VOV4.Bahnar – {ât gơ gring pal unh khơ\ng, pơ ‘yưt đe hơ druh Jarai, Bahnar rôp ti băl hơ xoang tôch ‘lơ\ng, jơ hngâm hưch hanh đơ\ng et ngôi tơ drô ge hai, hăm vơ vơch [ơ\r hơ ri hơ ‘mon nhen tơ [ôh dơ\ng m^nh tơ ring te\h chăl kră sơ\ tôch hơ iă....

Tơ\ pơ lei jo\h ayo\ kơ do\ xoang, chă tơ mang lăng kơ dôm hơ dre\ch kon kông Việt Nam tơ\ Đồng Mô, Sơn Tây Hà Nội, tơ\ hơ năp rông tơ ‘ngiut tôch kơ jung, bơ bu\ng gơ\ kơ duing nhen pla sung, kon pơ lei bơ ngai Jarai xăh Ia phí, apu\ng Chư Păh, dêh char Gia Lai oei rôp ti băl hơ yu\n, hơ xoang dăr tôch xă. Jơ\ng hơ đang tơ\ hơ năp, jơ\ng ‘ma yak to\k tơ\ hơ năp, jơ\ng ‘ngieo kơ du\n tơ\ ro\ng pơ ‘ngiưt, ti ưh đei hơ chăng băl, hơ xoang dăr hơ drơ\k kơ ko\ng jơ kiơ\ jơ va ch^ng tôn rơ đu\k. ‘Nâu j^ tơ drong hơ xoang năr ko\h xa kơ pô hơ iă kơ tơ drong tơ blăh jơ nei đơ\ng kon pơ lei Jarai.

Pơ ‘ngiut rôp ti hơ xoang dăr kiơ\ [ai “Kăt [a phang” đe hơ druh, tơ dăm bơ ngai Khmer, Rađe, Mường, Raglai... chơt hơ iă vang hơ xoang hơ dai. {ok Đinh Ngọc Lương, bơ ngai Mường tơ\ Hòa Bình [ât ‘nao le\ch đơ\ng hơ xoang pơ ma:

“Tơ drong hơ xoang kơ đe bôl boăl Tây Nguyên pơm ăn [ok [lo\k truh tơ drong hơ xoang xòe kơ Tây Bắc. Mă lei, hơ xoang Tây Nguyên hơ đei tơ drong kiơ ‘no\h tôch hơ iă, ‘moi kiơ\ lơ boa, pơm ăn lơ bơ ngai ‘me\h hơ yu\n xoang. Hơ xoang [ônh đe\ch. Rim bơ ngai lăp lăng [ôh ‘no\h ‘me\h mât hơ xoang hơ dai đei đe bôl boăl Jarai âu hloi. Hơ iă dêh!

‘Nho\ng Ksor Phúc xăh Ia Phí tơ roi, bơ ngai Jarai tơ\ plei ‘nho\ng đei lơ tơ drong hơ xoang: “Hơ xoang đei lơ [ai pha ra. Kiơ\ kơ tơ drong lêh, ko\h xa kơ pô hơ xoang pha, pơ dong bơ ngai lôch hơ xoang pha, et jur xa [a ‘nao hơ xoang pha dơ\ng. Ti rôp băl hơ vơ\t ro\ng năp, hơ yu\n kiơ\ jơ va ch^ng.”

{ok Nay Kỳ Hiệp, Pho\ Kơ dră vei lăng tơ drong jo\h ayo\ kơ do\ xoang, tơ plo\ng kơ dâu păng chă tơ mang lăng dêh char Gia Lai, 1 ‘nu bơ ngai Jarai tơ\ apu\ng Chư păh đei nơ\r pơ ma găh tơ drong hơ xoang thoi âu:

“Bơ ngai Tây Nguyên pơ ma truh tơ\ hơ xoang đe đa [lo\k hloi truh tơ drong brư\ kơ yang đang pơ pơ sat ‘no\h đe hơ xoang. Hơ xoang sư tơ [ôh jơ hngâm đon lơ [iơ\ kơ tơ drong hơ yu\h xoang đa [ôh hơ nơ\ng lơ\m tơ drong brư\ nhen tơ\ Tây Nguyên. Pơ tih gia đe khan, hăm hơ xoang ưh ‘no\h đe băt hloi j^ hăm hơ xoang dăr pơ sat ưh. Hơ xang A ráp, A ráp j^ hơ năn ch^ng, mă ch^ng âu lăp tôn ăn bơ ngai lôch đe\ch. {ai chih ‘no\h, kơ loăi ch^ng ‘no\h hui đei io\k tôn pơ chơt, mă lăp tôn lơ\m năr brư\ đe\ch. Thoi no\h hơ xoang ku\m jing 1 jơ hngâm đon juăt pơ ‘nho\ ăn tơ drong hơ xoang năr brư\ đe\ch. Hơ xoang đei lơ kiêu pha ra băl. Rim tơ ring đei tơ drong hơ xoang pha băl ngăl. Mă lei năng atu\m lăp [ôh 1 tơ drong ‘no\h đe sư rôp ti, yak dăr pơ sat, hơ yu\n kiơ\ đe tôn ch^ng. 1 hơ yak truh, 1 hơ yak kơ du\n, 1 hơ yak dơ\ng păng 1 hơ yak năm. Kiơ\ jơ va ch^ng đe hơ xoang dăr hơ drơ\k jơ dăr. Yoa kiơ mă hơ drơ\k hăm jơ dăr? Tơ drong blu\ng a ‘no\h yoa đe juăt yak jâng găh ‘ma hơ drol kơ na hơ yak blu\ng a đe đa tưk jâng ‘ma adrol, đơ\ng no\h sư jing hơ drơ\k hăm jơ dăr.

Brư\ kơ yang, đang pơ sat mă [ok Nay Kỳ Hiệp, Pho\ Kơ dră vei lăng tơ drong jo\h ayo\ kơ do\ xoang, tơ plo\ng kơ dâu păng chă tơ mang lăng dêh char Gia Lai ‘nao tơ roi đei bơ ngai Jarai krao ‘no\h Pơ thi. ‘No\h j^ năr et soi tih kơ pơ lei. Bơ ngai Jarai truh dang ei oei che\p vei tơ drong juăt dro\ kăn pơm tơm. Kiơ\ tơ drong juăt, đ^ đăng bơ ngai chă hơ năn kiơ\ hơ dre\ch găh me\ mưh lôch đei [u\ hơ dai 1 pơ sat. Lơ\m pơ sat hơ dai ‘no\h, lơ bong đei ming pơ re\ng băl, hơ drom đơ\ng hơ la to\k tơ\ kơ pal. Mưh bong [e\ng [ơ\r te\h bơih ‘no\h đe io\k tơ\r găn 4 păh mum vă ming hơ drom dơ\ng 2,3 tăl bong, [lă đơ\ng noh đe pơ gơ\r brư\. Yoa thoi noh ‘nâu j^ 1 tơ drong lêh tih lơ\m tơ drong vei pơ sat, đ^ đăng kon pơ lei tơ\ plei vang ako\m.

Tiến sĩ Lưu Hùng, sơ\ pơm Pho\ Kơ dră An^h ‘măn răk tơ mam hơ dre\ch kon kông Việt Nam ăn tơ băt: “Kon pơ lei năr ‘no\h pơ dơ\h jang, năr brư\ đe đa pơ gơ\r đơ\ng 2 – 3 năr, đ^ đăng vang truh tơ\ âu. Bơ ngai năm brư\ che\p ba bơ\n tơ drô ge hai. Tơ nuh ‘no\h che\p bơ\n kơ tăp ie\r, mă ưh ‘no\h kơ long phe tơ yông, phe hơ răng. Oei kơ tum kơ to\ng, ‘nho\ng o\h, boăl juăt ‘no\h te\h ie\r, te\h nhu\ng. Vă akhan rim bơ ngai năm brư\ ưh đei năm ho\h đe\ch, mă đe sư truh vang hơ met ăn tơ drong brư\ hai, vang tơ gop tơ mam to\ se\t to\ se\t kiơ\ đơ\ng kơ dih đe sư đei. Thoi no\h, sư tơ [ôh hơ dăh tơ drong pơ vei, oei xa kơ jăp lơ\m tơ pôl.

Tơ drong tơm mưh pơ gơ\r brư\ ‘no\h ba pơ hngol bơ ngai ‘nao lôch vih hăm yă [ok sơ\, vih hăm plei hơ tâu. Pơ gơ\r brư\ đang ‘mơ\i, bơ ngai ‘nao lôch gơ\h vih hăm plei yă [ok lôch hơ drol, hu\t pơ đ^ rim tơ drong pơ kăp kơ plăh bơ ngai oei arih hăm bơ ngai lôch. Lơ\m năr brư\, pơ ‘ngiut đe hơ xoang kiơ\ jơ va ch^ng A ráp vă pơ chơt hăm bơ ngai hlôi lôch. ‘No\h j^ tơ drong tơm yoa kiơ mă hơ xoang đa đei hơ dai hăm tơ drong brư\ kơ yang, đang pơ sat kơ bơ ngai Jarai ku\m nhen 1 kơ so# hơ dre\ch kon kông tơ\ tơ ring te\h Tây Nguyên.

Hải Huyền: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\