VOV4.Bahnar - Hăm kon pơlei hơdrung Mnông oe\i tơ\ Tây Nguyên, kong găr [ot tơ\ kơko\ng ư\h khan tơmam lăp hơdro# chă pơro\ mă le\i hăp oe\i g^t kăl lơ\m tơdrong lui kơ yang. Hăp ‘no\h tơmo\ng tơgu\m ăn tơngla [ot pran jăng grăng akau, pu\n ai păng tơbăt hơdăh jơhngơ\m đon pơkăp đơ\ng kon bơngai tơ\ anăp yang, hơdrin pơ jing dôm tơdrong hơpơi jing đe\i tơpă. {ot kong ‘no\h [ônh, plôih kong ‘no\h mă tơnap, kon pơlei hơdrin đ^ jơhngơ\m vă đe\i rơvơn mu\k drăm, đơ\ng no\h soi tơbe\h vă plôih kong (nklaih kông) m^nh ‘măng kăl hlo\h lơ\m jơhnơr er^h, kơ yuơ m^nh tơdrong oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă păng hiôk hian hlo\h. 

Mư\h bơngai Mnông tru\h sơnăm hơdru\h tơdăm, mă le\i tơdrong er^h sa oe\i tim mă đe\i tơdrong hơ iă nhen hơpơi ‘me\h vă, ‘no\h u\nh hnam ngăl pơgơ\r soi tơ [ot kong. Me\ [a\ chă pơ pro\ ăn m^nh ge tơdrô, m^nh to\ ie\r păng m^nh găr kong găr. Đe sư soi tơbe\h hơvơ\h hơvơi hơpơi yang lăng tông nông gia ăn bơngai ‘no\h ling lang pran jăng grăng akau, pu\n ai lơ\m er^h sa, jang sa roi năr roi đe\i [o#h. Hơdrol vă tơ [ot tơ\ kơko\ng ‘no\h kăt pơm kơnăl tơ\\ kong găr vă kơ chăm. Gô mơ\ng kiơ\ tơdrong hơpơi ‘me\h vă kơna đe sư chă kăt kơnăl tơ\ kong [ar rơka tơdăh đơ\ng ro\ng au kơnh “pơgơ\r soi tơbe\h “ hăm nhu\ng, kăt kơnăl 3 rơka tơdăh đơ\ng ro\ng au kơnh chă soi tơbe\h kơyang hăm kơpô. Adoi soi tơbe\h pơma pơkăp hăm yang akhan, tơdăh đơ\ng ro\ng au kơnh, bơngai tơngla [ot kong io\k đe\i [lep hăm tơdrong hơpơi ‘me\h vă ‘no\h gô soi tơbe\h hăm nhu\ng dăh mă xem t^h [iơ\ ‘no\h hăm kơpô. Kong đe\i kăt pơm kơnăl ‘no\h jing “kong yang”, vă tơbăt pha hăm dôm kong hmă.

Đơ\ng ro\ng dang đơ\ng 5 tru\h 10 sơnăm, dăh mă đe\i ‘măng đunh hlo\h [iơ\, mư\h jang sa đe\i io\k yua kơ jăp, u\nh hnam đe\i mu\k drăm tôm tong, bơngai Mnông pơgơ\r soi plôih kong (klaih kông). Mo\ H’Nang La Byă, bơngai đe\i pơgơ\r soi plôih kong tơ\ Bản Đôn, tơring Krông Na, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak lăk tơbăt:“Sơ\ u\nh hnam đe\i pơgơ\r soi tơbe\h tơ [ot kong, hơvơ\h hơvơi hơpơi yang lăng tông nông gia ăn jơhngơ\m pran jăng grăng akau, mu\k drăm u\nh hnam roi năr roi đe\i [o#h păng pơkăp tơdăh io\k đe\i [lep nơ\r pơkăp ‘no\h u\nh hnam gô pơgơ\r soi tơbe\h kơ yang hăm tơdrô ge t^h, nhu\ng t^h, kơpô t^h. Dang e\i kơd^h kau ba păng u\nh hnam je\i đe\i tôm rơvơn kơna pơgơ\r soi tơbe\h bơnê kơ yang, yang hơbang me\ [a\ yă [ok hlôi lăng tông nông gia ăn kơ bơ\n.   

Kiơ\ đơ\ng bơngai Mnông, kong ti ‘no\h tôch g^t kăl, mư\h [ot kong pơm ăn jơhngơ\m đon đe sư sơđơ\ng kơ yuơ hlôi đe\i yang lăng ba. Đơ\ng ro\ng lơ sơnăm, tơdăh tim mă pơgơ\r soi plôih kong, mă le\i kong hiong he# ‘no\h u\nh hnam pơgơ\r dơ\ng soi tơ [ot ăn kong, ư\h kơ gơ\h le# ti ho\h. Tơdăh kong au đe\i chă tơ [ot kong đơ\ng ‘lơ\p pă chăm bơih ‘no\h đe kră tơ [lo\k ăn. 5 sơnăm dăh mă 10 sơnăm tim mă pơgơ\r soi plôih kong ‘no\h pơgơ\r dơ\ng soi [ot kong. Đe\i lơ bơngai soi hơlơ\k dơ\ng lơ ‘măng tơ [ot kong kơ yuơ tim mă đe\i tôm tơdrong rơvơn vă soi plôih kong.

Soi tơbe\h “Trok kông” (tơ[ot dơ\ng kong hle)  ‘no\h vă yang [o#h hơdăh bơngai au ư\h kơ hiơt nơ\r po pơkăp tơ\ anăp yang. ‘No\h je\i vă tơ [lo\k hơdơ\r ăn bơngai [ot kot chăm hơnơ\ng tơdrong hơdrin jang sa pơnam, pran kơtang vă io\k đe\i dôm tơdrong mă po hơpơi ‘me\h vă.

Mư\h u\nh hnam đe\i tôm rơvơn vă pơgơ\r soi plôih kong (klaih kông), tơngla hnam năm tơroi tơbăt ăn kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h băt vang năm soi tơbe\h. Pơjau soi tơbe\h ‘no\h j^ m^nh ‘nu bơngai kră đe\i kon pơlei yom kiơ\ hlo\h, dăh mă bơngai kră hlo\h lơ\m u\nh hnam chă soi tơbe\h ăn. ‘Nau nơ\r soi tơbe\h đơ\ng Kră pơlei Che Dăm, oe\i tơ\ Bản Đôn, tơring Krông Na, apu\ng Buôn Đôn, chă soi: “Ơ yang, hơpơi kơ yang đơ\ng dang e\i tru\h ning nai kai ning mônh kơnh lăng ba kôn mon kon sau nhôn ling lang pran jăng grăng akau, so\ng lu\, tep n^t, jang sa roi năr roi đe\i [o#h. Năr au nhôn pơgơ\r soi hơbe\h plôih kong ‘no\h pă đe\i chă hre hăm yang, hăm kon pơlei đơ\ng chă pơkăp sơ\. Đơ\ng dang e\i tru\h ning nai kai ning mônh kơnh ling lang pran jăng grăng akau, jang sa roi năr roi ato\k tơ iung, rong kơpô, rơmo [ơ [re# [ơ [ra\ [e\nh rơgoong, dôm tơdrong je\i ‘lơ\ng hơ iă nhen jơhngơ\m đon hơpơi ‘me\h vă…”

Soi plôih kong đe\i pơgơ\r lơ\m mă u\nh hnam hlôi đe\i rơvơn găh mu\k drăm. Tơdrong mă au nhen le\ đ^ đăng tơdrong hơpơi ‘me\h vă sơ\ je\i hlôi đe\i tôm. Dăh mă đe\i tơdrong tim mă io\k đe\i ‘no\h je\i pơgơ\r mơ\n soi plôih kong mư\h bơngai ‘no\h đ^ kră, lăng ‘no\h jing soi tơbe\h ăn jơhngơ\m pran jăng grăng akau, er^h sot. Lăp đơ\ng ro\ng soi, kong đe\i plôih đơ\ng no\h tăh lơ\m ge. Kiơ\ đơ\ng kră pơlei Che Dăm, ăp pơgơ\r soi plôih kong ‘no\h mă pă đe\i chă hre hăm yang, pă đe\i đom hăm kon pơlei. Păng lơ lo\h tơdrong er^h sa mă ‘lơ\ng hơ iă, hiôk jơnap hlo\h kơ sơ\:“ Tơdrong joăt soi tơbe\h tơ [ot kong păng plôih kong hlôi đe\i đơ\ng sơ\ bơih. Tơdăh bơ\n hlôi [ot kong ‘no\h đơ\ng ro\ng au kơnh tơdăh đe\i rơvơn kăl pơgơ\r soi plôih kong. Păng đơ\ng dang au bơ\n pă đe\i chă j^ jăn, er^h sa pran jăng grăng akau tru\h so\k ko go kơdu\, mu\k drăm roi năr roi ato\k tơ iung, rong kơpô, rơmo [ơ [re# [ơ [ră [e\nh rơgoong, rong nhu\ng ie\r [e\nh kơcham”.

Soi nklaih kông (plôih kong) kơ bơngai Mnông oe\i tơ\ Tây Nguyên hre\i au oe\i đe\i lơ bơngai pơgơ\r, kơ yuơ lăp soi tơbe\h kăl hlo\h lăp m^nh ‘măng lơ\m jơhnơr er^h. Tơdrong pơgơ\r t^h ie\ phara d^h băl gô mơ\ng kiơ\ u\nh hnam đe\i [o#h dang yơ. Tơdrong soi tơbe\h au ư\h khan lăp vă hôn bơnê kơ yang hlôi lăng tông nông gia kơ jăp, mă le\i oe\i jing jơ ‘năr vă kon pơlei chă tơ [ơ\p d^h băl, ve\i răk tơ [a\k mong dôm tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng hơ iă đơ\ng sơ\ kơ hơdre\ch hơdrung.

Tơdrong g^t kăl hlo\h dơ\ng ‘no\h, soi tơbe\h plôih kong au nhen le\ vă tơ [lo\k ăn rim bơngai Mnông mư\h [ot kong ‘no\h kăl chăm, hơdrin jang vă io\k đe\i dôm tơdrong mă po hơpơi ‘me\h, nhen nơ\r pơkăp hăm yang, hăm kon pơlei.

Bơngai ch^h: H’Thi.

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt