VOV4.Bahnar - Kpan ‘no\h anăn kơ m^nh tang do\ kơ jung kơ bơngai Êđê pơm hăm ‘long, đe\i ming lơ\m hnam kơ jung, hmă hmă ngăl io\k yua chă tơ oe\i kơ khu\l tôn ch^ng chêng sơgơ\r lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng g^t kăl. Bơngai Êđê lăng Kpan ‘no\h tang do\ g^t kăl hlo\h, kơ yuơ lăp hơdro# u\nh hnam pơdro\ng mă đe\i Kpan. Păng mư\h tơ oe\i tơ\ tang do\ Kpan dôm tơdrong chă tơhil tơm^l d^h băl hu\t đ^ tơ\ ro\ng, bơngai pơdro\ng dăh mă dơnu\h je\i le\i lăi d^h băl, ư\h kơ đe\i jo# jăm d^h băl, lăp đe\i jơhngơ\m đon tơgoăt m^nh nơ\r [ơ\r đon đe\i ge\i kơ jăp lơ\m jơhngơ\m đon rim răih bơngai. Kơ yuơ lơ lo\h, tung tơmơ\t tang do\ Kpan ‘no\h m^nh tơdrong pơgơ\r kơ\m kang kơnang gie\ng ư\h kơ gơ\h kơ [a\h vă sơđơ\ng ăn tơdrong yang mơse#h đơ\ng Kpam.

Kpan ‘no\h tang do\ g^t kăl đe\i chrăh đơ\ng m^nh to\ ‘long hơpôm, kơ jung đơ\ng 5m tru\h 15met, să đơ\ng 70-90cm, hăm hơ [ơ\l dang 8cm, đe\i bach đo\ng [ar păh tơm kơnho\ng pơ jing đe\i tơdrong ‘lơ\ng hơ iă adoi kơ jăp pran kơtang. Vă pơm đe\i Kpan, kăl đe\i jơhngơ\m tơpôl vang jang, pơm keh đang lơ\m 7 năr, 11 năr dăh mă 13 năr . Tơngla hnam ư\h khan chă pơ pro\ tôm kơpô, nhu\ng, ie\r, tơdrô, phe vă chă pai et sa ăn kon pơlei lơ\m dôm năr chrăh pơm Kpan, păng kiơ\ tơdrong joăt oe\i ăp bơngain hlôi đe\i pơgơ\r đang rim tơdrong et hlôm đon, et soi tơpe\h jơhngơ\m jăn, đe\i lơ ‘măng pơgơ\r et sa t^h ăn kon pơlei păng đe\i ch^ng chêng go\ ge lơ ‘mơ\i. Kră pơlei Aê Hao, oe\i tơ\ buôn Tu, tơring Ea Tul, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak, tơbăt, tơdrong năm tơchă păng ko\h ‘long pơm Kpan kăl đe\i chă pơma dơnu\h d^h băl kơ jăp hăm u\nh hnam păh akăn. Pơgê hrôih ‘năr hơlăng ‘lơ\ng ‘no\h mă năm ko\h ‘long. Mư\h năm, lơ\m pơlei ư\h kơ đe\i chă ne# kau ‘no\h mă ‘lơ\ng hlo\h.

Kră pơlei Aê Hao tơbăt: “Hơdrol vă ko\h ‘long pơm Kpan ‘no\h 3 ‘nu tơdăm, 3 ‘nu hơdru\h lơ\m pơlei chă asoang dăr dơnơm ‘long. Dôm đe hơdru\h tơdăm au chă hơbe\n ao tanh, hơdru\h hơbe\n ao rơtong, tơdăm kơpen. Đơ\ng ro\ng ‘no\h pơjau chă soi tơbe\h đơ\ng no\h mă ko\h ‘long. Ăp lơ lo\h mă pơm Kpan hăp ‘lơ\ng hlo\h, Kpan ư\h kơ đe\i chă hơđang, chă pơchăh”.

Bơngai soi tơbe\h ‘no\h jing bơngai che\p sung ko\h ‘long hơdrol. Kiơ\ đơ\ng ro\ng ‘no\h 7 ‘nu hlôi rơ\ih hơdrol che\p sung ko\h 3 rơka. Đơ\ng ro\ng ‘no\h dôm bơngai lơ\m pơlei mă vang chă ko\h ‘long. Mư\h ‘long đ^ păk, ko\h hơle\h đang sơdrai, tơngla hnam păng [ok soi to\k jur tơ\ tơm ‘long 7 ‘măng vă tơpu\h hu\t yang kơne#. 7 ‘nu bơngai hlôi rơ\ih io\k ‘no\h jing dôm bơngai tơm chă chrăh ‘long pơm tang do\ Kpan đe\i rup nhen le\ tho\ng nan. 

Mư\h pơm đang tang do\ Kpan, pơgơ\r soi tơbe\h tung bro\k tơ\ hnam nhen le\ sơng m^nh ‘nu bơngai ‘nao mơ\t oe\i lơ\m u\nh hnam. Kiơ\ kră pơlei [ok Aê Vui, oe\i tơ\ buôn Puôr, tơring Hoà Đông, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak, hăm bơngai Êđê, Kpan adoi nhen kon bơngai, je\i đe\i pơhngol kơna mư\h tung mơ\t lơ\m hnam ‘nao je\i kăl đe\i khăn sơkok, hơbe\n ao …

Kră pơlei [ok Aê Vui tơbăt: “ Mư\h pơ pro\ ăn vă tung to\k Kpan tơ\ hnam, u\nh hnam gô pơ pro\ tôch kơ lơ tơmam drăm. Dôm đe dro\ kăn pơ pro\ ăn khăn, hơbe\n ao tanh, bơngai dro\ nglo pơ pro\ ăn kơpen, ao vă kơsu tơ\ Kpan, sơng hơvơn bơngai ‘nao kơ u\nh hnam. Tơdrô ge hlôi đe\i pai le# đunh đơ\ng 3 truh 5 sơnăm”.

            Pơgơ\r sơng hơvơn, đ^ đăng kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h kơ tơngla hnam dơ\ng 2 păh vang tap ti chơt hơ iă sơng hơvơn Kpan v^h hăm u\nh hnam. Mư\h kơ\l Kpan hlôi tru\h jơ\ng kung, pơ jau năm tơ\ no\h che\p đao, io\k đao hơtơ\p tơ\ kơ\l Kpan. Tơdrong mă au vă tơbăt ăn tơdrong tơpu\h hu\t hơdre\, yang kơne# le\ch ve\h đơ\ng Kpan vă hoe\i chă phak pơra\m tơngla hnam.

Kră pơlei Aê Vui tơbăt: “V^h tru\h tơ\ hnam, [ok pơjau hru\k hơbe\n ao soi tơbe\h che\p khêl đao chă pơsu\h [ơ\t pra hnam, nơ\r Êđê krao akhan “Ghat” vă tơpu\h hu\t yang kơne#. Đe\i bơngai hlôm tơgie\p, đinh buôt, tăk tar … Hơdro# Đ^ng Năm ‘no\h ư\h kơ gơ\h chă hlôm ôh … Lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h tung hơto\k Kpan lơ\m hnam. Soi sơng Kpan đe\i ko\h sa 2 to\ kơpô. 1 to\ kơpô soi tơbe\h ăn me\ [a\ yă [ok, 1 to\ kơpô soi tơbe\h ăn tơngla hnam lơ\m năr đơ\ng ro\ng. Soi tơbe\h ăn Kpan 1 to\ nhung, 1 ge tơdrô”. 

Lơ\m hnam, Kpan đe\i ming tơ\ an^h sơng tơmoi, ‘moi kiơ\ tơnăr hnam păh Pơmơ\t. Lơ\m mă au ư\h kơ đe\i bu mă gơ\h tơ oe\i tơ\ Kpan au. Dôm bơngai tôn ch^ng chêng je\i ư\h kơ gơ\h tơ oe\i mơ\n. {ok soi rôp ti dui ba tơngla hnam to\k jur tơ\ Kpan 3 ‘măng. ‘Nau tơbăt ăn tơdrong chă pơ hrăm: đơ\ng dang au tơngla hnam gô jing bơngai tơngla ‘nao kơ Kpan. Đơ\ng ro\ng ‘no\h bơngai anai mă gơh chă tơ oe\i tơ\ Kpan. Lăp [ơ\t do\h jơva ch^ng chêng đe\i chă tôn djơ djring, pơjau chă soi tơbe\h hơvơ\h hơvơi yang jur lăng vang et sa tơbăt ăn Kpan hlôi đe\i tơngla bơih.

Kră pơlei Aê Hao, buôn Tu, tơring Ea Tul, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak, tơbăt: “Pơjau chă roi tơbe\h krao hơvơn đ^ đăng yang hơbang, yang kông, yang đak, yang ‘long … adoi krao hơvơn yang hơbang me\ [a\ yă [ok vang năm et sa chơt hơ iă ba Kpan v^h hăm u\nh hnam. Adoi hơvơ\h hơvơi hơpơi ‘me\h đe\i tơdrong pơdro\ng hơnu\k hơnoa, ph^ tơto\ dơno\ ‘lơ\ng dơ\ng kơ jăp, jang sa đe\i [a hơ [o lơ … Lơ\m pơgơ\r et sa sơng Kpan, tơdăh kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h ư\h kơ vang năm ‘no\h gô tơ [ơ\p tơdrong ư\h kơ pu\n ai đơ\ng ro\ng au kơnh”.

Mư\h chă soi tơbe\h ăn Kpan đang, tơngla hnam ket [u\h m^nh to\ ie\r kok, tơkang m^nh ge tơdrô vă bơnê kơ yang ‘long hlôi pơtăm, ve\i lăng ‘long t^h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng, ăn asong tơngla hnam io\k yua m^nh tơm ‘long ‘lơ\ng. Mư\h [ok pơ jau soi tơbe\h đang, je\i jing jơ ‘năr chă so\ do\ng bơ\n ‘nhe\m ‘nhot, tơ [e\nh tơdrô ge đang. {ok pơjau tơ [e\nh ăn klo akăn tơngla hnam et hơdrol, đơ\ng ro\ng ‘no\h chă tu\h tơ [enh  ăn rim bơngai lơ\m pơlei vang et sa chơt hơ iă ‘nă hal. Mư\h bro\k, rim bơngai oe\i che\p ba 1 hlak hla ‘nu\ng ‘nhe\m kơpô. Lăp pơgơ\r et sa đang, tơngla hnam pơdơ\h lơ\m hnam ư\h kơ đe\i chă năm jang tơ\ mir lơ\m 2 năr.

Kiơ\ bơngai Êđê, tang do\ Kpan ‘no\h tang do\ me\ [a\ yă [ok, tơbăt ăn jơhngơ\m đon tơgoăt tơgoăl. Mư\h tơ oe\i tơ\ tang do\ Kpan dôm tơdrong chă tơhil tơm^l d^h băl hu\t đ^ tơ\ ro\ng, bơngai pơdro\ng dăh mă dơnu\h je\i le\i lăi d^h băl, ư\h kơ đe\i jo# jăm d^h băl, lăp đe\i jơhngơ\m đon tơgoăt m^nh nơ\r [ơ\r đon đe\i ge\i kơ jăp lơ\m jơhngơ\m đon rim răih bơngai.

Bơngai ch^h: H’Zawut

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt