VOV4.Bahnar - Pham hach đơ\ng nge đei anăn khoa ho\k ‘no\h Thalassemia, ‘no\h j^ tơ drong j^ ưh kơ măh pham yoa pham hach. ‘Nâu j^ tơ drong j^ ưh gơ\h hơ met klăih mă athei hơ met kiơ\ trong truyên pham păng tơ le\ch hu\t kơ chơ\t săt hơ nơ\ng, ‘no\h gơ\h vei lăng tơ drong erih ăn bơ ngai j^. Mă lei tơ drong erih kơ bơ ngai j^ ku\m nhen sơ năm erih sot kơ dôm bơ ngai j^ pham hach đơ\ng nge âu ưh kơ lơ. Yoa thoi no\h, băt tro\ tơ drong j^ păng tang găn hơ drol tơ drong j^ âu ‘no\h j^ tơ drong tôch g^t kăl:

Pham hach đơ\ng nge ‘no\h j^ tơ drong j^ ưh kơ măh pham, tơ po\h đơ\ng jơ hnơr ‘nâu truh jơ hnơr to. Tơ drong tơm ‘no\h yoa lơ bơ ngai đei gen j^ mă lei ưh kơ băt, đe sư oei io\k u\nh om, chom go\ păng rơ ne\h kon, klep truh rơ ne\h kon ‘no\h ‘nao [ôh kon đei j^. Mưh đei j^ đei ‘no\h [ôh 2 tơ drong thoi âu: ưh kơ măh pham păng kơ chơ\t săt đom lơ\m hơ kâu. Hrei ‘nâu tam mă gơ\h hơ met klăih tơ drong j^ ‘nâu, mă athei truyên pham mă tôm păng tơ le\ch hu\t kơ chơ\t săt kiơ\ khei ‘no\h bơ ngai j^ gơ\h tih vơ\ thoi đe, tơ plơ\ kơ ‘no\h tơ dăh ưh đei hơ met tro\ trong sư gô pơm tơ le\ch lơ tơ drong krê, pơm kơ ne# truh sơ năm erih kơ bơ ngai j^.

Tiến sỹ Trần Thị Thúy Minh - Kơ dră che\p kơ\l Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa Khoa dêh char Dak Lak ăn tơ băt: “Đei 2 kơ loăi j^ Thalassemia ‘no\h j^ Bêta Thalassemia păng Anpha Thalassemia păng mơ\ng đơ\ng gen răm thoi yơ, hơ io\h tơ po\h đơ\ng me\ [ă đei j^ pha ra băl, tơ drong tơ [ôh j^ Thalassemia ku\m pha ra băl ‘năi. Thalassemia đe đei 3 tơ drong thoi âu, ưh tơ [ôh j^ tơ ‘ngoăih, [ôh nhen j^ hai ưh hai păng j^ ăl hloi. Dôm bơ ngai j^ mât tơ\ hnam pơ gang vă truyên pham, tơ le\ch hu\t kơ chơ\t săt hmă hmă ‘no\h j^ dôm bơ ngai j^ Thalassemia  ăl)

Hrei ‘nâu tơ\ Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h – Hnam pơ gang Đa khoa dêh char Dak Lak oei hơ met kiơ\ trong truyên pham păng tơ le\ch hu\t kơ chơ\t săt ăn dang 120 ‘nu bơ ngai j^ pham hach (ưh kơ măh pham) đơ\ng nge. Mưh j^, đei lơ hơ io\h rơ mơ\n, rơ mo\, kre\ [iơ\ pơ têng hăm đe hơ io\h tơ hnơr hăm sư. Mon Hoàng Thị Ngọc Hà, tơ\ xăh Đak Drông, apu\ng Cư Jut, dêh char Đak Nông j^ m^nh pơ tih gia. Đơ\ng ‘nao rơ ne\h truh 3 khei, lai yơ mon Hà ku\m dreng drơt, hơ kâu jăn hơ ke\, rơ mơ\n rơ mo\, ưh kơ ke\ to\k k^ kơ na u\nh hnam chơ ba tơ\ hnam pơ gang đa khoa dêh char set hơ len pham ‘no\h gơ\h bă mon đei j^ pham hach đơ\ng nge. Mo\ Vi Thị Quê (me\ mon Hà) tơ roi: “Mon dreng drônh, đa lăp, ưh ‘me\h xa, ưh ‘me\h ngôi hơ dai hăm bôl boăl. ‘Me\h [ich kơ tă m^nh [ôt đe\ch. So\ng xa ‘no\h athei ‘me ăn ‘mơ\i. Mưh mon đei truyên pham, pran jăng ‘lơ\ng ‘no\h mon so\ng xa kơ dih, me\ ưh pă ‘me bơih”.

