VOV4.Bahnar -Việt Nam lơ\m hơ năn dôm te\h đak đei kơ so# lơn pơ gang kháng sinh lơ lơ\m apu\ng ple\nh te\h. Lơ\m no\h, hlôi đei [o#h pơ rang lơn lơ pơ gang, tơ drong lơn roi ‘năr roi to\k. Yua pơ gang kháng sinh [lep nơ\r athei đơ\ng [ak si to\k bo\k đei an^h jang pơ gang tơ tă tru\h hăm đ^ đăng kon pơ lei, vă vei lăng jơ hngơ\m jăn.  

Kiơ\ an^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h (WHO) ch^h jo#, rim sơ năm kơ triệu ‘nu bơ ngai lôch yua đơ\ng lơn pơ gang, lơ\m no\h 1,4 triệu hơ io\h păng athei tơ le\ch rim sơ năm kơ hre\ng ti đô lar ăn lơn pơ gang. Việt Nam lơ\m hơ năn dôm te\h đak đei kơ so# lơn pơ gang kháng sinh lơ lơ\m apu\ng ple\nh te\h. Lơ\m no\h, hlôi đei [o#h pơ rang lơn lơ pơ gang, tơ drong lơn roi ‘năr roi to\k.

Sơ năm 2011, jơ\p lơ\m ple\nh te\h đei dang 64.000 ‘nu j^ hie\n hiang lơn pơ gang. {ơ\t mă tơ\ Việt Nam lơ\m sơ năm 2015 oei dơ\ng mă 12 lơ\m 22 te\h đak đei kơ so# bơ ngai j^ hie\n hiang lơ păng dơ\ng mă 14 lơ\m kơ so# 27 te\h đak đei pu\ trăp j^ hie\n hiang lơn lơ pơ gang. Kơ so# j^ hie\n hiang lơn lơ pơ gang ‘no\h 2,7% lơ\m kơ so# bơ ngai j^ hie\n hiang ‘nao (dang 4.800 ‘nu) păng đei  19% lơ\m kơ so# bơ ngai j^ hie\n hiang hơ met ‘no\h (dang 3.400 ‘nu).

Pu\ trăp yua đơ\ng lơn pơ gang roi ‘năr roi to\k yua kơ jên hơ met to\k lơ, năr hơ met pơ dui đunh, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn bơ ngai j^, tơ pôl păng tơ drong hơ to\k tơ iung atu\m đơ\ng tơ pôl. Kăl kơ tơ roi hlo\h tơ\ Việt Nam hlôi đei [o#h pơ gang lơn lơ pơ gang, tơ drong lơn roi ‘năr roi to\k, mă loi ‘no\h tơ\ gru\p pơ rang gram âm, đa đei [o#h lơ\m dôm hnam pơ gang hlôi đei pơ rang tơ pl^h yo\ng lơn pơ gang hăm carbapenem chăl hle.

Rim bơ ngai joăt jang pơ gang tơ [o#h đei dôm tơ drong tơm pơm ăn tơ drong lơ\m pơ gang kháng sinh tơ\ te\h đak bơ\n nhen tơ\ hơ la âu:

-Hlo#h vao găh lơn pơ gang oei tam mă lơ

Kơ l^h đơ\ng tơ drong joăt chă hơ met j^ kơ d^h, răt pơ gang kơ d^h đơ\ng kon pơ lei hơ nhăk tru\h tơ drong yua pơ gang kháng sinh kư\ kă, tơ gop pơm hơ to\k tơ drong lơn pơ gang. Hơ dai hăm ‘no\h, bơ ngai j^ ku\m ư\h kơ đei yua pơ gang kháng sinh lăp yua đơ\ng tơ drong gơ\h băt đơ\ng kang [o# jang pơ gang, tơ mam drăm đơ\ng 1,2 an^h jang pơ gang, mă loi ‘no\h j^ tơ\ dôm hnam pơ gang xăh, tơ ring hơ tăih hơ to\ oei tam mă lơ, tam mă đei tơ drong hiôk, tơ drong gơ\h pơm kháng sinh đồ.

-Yua pơ gang lơn pơ gang ư\h kơ lăp

Yua hlo\h kơ liêu, to\ se\t kơ liêu dăh mă yua pơ gang kháng khuẩn hơ nơ\ng ku\m gô pơm ăn lơn pơ gang, pơm tơ drong hiôk ăn kơ rim pơ rang lơn pơ gang đei [o#h. Tơ drong yua kháng sinh vă hơ met j^ ư\h kơ yua đơ\ng pơ rang pơm ăn, yua pơ gang kháng sinh ư\h kơ lăp hăm kơ loăi pơ rang, virus, ký sinh trùng pơm ăn… ku\m pơm hơ to\k hơ mơt kơ lơn pơ gang.

-Tơ drong jang hơ len lăng, dăr lăng tơ drong ‘lơ\ng đơ\ng pơ gang oei tam mă ‘lơ\ng

Ư|h kơ ke\ jang hơ len lăng hăm lơ hơ năn pơ gang hơ nha\k tru\h tơ drong hơ len lăng tơ drong ‘lơ\ng tam mă pơm lăp hăm ‘me\h vă yan âu, tam mă vei sơ đơ\ng vei lăng đei ‘lơ\ng đơ\ng đ^ đăng dôm tơ mam pơm tơ le\ch pha ra băl đơ\ng rim kơ loăi tơ mam đei te\ch lơ\m an^h te\ch mơ dro.  

-Khu\l jang dăr hơ len găh lơn pơ gang tam mă đei pơ jing

Hrei ‘nâu, Việt Nam tam mă đei khu\l jang dăr hơ len te\h đak găh lơn pơ gang mă lăp đei 1 kơ so# an^h jang dăr hơ len găh lơn pơ gang, nhen hnam pơ gang j^ nhiệt đới Trung ương, hnam pơ gang Bạch Mai, hnam pơ gang Nhi đồng 1… Mă đơ\ng thoi no\h ră, tơ drong jang dăr hơ len ku\m tam mă đei bơ\ jang hơ nơ\ng păng tôm, hơ nat chă [o#h dôm pơ rang lơn pơ gang ‘nao đei, kơ na ư\h kơ ke\ đei dôm tơ drong jang tơ te\nh vă tơ jră plơ\ tơ drong lơn pơ gang hrei ‘nâu.

-Ư|h kơ băt tôm lơ\m tơ drong khăm, hơ met j^

Lơ tơ drong j^ tơ po\h tam mă đei tôm nơ\r pơ tho hơ len lăng j^ păng hơ met, dăh mă hlôi đei pơ tho mă lei tam mă đei tơ roi tơ băt. Trong yua pơ gang kháng sinh, pơm kháng sinh đồ, hơ len lăng pơ rang tam mă tôm, tơ drong dăr hơ len lơ\m kơ plăh bơ\ jang kiơ\ tơ\ rim tơ ring ku\m tam mă đei jang kiơ\ tôm.

- Tang găn hiă păng vei lăng dôm tơ drong j^ tơ po\h tam mă đei io\k yua

Bơ ngai j^ đei hơ met lơ\m hnam pơ gang ‘no\h j^ 1 tơ drong tơ po\h tơm dôm pơ rang pran đơ\ng bơ ngai âu tru\h bơ ngai nai. Tơ drong tang găn hiă păng vei lăng j^ tơ po\h ư\h kơ đei io\k yua gô pơm hơ to\k tơ drong tơ po\h đơ\ng pơ gang lơn pơ gang.

-Yua pơ gang tơ jră pơ rang lơ\m vei rong kon tơ rong

Kháng sinh đei yua lơ lơ\m vei rong kon tơ rong vă pơ tru\t t^h vơ\ păng tang găn j^ ăn kơ ‘long pơ tăm, kon tơ rong. Mă đơ\ng thoi no\h tă, tơ drong yua pơ gang tơ jră pơ rang lơ\m vei rong kon tơ rong tam mă đei vei lăng lăp gô hơ nhăk tru\h dôm pơ rang pran păng pơm ăn lơn pơ gang tơ\ bơ ngai.

Tơ\ hơ năp tơ drong lơn pơ gang kháng sinh lơ dang ei, an^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h tơ le\ch nơ\r pơ ma “ ư\h kơ bơ\ jang năr ‘nâu năr dơ ning ư\h kơ đei pơ gang hơ met” vă krao hơ vơn rim te\h đak vang jang tang găn lơn pơ gang, lơ\m no\h đei Việt Nam.

Vă tang găn tơ drong ‘nâu, an^h jang pơ gang sơ kơ\t hơ dăh, rim ‘nu kon pơ lei lăp răt păng yua pơ gang kháng sinh mư\h đei [ak si khăm j^, ch^h hla ar pơ gang păng yua pơ gang kháng sinh kiơ\ [lep pơ tho đơ\ng [ak si. Kon pơ lei jang chu\n mir yua pơ gang kháng sinh lơ\m vei rong kon tơ rong, ka hơ dang kiơ\ pơ tho đơ\ng kang [o# thú y. Rim kang [o# jang pơ gang pơm kiơ\ [lep dôm nơ\r pơ tho joăt jang păng yua pơ gang kháng sinh lơ\m hơ met j^ mă lăp, sơ đơ\ng.

Yua kơ jơ hngơ\m pran bơ\n păng tơ pôl, m^h ma duch nă păng bôl buăl athei pơ ‘lơ\ng yua kháng sinh hơ met j^ kiơ\ athei đơ\ng [ak si, yua [lep kơ liêu, trong hơ met.

Thuem: Tơ blơ\