VOV4.Bahnar - J^ hơ yô s^k dang ei to\k bo\k jing tơ drong j^ đei [o#h lơ tơ\ rim te\h đak to\k bo\k pơ dro\ng, lơ\m no\h đei Việt Nam. ‘Nâu j^ tơ drong j^ pơm ăn lơ tơ drong j^ nai, krê hơ mơt hlo\h ‘no\h j^ plei le\n, pơ\k, pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok, pơm hơ mơt tru\h hơ kâu jăn bơ ngai j^. Mă lei lơ\m tơ pă yan âu, oei đei lơ bơ ngai tam mă băt găh tơ drong j^ âu. ‘Nâu j^ tơ drong tơm pơm ăn tơ drong ar^h sa kơ kon pơ lei đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng.

J^ hơ yô s^k ‘no\h j^ tơ drong j^ lơ\m hơ kâu, yua đơ\ng ư\h kơ ‘lơ\ng tơ pl^h insulin lơ\m hơ kâu. S^k đei tơ mơ\t lơ\m hơ kâu kiơ\ trong so\ng sa păng tơ pl^h jing glucose. Glucose tơ gu\m pơ jing tơ drong pran pơm lăp hăm ‘me\h vă nơ năm kơ dâu đơ\ng kon bơ ngai. Insulin ‘no\h j^ kơ chơ\t đei tơ le\ch đơ\ng tuyến tụy tơ gu\m pơm hơ to\ glucose lơ\m pham. Mư\h tuyến tụy đei ư\h kơ jăng, insulin tơ le\ch ư\h kơ tôm ‘no\h s^k lơ\m pham to\k lơ, tru\h 1 kơ so# hơ yơ ‘no\h gô đei tơ le\ch tơ\ đak hơ yô, pơm jing j^ hơ yô s^k. Kiơ\ Khu\l jang găh j^ hơ yô s^k apu\ng ple\nh te\h, dang ei lơ\m apu\ng ple\nh te\h, jo# păh lăp mư\h 11 ‘nu ‘no\h đei 1 ‘nu j^ hơ yô s^k, lơ\m no\h vă je# 1 puăt kơ so# bơ ngai j^ tam mă đei hơ len lăng păng hơ met, tơ drong tơm găh lơ ‘no\h yua đơ\ng ư\h kơ hlo#h vao păng tơ drong ar^h. Tơ drong ư\h kơ đei chă [o#h, hơ len lăng păng hơ met tom gô pơm ăn j^ đei [o#h hre\nh, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn păng tơ drong ar^h sa kơ bơ ngai j^. {o#h hơ dăh nhen [ok Đào Văn Toàn (52 sơ năm) oei tơ\ xăh Ea Đar, apu\ng Ea Kar, de#h char Dak Lak. Khei 5/2019, [ok Toàn măh năm kâp kư\u yua kơ pơ\k. {ơ\t do\h sư mă băt kơ d^h kâu đei j^ ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng j^ hơ yô s^k. Mă lei, đơ\ng ro\ng 6 khei đei bro\k đơ\ng pơ gang, [ok Toàn ‘no\h athei [^ch tơ\ hnam pơ gang dơ\ng yua kơ s^k lơ\m pham to\k lơ de#h hnang, pơm rơ mơ\n hơ kâu jăn. Yă Đào Thị Hằng, hơ kăn [ok Toàn tơ roi: Sư ‘nao băt j^ đơ\ng khei 5, ‘nao pơ tơm vă j^ mă lei yua kơ ba ư\h kơ kơ\m, e\nh đei kơ na âu ki năm khăm tơ\ hnam pơ gang apu\ng ‘no\h [ak si akhan hơ yô s^k lơ [iơ\. {ơ\t do\h sư đei jur k^, huyết áp jur, rơ mơ\n. Hnam pơ gang apu\ng ăn năm tơ\ hnam pơ gang de#h char. &hh đei kơ tơ\ng j^ hơ yô s^k mă lei ư\h kơ băt trong tang găn thoi yơ.

Yă Hằng tơ băt tơ\ tơ ring, an^h jang pơ gang oei hơ nơ\ng pơ gơ\r rim ‘măng khăm hơ len j^ hơ yô s^k păng huyết áp to\k tơ\ tơ pôl hơ nơ\ng, mă lei tam mă đei lai yơ klo sư vang năm khăm. ‘Nâu j^ tơ drong pơm ăn [ok Toàn ư\h kơ đei chă [o#h j^ tơ tom.

