VOV4.Bahnar - J^ kơ ting ‘no\h j^ tơ drong j^ hơ met hiơ\ kơ klăih, đei [o#h tơ\ bơ ngai kră mơ lo#h păng bơ ngai kră. J^ đei [o#h yua đơ\ng kră tơ\ kơ ting, athei pu\ trăp  đunh khei ‘năr. J^ âu pơm chă nơ năm âu to ư\h kơ hiôk păng [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong ar^h sa. Lăng băt hro#ih tơ drong j^ gô tơ gu\m bơ ngai j^ tơ chă đei  trong hơ met lăp, ve\h ver đei [o#h pơm jing tơ drong j^ krê hơ mơt

An^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h (WHO) jo# pơ hlom, hlo\h 10% măt kon pơ lei kră mơ lo#h hơ to\ hăm kơ hre\ng triệu ‘nu đei ư\h kơ hiôk găh chă nơ năm, pơ v^h pơ văn yua đơ\ng j^ kơ ting g^l gu\l. Oei tơ\ Việt Nam, j^ kơ ting g^l gu\l đei hlo\h 10% rim tơ drong j^ kơ ting.

Kiơ\ rim [ak si joăt joang kơ ting, j^ kơ ting g^l gu\l ‘no\h tơ drong j^ kơ ting đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng pơm ăn bơ ngai j^ ư\h kơ hiôk. An^h đei j^ kơ ting g^l gu\l đa tơ [ơ\p hlo\h ‘no\h j^ kơ ting ku\l tăng, kơ ting kơ du\ ro\ng păng kơ ting hơ ko. {ơ\t ‘nao đei j^, dôm tơ drong j^ đei [o#h ư\h kơ rơ đăh kơ na lơ bơ ngai đa ư\h kơ bơ ngơ\t dăh mă lăp yua pơ gang pơm dă [iơ\ kơ j^ đe\ch. Mă lei, ‘nâu j^ tơ drong tơm pơm ăn j^ kơ ting g^l gu\l sa j^ roi de#h hlo\h, đei [o#h j^ krê hơ mơt, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn, nhen: j^ kơ ting jơ\p lơ\m hơ kâu, kơ ting kơ ne#...

{ak si Tạ Văn Nhạn, kơ dră Khoa Y học cổ truyền (hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên) tơ băt: đei lơ tơ drong tơm pơm ăn jing j^ kơ ting g^l gu\l, mă lei j^ âu đa đei [o#h hăm dôm bơ ngai đei sơ năm kơ pal kơ 40, dăh mă roi kră ‘no\h hơ mơt kơ j^ roi lơ. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, dôm bơ ngai đei j^ bek plên, j^ jăn đơ\ng oei nge, đei tơ po\h đơ\ng bơ ngai lơ\m u\nh hnam dăh mă dôm bơ ngai đei trong pơ dơ\h ngôi, bơ\ jang, yua pơ gang ư\h kơ lăp ku\m đei hơ mơt [ônh kơ đei j^ kơ ting g^l gu\l hlo\h pơ têng hăm dôm bơ ngai hmă. J^ kơ ting g^l gu\l  đa đei dôm tơ drong j^: Mă blu\ng bơ ngai j^ gô [o#h j^ nhơ nh^ng dăh mă j^ dơ\h j^ dơ\h, dăh mă j^ hơ mren jur tơ\ 2 păh ti păng 2 păh jơ\ng. Hăm dôm bơ ngai j^ kơ ting ku\l tăng, mư\h nơ năm, pơm âu to, bơ ngai j^ kơ ting [ro\k [rônh tơ\ ku\l tăng. Mư\h j^ kơ ting to\k roi de#h, ư\h kơ đei hơ met hro#ih, kơ ting gô pơ ‘nge\h gô pơm ăn mơ mat mư\h chă nơ năm, kơ dâu/ Yu athoi no\h tơ drong hơ met hro#ih ‘no\h j^ trong kăl vă pơm tơ jur păng tang găn tơ drong j^.  

J^ kơ ting g^l gu\l gơ\h hơ met hăm yua pơ gang păng ư\h kơ yua pơ gang. Hăm trong yua pơ gang, dôm kơ loăi pơ gang hơ met j^ kơ ting g^l gu\l gô pơm hoei kơ j^ tơ te\nh, tơ gu\m bơ ngai j^ [o#h hiôk hloi đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, mă lei sư gô đei [o#h [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h klơm, plei le\n, trong dui jơ hngơ\m…

Oei trong hơ met ư\h kơ yua pơ gang, bơ ngai j^ gô đei vật lý trị liệu, u\h to\, châm cứu, pơ chrang tia hồng ngoại dăh mă pơ tâp pơ ‘lơ\ng đơ\ng no\h tơ gu\m hơ to\k hoan tơ\ an^h j^ ‘lơ\ng, đei yua tơ jur j^ dăh mă pơm pơ yar rơ muăn se\ch dăh mă pơm rơ muăn dôm an^h đei hơ răk tơ\ kơ ting đei j^ đunh năr. Hăm trong âu, tơ drong hơ met  ư\h kơ đei kơ ne#, jên hơ met to\ se\t kơ na đe [ak si đa athei bơ ngai j^ kơ ting g^l gu\l hơ met hăm y học cổ truyền vă hơ nhăk ăn io\k yua ‘lơ\ng hlo\h.

 Nhen yă Lê Thị Ngân (55 sơ năm, oei tơ\ phường Tân Tiến, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột) đei j^ kơ ting g^l gu\l đơ\ng lơ sơ năm kơ âu bơ\ih. {ơ\t blu\ng a kơ ko\ng ti găh ‘ma hơ nơ\ng đei j^, đơ\ng ro\ng ‘no\h hơ ngie\ng păng kơ ko\ng ti găh ‘ngieo ku\m đei j^, j^ lei lăi băl, ti ư\h kơ pơm kiơ. Yă năm tơ\ hnam pơ gang khăm păng đei hơ len lăng đei j^ kơ ting g^l gu\l. Dang ei yă to\k bo\k đei hơmet hăm y học cổ truyền tơ\ hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

Yă tơ roi: “ Rim năr, đei đe [ak si pe\t, u\h, pơ tâp vật lý trị liệu kơ na j^ đei dă [iơ\ lơ. Hơ drol ki, mư\h rim ‘măng j^ iung ^nh răt pơ gang pơm dă [iơ\ kơ j^ bro\k huch mă lei lăp pơm dă [iơ\ kơ j^ dei dei đe\ch, đ^ pơ gang j^ hơ lơ\k dơ\ng. Ku\m yua kơ hiơ hiơ\ năm hơ met mă j^ [o#h jing roi de#h”.  

Oei [ok Hồ Sĩ Nghĩa (51 sơ năm, tơ\ xăh Ea Toh, apu\ng Krông Năng) đei j^ hơ răng kơ ting hơ ngie\ng păh ‘ngieo. Năm tơ\ hnam pơ gang [ơ\t kơ ting đei klep pơm ư\h kơ hiôk mư\h chă tưk hơ ngie\ng, đơ\ng ro\ng jơ năr hơ met hăm trong siêu âm trị liệu hơ dai hăm pơ tâp hơ kâu hăm tơ mam tơ\ khoa Y học cổ truyền (Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên), kơ ting hơ ngie\ng [ok Nghĩa hlôi đei [o#h dă [iơ\ lơ.

Rim đe [ak si tơ tă, vă tang găn j^ dăh mă pơm hiơ\ tơ drong j^ kơ ting g^l gu\l, rim ‘nu bơ\n kăl pơ vei hơ kâu trăp mă lăp, ve\h ver kơ rơ kăh k^, bek plên, hơ nơ\ng pơ tâp hơ kâu jăn vă tơ gu\m vei dôm kơ ting ‘lơ\ng, hiôk, vei hơ kâu ling lang tơ păt păng hơ to\, ve\h ver kơ jơ hngơ\m kơ hret, pơm jăng de#h hnang tơ\ kơ ting. Mă loi ‘no\h j^ kăl đei trong oei sa, bơ\ jang, pơ dơ\h ngôi mă lăp, so\ng sa tôm dôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, mă loi ‘no\h j^ đơ\ng sơ năm tơ\ 40. Mư\h đei [o#h j^, hơ răng tơ\ rim kơ ting, kăl kơ năm tơ\ hnam pơ gang vă đei hơ met tro\ [lep.

Thuem: Tơ blơ\