăng, vih erih hăm plenh teh nai, bơngai lôch kăl đei tôm tơmam drăm yua lơ\m erih xa păng pơm jang. Yuơ noh, ăh đei bơngai lơ\m unh hnam, kơtum kơto\ng lôch hơchăng, đe adoi axong mu\k tơmam, ‘nhăk [u\ tơ\ pơxat păng [u\ atu\m lơ\m bong. Xơ\ ki, dôm tơmam đe axong ăn bơngai lôch đei tơmam yua rim kơ năr nhen: ge (drăm), chơmei, kre\ng ne\ng, hră, truh tơmam ‘măn choh jang xa nhen: ‘nhik pông, kơ[ênh, đao, xăng tơgăk, kơđum kơđo\ng jo\ng jak... păng dôm tơmam yua lơ\m tơdrong erih rim năr nhen hơbăn ao, môk, đuăn, pơnhan go\, chơhmo\k, ‘nhe\m ka, xik hơlăk, [oh [ôk ngok... Dôm tơmam âu ưh đei kiơ\ xơkơ\t mă kiơ\ kơ tơdrong ke\ đei đơ\ng unh hnam, bơngai lôch duh đei yua xe\t lơ phara băl.

Mă lei, kiơ\ kơ [ok Y Chung Buôn Dap, Pho\ kơdră Jơnu\m bơngai xơnăm ‘lo\ xăh Nam Ka, apu\ng Lăk, dêh char Đăk Lăk, dang ei tơdrong “axong mu\k” âu adro# pơtih pơto\ng hăm minh [ar tơmam yua, vă [lo\k tơbăt kơ bơngai hlôi hiong. ‘Nguaih kơ tơmam yua, bơngai M’Nông xơ\ ki oei [u\ hloi ier oei hơrih atu\m hăm bơngai lôch. Ăh năm [u\ tơ\ pơxat, đe ‘nhăk ba 2 to\ ier. Lơ\m noh, minh pôm [u\ atu\m hăm bong, oei minh pôm noh tơ ‘nglaih tơ\ pơxat đơ\ng ro\ng kơ [u\ đang: “Hăm bơngai lôch hiong noh athei ling lang đei 2 to\ ier hơrih, ưh pơkăl ier ie\ dăh mă tih, tơmông dăh mă hơkăn. Mă noh đe akhan ier vă joh kơ ep lep ler tơ\ hơla pơxat ăn pơhngol bơngai lôch hiong. Minh pôm ier tơ ‘nglaih tơ\ kơpal noh vă hăp kuaih teh kơpal pơxat păng ier âu erih noh hăp oei tơ\ bri hloi’’. 

            Đơ\ng ro\ng kơ [u\ đang, 7 năr đơ\ng ro\ng kơ noh ‘nhăk por tơmam xa đak nhă mă hơtuch noh unh hnam pă đei xoi tơbeh bơih. Đe akhan akhan, dôm tơmam yua mă đe xư [u\ hăm bơngai lôch hlôi đei io\k yua păng ke\ chă pơwih erih xa kơdih bơih. Kră pơlei Y E| Bon choih, tơ\ pơlei Rjai duh ăn tơbăt: Bơngai  M’nông Gar xơ\ lui, ăh unh hnam đei bơngai lôch mă axong ưh đei tôm tơmam noh bơngai lôch gô chôt vih apinh io\k tơmam. Mă lei, đon kơche\ng noh ưh đei tro\ tơpă ôh, noh dang ei bơngai M’Nông tơ\ apu\ng Lăk, dêh char Đăk Lăk adro# pơtoi axong minh [ar mu\k tơmam pơtih pơto\ng vă [lo\k hơdơ\r kơ bơngai hlôi lôch hơchăng: “Dang ei duh oei mă lei pă gan lơ ôh, dang ei khôi juăt kơ hơdrung hơdre\ch ba noh yă [ok pơxư\ ăn, kon xâu vei răk. Kiơ\ kơ tơdrong ke\ đei, hăp athei tôm vă xoi tơbeh ăn bơngai hlôi lôch hiong, nhen [ă inh xơ\ hiong, unh hnam axong ăn ge ‘măn tơmam xa, ge ie\ dăh mă tih noh kiơ\ kơ unh hnam. Athei axong tôm tơmam yua, tơmam xa hăm bơngai hlôi lôch hiong păng răk ‘măn ăn bơngai oei erih, tôm athei axong mă hơto\ thoi ăi’. 

Tơdrong lui kơ pơhngol atau đơ\ng bơngai M’nông Gar minh păh noh đe xư akhan, pơhngol atau gô pring vei păng tơgu\m ‘nho\ng oh lơ\m unh hnam, kơtum kơto\ng đei tơdrong erih ph^ tơto\, dơno\ ‘lơ\ng. Duh đơ\ng tơdrong lui âu mă bơngai M’nông Gar, Rlâm pơma adro# păng tơpôl kon pơlei M’nông tơ\ apu\ng Lăk, dêh char Đăk Lăk pơma atu\m duh oei răk vei khôi juăt [u\ tơmam yua, tơmam xa kiơ\ bơngai lôch hiong vă tơbang đon bơnôh băt ‘mêm hăm bơngai hlôi lôch hiong.

Lan chih păng rapor