Yoa j^ pham hach đơng nge, mon Triệu Đức Mạnh tơ\ thôn Tân Phú, xăh Ea Nhuôl, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak athei pơ dơ\h ho\k đơ\ng oei ‘lơ\p mă o\h ‘nao 14 sơ năm đe\ch ră. U|nh hnam Mạnh tơ roi, [ât ‘nao 7 khei ‘no\h băt mon Mạnh đei j^ pham hach đơ\ng nge. Đơ\ng no\h truh dang ei, hơ nơ\ng rim khei, Mạnh athei năm tơ\ hnam pơ gang Đa khoa dêh châr vă truyên pham 2 ‘măng, 1 ‘măng athei [ich tơ\ hnam pơ gang đơ\ng 5 - 7 năr. Đơ\ng ro\ng truyên đei 10 tơ pu pham ‘no\h athei tơ le\ch hu\t kơ chơ\t săt 1 ‘măng. Khei năr [ich tơ\ hnam pơ gang [ât lăp lơ hlo\h kơ năr năm ho\k dơ\ng kơ na u\nh hnam ăn o\h pơ dơ\h ho\k vă hơ met j^. Mo\ Hứa Thị Hoàng, me\ bơ ngai j^ tơ roi: “Mưh tam mă đei truyên pham ‘no\h mon lap, ưh gơ\h so\ng xa kiơ. Mưh đei truyên pham bơih ‘no\h sư so\ng xa hmă đe\ch”.

Pham hach đơ\ng nge ưh kơ s^ tơ drong j^ tơ po\h đơ\ng bơ ngai ‘nâu truh bơ ngai to, mă tơ po\h yoa đơ\ng me\ [ă đei j^ hơ drol. ‘Nâu j^ tơ drong j^ tôch hơ mơt, đei 3 tăl: J^ ăl, lăp ai păng j^ dơ dar.

- Mưh j^ ăl: Bơ ngai j^ ưh kơ măh pham tôch dêh, kre\, ưh kơ vơ\, bơ ngai dreng drơt, [ônh che\p pơ lo\ to\ hơ kâu. Tơ dăh đei truyên pham tôm, tro\ trong hơ met j^ ‘no\h bơ ngai j^ tih vơ\ thoi hmă klep truh dang 10 sơ năm. Đơ\ng ro\ng kơ 10 sơ năm, hơ io\h j^ roi dêh [iơ\, nhen: Kơ\ng tih, klơm tih, kle\ng pêl, muh phie\r, kơ\l tih, ưh jăh ‘lo\, ưh kơ pran….

- J^ lăp ai: Bơ ngai j^ ưh kơ măh pham hiơ\ [iơ\, dang 4 - 6 sơ năm hơ io\h pơ tơm năm tơ\ hnam pơ gang vă truyên pham. Mă lei tơ dăh ưh đei truyên pham tôm păng tơ tom, ‘no\h bơ ngai j^ jing đei: Kơ\ng tih, klơm tih, tơ mo lơ\m kơ măt, hơ kar ho\nh. Truh ‘lo\ kơnh [ât lăp đei j^ hơ yô đak s^k, plei nuih rơ mơ\n, j^ klơm.

- Mưh j^ dơ dar: Bơ ngai đei gen j^ nhen ưh đei tơ drong j^ kiơ, lăp kle\p truh hơ kâu kăl đei pham lơ, nhen: Dro\ kăn hơ năp, [ôh be\n lơ, kơ plăh ‘no\h [ôh hơ kâu lap rơ mơ\n, hơ kar dreng drơt, mưh set hơ len pham ‘no\h ‘nao băt đei j^. Mă đơ\ng ‘nâu j^ tơ drong j^ ưh kơ ‘nao kiơ, mă lei hui bơ ngai băt truh. ‘Nâu ku\m jing tơ drong tơm pơm ăn bơ ngai j^ pham hach đơ\ng nge roi đunh roi lơ.

Tiến sỹ Trần Thị Thúy Minh- Kơ dră che\p kơ\l Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơgang Đa Khoa dêh char Dak Lak tơ roi dơ\ng: “Đei 2 trong vă băt j^ Thalassemia. Mă 1 [ât nge oei lơ\m klak, đe [et io\k pham lơ\m tơ pu kon [ât nge ‘nao đơ\ng 13 – 20 gie\ng. Hơlen năng DNA vă lăng năng nge ‘no\h hăm đei j^ Thalassemia dăh ưh. Mă lei 2 trong hơ len âu dang ei tam mă jang kiơ\ lơ. Mă lơ ‘no\h đe [ôh j^ [ât j^ đ^ dêh bơih đe\ch, mă loi j^ ưh kơ măh pham lơ ‘no\h đe ‘nao băt đei j^ Thalassemia”.

Jo# păh lăp 1 khei bơ ngai j^ pham hach đơ\ng nge athei truyên pham đơ\ng 1 - 2 ‘măng, 1 ‘măng athei [ich tơ\ hnam pơ gang đơ\ng đơ\ng 5 - 7 năr. Tơ dăh đei [ao hiêm y te#, bơ ngai j^ lăp nôp jên đơ\ng 5 - 20% jên hơ met đe\ch, mă lei hăm dôm bơ ngai mơ mat tat, jên vă so\ng xa, yak vih vât ku\m tôch kơ huach ‘năi, oei ‘nâu j^ tơ drong j^ athei hơ met hơ nơ\ng truh lôch.

Yoa thoi no\h, vă tang găn j^ pham hach đơ\ng nge, blu\ng a mưh vă io\k u\nh om dăh mă ‘me\h rơ ne\h kon, klo kăn athei năm tơ\ hnam pơ gang vă set hơ len năng pham păng đei [ak si roi tơ [ôh mă nhen ‘mơ\i. Tơ dăh đ^ hơ năp bơih mă kơ dih kâu ‘nao băt đei j^ ‘no\h athei truh khăm hơ len adrol kơ rơ ne\h tơ\ dôm hnam pơ gang juăt khăm hơ met tơ drong j^ ‘nâu.

Mỹ Hạnh – Đình Thi: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\