VOV4.Bahnar - Năm tơ\ pơlei Kon Brăp Du, tơring Tân Lập, apu\ng Kon Braih, dêh char Kon Tum, đe\i tơ [ơ\p păng mơ\ng [ok A Jin Đen, tơroi găh dôm ‘nhot ‘nhe\m kơ bơngai Bahnar Jơlơ\ng tơ\ au, nhôn chơt hơ iă đe\i chă sa hơla ‘nhot [au phu tru hut kơ bri ‘long, đe\i hơ\ [iơ\ đơ\ng găr tiu bri, ‘ngam iu\ kơ hla [lang, tăng ‘nhe\k kơ klak ka … păng hlo\h dơ\ng ‘no\h j^ tăng ‘ngam kơ tơdrô ge pơm ăn tơmoi lu\ lăp.

Dơ\ng tơ\ gơng hơne\h tơro\h klo\h kle\ch đak kroong Đak Pne ‘lơ\ng ro\ kơ tơring Tân Lập, nhôn [o#h hơdăh gor pơbu\ng rông du^t kơ jung to\k bo\k pơlei. ‘Nau jing tơdrong hưch hanh hơmanh bơnê kơ kon pơlei lơ\m pơlei Kon Brăp Du.

Tơ\ rông, kră pơlei A Jin Đen tơroi: đơ\ng mă đe\i kon pơlei pôk pơm kră pơlei d^ng tru\h dang e\i, [ok hlôi atu\m hăm kon pơlei pơgơ\r đe\i 34 ‘măng kơ\m kang kơnang gie\ng joăt joe kơ hơdre\ch hơdrung po. Rim ‘măng pơgơ\r kơ\m kang kơnang gie\ng, ‘nhot sa hlôi đe\i [ok hăm kon pơlei lăng tru\h chă pai, lơ\m au đe\i đơ\ng 5-6 ‘nhot sa đe\i chă phe\ hla ‘nhot đơ\ng bri, đơ\ng kon pơlei chă pơtăm, chă hơngoang, chă đăk hrok pam, chă đăk kap, pơm hơđong … vă đe\i chă pai sa atu\m d^h băl.

Kră pơlei A Jin Đen (bơngai hru\k ao tanh) tơroi tơbăt ‘nhe\m ‘nhot ăn tơmoi

Sơnăm au, kră pơlei A Jin Đen hlôi tơpơ\h j^t sơnăm. {ok đe\i kon pơlei pôk pơm kră pơlei đơ\ng mă [ok pơdơ\h bơ\ jang te\h đak lơ\m sơnăm 2004. Je\i lơ\m sơnăm au, [ok pơm tơm pơ jing khu\l tôn ch^ng chêng păng khu\l asoang, chă pơro# pơrôp, pơtho akhan ăn kon pơlei ve\i răk tơ [a\k mong rim tơdrong kơ\m kang kơnag gie\ng kơ hơdre\ch hơdrung po. Rim tơdrong kơ\m kang kơnang gie\ng je\i vă ve\i răk tơdrong joăt joe sơ\ ki, adoi hơvơn tơmoi rim tơring tơrang, tơgop ăn lơ\m ato\k tơ iung tơmang pơ hiơ\, pơ jing đe\i tơdrong jang sa io\k yua kơ jăp ăn kon pơlei.

Kiơ\ đơ\ng kră pơlei A Jin Đen, gômơ\ng kiơ\ tơdrong kơ\m kang kơnang gie\ng, [ok đe\i chă pơpro\ ăn pai ‘nhot sa phara d^h băl, [lep hăm lơ\m pơyan lơ\m sơnăm vă rim bơngai chă pai sa. Kon Brăih đe\i [ar pơyan ‘mi to\, m^nh pơyan đe\i dôm ‘nhot sa phara d^h băl. Mă hơdăh ‘no\h tơ\ Năr le#h Jo\h ayo\ kơdo\ soang rim hơdre\ch hơdrung kơ apu\ng sơnăm au, pơlei Kon Brăp Du đe\i Dơno\ an^h ve\i lăng kon pơlei tơring Tân Lập rơ\ih vang năm pơlong hăm anăn “ ‘Nhot ‘nhe\m bri ‘long”. ‘No\h j^ dôm ‘nhot ‘nhe\m chă pai ‘lơ\ng lie\m đơ\ng bri, adoi sa ‘lơ\ng, adoi lăng ‘lơ\ng kơ măt nhen: hơbau, hơreng, ka, sôk, ler, hmôch trit, kơdret hre đe\i năm tơchă đơ\ng bri, thong đak kroong ngăl.