M^nh ‘nu bơ ngai nai ‘no\h j^ [ok Nguyễn Xuân Diệu (70 sơ năm) oei tơ\ xăh Ea Phê, apu\ng Krông Pách, de#h char Dak Lak. {ok Diệu băt kơ d^h kâu đei j^ hơ yô s^k đunh kơ âu dang 2 sơ năm. {ok ‘nao athei [^ch tơ\ hnam pơ gang hơ met yua kơ đei j^ rơ ka tơ pang jơ\ng yua đơ\ng [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng tơ drong j^ hơ yô s^k pơm ăn. Rim đe [ak si tơ\ khoa Nội tổng hợp, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơ băt, mă đơ\ng băt kơ d^h đei j^ hơ yô s^k, mă lei [ok Diệu ư\h kơ vei lăng ‘lơ\ng trong pham, ư\h kơ pơm kiơ\ sa e\nh tơ mam kiơ\ pơ tho đơ\ng [ok thây pơ gang kơ na roi đunh j^ pơm ăn rơ mren rơ găh jơ\ng ti. Đei [o#h ư\h kơ mơn tơ\ ti, jơ\ng pơm ăn bơ ngai j^ ư\h kơ băt đei dôm an^h rơ ka, ding tru\h đei mơn ‘no\h đ^ de#h bơ\ih. {ok Nguyễn Xuân Diệu tơ roi:  &nh chă [o#h j^ đunh kơ âu hlo\h 2 sơ năm. Đei [o#h j^ lơ\m hơ kâu tôch kơ hơ nat tơ roi. {ơ\t ^nh sut hnam ‘no\h đei rơ ka hơ kar tơ\ jơ\ng, lăp 2 năr đơ\ng ro\ng ‘no\h rơ ka pơ ‘nge\h t^h, [rơ\p đ^ đơ\ng tơ kong jơ\ng jur tơ\ hơ la. Pơ ma mă tơ pă ‘no\h ^nh ku\m tam mă băt  j^ hơ yô s^k ‘no\h j^ thoi yơ. Đơ\ng ro\ng kơ đei j^ mă kơ tơ\ng đe tơ roi păng u\nh hnam tơ roi ‘no\h băt j^ âu tôch kơ hơ nat hơ met păng hơ met đunh đai.

 Lơ\m tơ pă yan âu, dôm bơ ngai nhen [ok Toàn, [ok Diệu oei tôch kơ lơ. Hăm dôm bơ ngai âu, ư\h kơ hlo#h vao ‘no\h j^ tơ drong tơm hơ nhăk tru\h tơ drong jơ hngơ\m pran đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng. Vă tơ jră hăm j^ hơ yô s^k, 1 tơ drong jơ hngơ\m jăn jơ\p ple\nh te\h g^t kăl, Khu\l jang găh hơ yô s^k apu\ng ple\nh te\h păng an^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h hlôi io\k năr 14/11 rim sơ năm ‘no\h j^ Năr hơ yô s^k apu\ng ple\nh te\h, tơ roi tơ băt, hơ to\k ‘lơ\ng đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei găh j^ hơ yô s^k gô đei hơ to\k loi dơ\ng. Đ^ đăng kon pơ lei đei pơ tho tơ tă athei vang năm ako\m rim ‘măng hơ len lăng j^ hơ yô s^k, huyết áp to\k tơ\ tơ pôl, khăm jơ hngơ\m jăn hơ nơ\ng 6 khei dăh mă 1 sơ năm 1 ‘măng, đei 1 trong so\ng sa ‘lơ\ng, bơ\ jang, pơ tâp hơ kâu jăn mă lăp vă tang găn tơ drong j^ âu.

Nhen ‘nao đei tơ roi, ưh gan hlôh vao găh trong vei lăng jơ hgâm pran kơ dih ‘no\h j^ tơ drong tơm pơm ăn lơ bơ ngai j^ hơ yô đak s^ athei tơ jră hăm tơ drong krê hơ mơt. Vă băt hơ dăh [iơ\ trong tang găn tơ drong j^ ‘nâu, nhôn pơ ma nuh hăm [ak si Trần Hoàng Hải, jang tơ\ khoa Nội, hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

-{ak si ăi! J^ hơ yô đak s^ đa ađei [ôh thoi yơ?

-{ak si Hải: Dôm tơ drong đa [ôh mưh đei j^ hơ yô đak s^ ‘no\h, bơ ngai j^ lap, mă 2 dơ\ng so\ng xa lơ, nhă, et lơ, hơ ke\, jur k^ hre\nh păng ‘nglăih kâu lơ. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei đei 1,2 tơ drong nhen: hơ mren jơ\ng ti, măt ưh kơ bang. Hmă hmă s^k lơ\m pham to\k lơ, kơ plăh âu bơ ngai j^ ‘nao năm hơ met tơ\ hnam pơ gang.

-J^ hơ yô đak s^ hơ mơt thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Hải: Mưh s^k lơ``\m pham ưh đei vei lăng sơ đơ\ng ‘lơ\ng păng to\k lơ dêh hnang ‘no\h sư pơ răm truh tơ\ lơ hơ n^h lơ\m hơ kâu jăn. Hmă hmă sư pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ huan pham tơm păng huan pham ie\, jing đei j^ đunh đai. Oei j^ dêh kơ plăh dang ei dang ei hloi ‘no\h mưh s^k lơ\m pham to\k hlo\h tơ drong sư pơm ăn bơ ngai j^ pơ\k ưh hơ dơ\r. Găh [ơm ưh ‘lơ\ng tơ\ trong huan tơm đei [ôh lơ hlo\h ‘no\h sư pơ chăh huan pham, kơ ch^l trong pham pơm ăn bơ ngai j^ pơ\k, pham blu\h lơ\m plei nuih, pơm răm tôch dêh. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei pơm tơ le\ch lơ tơ drong nai hai nhen bơ ngai j^ đa hơ mren jơ\ng ti, ưh kơ mơn yă kiơ. Dôm tơ drong [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ trong huan pham ie\ sư pơ răm truh tơ\ plei le\n, đe đa krao ‘no\h j^ plei le\n hơ yô đak s^k. Găh no\h dơ\ng sư [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ măt, pơm ăn măt ưh kơ bang, bu\k bul nhen pluk. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei đei 1,2 tơ drong nai hai nhen bơ ngai j^ [ônh đei đuh rơ ka, mă loi ‘no\h tơ\ tơ pang jơ\ng, đe krao ‘no\h tơ pang jơ\ng j^ hơ yô đak s^k.

-Dôm bơ ngai yơ [ônh đei tơ drong j^ ‘nâu păng trong hơ met j^ thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Hải: Dôm bơ ngai [ônh đei j^ hơ yô đak s^k ‘no\h: bơ ngai rơ kăh k^, bek plên, bơ ngai đa xa lơ kơ chơ\t [ôt, dôm bơ ngai hơ lăh pơ tâp hơ kâu jăn. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, dôm bơ ngai stress đunh hai, đei j^ găh plei nuih, huyêt ap to\k, pham đei rơ mă ‘no\h tôch krê đei j^ hơ yô đak s^k.

J^ hơ yô đak s^ gơ\h hơ met kiơ\ 2 trong ‘no\h yoa pơ gang păng ưh đei yoa pơ gang vă vei sơ đơ\ng s^k lơ\m pham. Trong hơ met ưh đei yoa pơ gang ‘no\h athei tơ plih ming tơ mam so\ng xa, hơ dai hăm pơ tâp hơ kâu jăn. Trong hơ met hăm pơ gang ‘no\h đei lơ kơ loăi pơ gang păng athei huch kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng [ak si.

-J^ ‘nâu gơ\h tang găn hơ drol thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Hải: Tơ drong arih tơ mam xa roi đunh roi jrăh pơm ăn tơ drong j^ hơ yô đak s^k đei nhen roi vă lơ yoa xa lơ tơ mam păng ưh gan pơ tâp hơ kâu jăn. Găh tơ mam xa: le# gan xa lơ kơ chơ\t [ôt, kơ chơ\t bek nhen đak kho, rơ mă.

Mưh băt kơ dih kâu đei j^ hơ yô đak s^, [ak si tơ tă athei tơ jur [iơ\ tơ drong xa dôm kơ chơ\t [ôt, dôm kơ loăi tơ mam xa đei lơ rơ mă. Le# xa lơ kơ chơ\t [ôt nhen por, phe, su\p, [e\ng mi, [um yoăn, rim kơ loăi [um. ‘No\h j^ dôm kơ loăi tơ mam xa đei lơ kơ chơ\t [ôt. Bơ\n xa to\ se\t [iơ\ đe\ch ưh kơ s^ ưh kơ xa hloi ôh. Bơ\n athei xa tơ plih sư nhen xa dôm kơ loăi tơ\h, tôch ‘lơ\ng ăn jơ hngâm pran păng đei kơ chơ\t s^k to\ se\t, sư pơm ăn s^k lơ\m pham sơ đơ\ng ‘lơ\ng. Mă lei le# kơ e\nh so\ng xa dêh hnang, yoa thoi no\h sư pơm ăn hơ kâu jăn rơ mơ\n, [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ jơ hngâm pran.

-Lei a, bơ nê kơ ih [ak si hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\