M^nh kơ loăi ‘nhot bri đe\i chă pai atu\m hăm m^nh kơ loăi ‘nhe\m xdem bri kơ d^h. Mă hơdăh ‘no\h, ‘nhot hơbau pai hăm prit, [ok athe\i kon pơlei chă ôp mă rơgo\h hơbau, lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h tơngum hăm ple\i prit. Lăp vă s^n [ok le# u\nh khơ\ng păh ai vă hơbau hăp hram mơ\t lơ\m prit. ‘Nau ‘nhot sa chă pai [ônh hlo\h mă le\i tôch kơ ‘lơ\ng, đe\i lơ kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, canxi, vitamin … păng [ônh hram mơ\t lơ\m akau jăn.

‘Nhot “ler pai hăm hơmre\” ‘no\h tôch lăp lơ\m pơyan ‘mi tơ\ Kon Brăih. Lăp mơj^t to\ ler atu\m hăm to\ se\t plăng, hơmre\ pơtăm lơ\m pơgar cham, ‘no\h u\nh hnam ayơ je\i gơ\h chă pai sa lơ\m ‘năr ‘mi kial bơih. ‘Nhot sa au đe\i lơ kơ chơ\t đam, canxi, protein, ưh khan đe\i kơchơ\t rơmă...

‘Nhot ngăl đe\i kon pơlei chă pai sa hlo\h lơ\m dôm năr chă et ot ‘no\h “Ka hăm kơtonh prung”. Lăp đơ\ng ro\ng ôp rơgo\h ka rôp đơ\ng thong đak păng kơtonh đang, lu\k hrau hăm bơ\n [o\h [ôt ngok au to ‘no\h hrok lơ\m đing đơ\ng no\h prung, dang 1 jơ ‘no\h s^n bơih păng [au phu tru hut đơ\ng kơtonh hram mơ\t lơ\m ka, pơm ăn chă sa tôch kơ ‘lơ\ng.

‘Nhot “ Hla [lang iu\ pai hăm ‘nhe\m nhu\ng” ‘no\h tôch kơ [ônh păng ư\h kơ măh tơhoach dôm yơ mơ\n. Đơ\ng hla [lang lăp io\k dôm hla [lang hmă đơ\ng no\h pơ iu\, bơngai Bahnar chă pai đe\i lơ kơ loăi ‘nhot nhen: ‘Nhe\m nhu\ng pai hăm hla [lang iu\, hla [lang pai hăm ka kro, ‘nhot iu\ hla [lang … Mư\h pơyan ‘mi tru\h, ư\h kơ đe\i ‘nhe\m hơdr^h, bơngai Bahnar tơ\ au chă pai hla [lang hăm ‘nhe\m kro nhen: ‘nhe\m sôk kro, ‘nhe\m j^l kro, kưt kro …, lơ\m au [ônh hlo\h ‘no\h hla [lang pai hăm ka kro.

Mă kăl, ‘nhot “ ‘Nhe\m sôk pai hăm hla ‘nhot bri” chă sa oe\i to\ ‘no\h ‘lơ\ng tơpă mơ\n. Ôp rơgo\h ‘nhe\m sôk, lu\k hrau hăm [o\h găr păng m^nh [ar găr hơmre\ chă pai hăm hla ‘nhot bri sa tôch kơ ‘lơ\ng.

Kră pơlei A Jin Đen chhôk hơ iă: m^nh ‘măng kon pơlei sơng hơvơn khu\l tơmoi đơ\ng tơring tu năm ngôi tơmang lăng tôn ch^ng chêng. Kơ yuơ pơyan phang kơna dôm ‘nhot sa đơ\ng bri hui kơ đe\i, kơna [ok hăm kon pơlei chă pai ăn 3 kơ loăi ‘nhot sa kro, hơdr^h. Lơ\m au, ‘nhot ‘nhe\m hre\ng ‘no\h xem pu\ng, kưt, sôk hlôi đe\i kon pơlei sơ\k kro tơ\ hơdra păng ‘nhot hơdr^h ‘no\h hmôch trit, hăm ‘nhot tơ hmơ\ng hre hơtu\k. Chă lăng ‘ne\i [ônh [o\ ră, mă le\i tơmoi chă sa j^ tôch kơ lu\. Đe sư akhan ‘nau ‘măng mă blu\ng đe sư chă sa ‘nhot ‘nhe\m chr^h chre\ng au, tôch kơ ‘lơ\ng păng tôch [a\t hơlo\ng. Đe sư hơ iă hlo\h ‘no\h j^ jơhngơ\m đon phăl hơlăng, tơpăt ‘lơ\ng kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên...

Chă pơma dơnu\h găh ‘nhot sa, mo\ Y Đoan, pơlei Kon Brăp Du chơt hơ iă: Hmă hmă ‘nhot sa kơ bơngai Bahnar chă pai hre\ng, hui chă pai đak păng chă prung hăm đinh ‘lao pơ o ‘no\h kăl hlo\h. M^nh kơ loăi ‘nhot sa đe\i [au phu phara d^h băl … dôm [o\h hơhmre\ chă tăh tơ\ ‘nhot sa lăp [lep hăm ‘nhot chă pai sa. Pơt^h gia nhen, ‘nhot yă kiơ pơm ăn sơngie\o ‘no\h kăl chă tăh hơhmre\ vă tơno\ păng mă kăl hlo\h ‘no\h đe\i tơdrô ge.

Đ^ đăng ‘nhot sa au đe\i io\k đơ\ng hla ‘nhot, xem bri brăh kơ bri kông. Kơ yuơ ‘nhot sa ‘lơ\ng, jơhngơ\m đon phăl hơlăng păng bri kông ‘lơ\ng ro\ kơ pơlei Kon Brăp Du hlôi pơm ăn tơmoi hưch hanh hơmanh bơnê.  

Hăm chă pai hmă đe\ch mă Kră pơlei A Jin Đen pơcho\h trong hlôi tơgop ăn ba pơlei Kon Brăp Du jing m^nh an^h chă tơmang lăng ‘lơ\ng ro\ hlo\h lơ\m hla kak tơmang pơ hiơ\ Tây Nguyên. Vă đ^ sơnăm 2017, [ok đe\i Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h ve\i lăng kon pơlei dêh char Kon Tum pôk ăn hla bơar bơnê, kơ yuơ jang ‘lơ\ng lơ\m tơdrong ve\i răk tơ [ak mong dôm tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng ro\ đơ\ng sơ\ kơ hơdre\ch hơdrung.

Păng atu\m hăm tơdrong hơdrin đ^ jơhngơ\m đon Kră pơlei A Jin Đen păng kon pơlei, Dơno\ an^h ve\i lăng kon pơlei apu\ng Kon Brăih hlôin pơ jing Trong jang Ato\k tơ iung tơmang pơ hiơ\ pơlei pơla kơ pơlei Kon Brăp Du, hơmo\ ăn hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp mu\k drăm yak atu\m hăm ve\i răk tơ [a\k mong tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng ro\ đơ\ng sơ\.

Lơ\m pơyan kơ\m kang kơnang gie\ng, jơva ch^ng chêng djơ djr^ng djơ djrăng jơ\p bri kông, tơhrông jăp thong đak yak hơdoi hăm asoang rơhue\ rơhue\n đơ\ng đe hơdru\h tơdăm atu\m hăm ge tơdrô [au phu tru hut, mă kăl dôm ‘nhot sa joăt joe ‘lơ\ng ro\ đơ\ng sơ\ ki, pơm ăn jơhngơ\m đon ling lang [lo\k hơdơ\r, hlôi pơjing đe\i tơdrong hơ iă păng hơnhăk pơlei Kon Brăp Du jing m^nh an^h tru\h tơmang pơ hiơ\ ‘lơ\ng ro\, chơt hơ iă, lu\ lăp hăm tơmoi lơ\m te\h đak păng tơmoi te\h đak đe.

Bơngai ch^h: Vĩnh Hà

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt