VOV4.Bahnar - Kon pơlei M’nông đei lơ kơloăi tơdra hri kăp g^t. Tơdrong hri kră xơ\ jing tơdrong kăp g^t hăm tơdrong erih rim kơ năr, tơdrong hri kră xơ\ kơ kon pơlei jing gơng tơroh đơ\ng kon pơlei Mnông hăm yang hơpang lơ\m rim ‘măng pơgơ\r et xa tih. Đơ\ng tơdrong erih pơm jang kơ kon pơlei hlôi pơjing lơ nơ\r hri răk vei ling lang kiơ\ khei năr dăr xơnăm, tơ[ôh tơdrong erih tơnăp păng tơdrong tơhưch ‘lơ\ng ro\, hiôk mă lei ‘lơ\ng hơ iă.

 Lơ\m tơdrong erih kơ kon pơlei M’nông, tơdrong hri kră xơ\ jing minh tơdrong hri ưh gơh kơ[ah. Tơdrong hri kră xơ\ kơ kon pơlei M’Nông đei lơ kơloăi nhen hri tơtơl, hri pơlung, hri Ot n’drong, hri xơkat kơ yang hơpang (Răch brah)… Rim kơloăi đei dôm tơdra hri phara băl kiơ\ kơ tơring păng tơdra to\k jur kơ bơngai hri. Nge# nhơ\n  H’Plơ, tơ\ pơlei Bu Dak, xăh Thuận An, apu\ng Dak Mil, dêh char Dak Nông ăn tơbăt: “Tơdrong hri M’Nông đei lơ kơloăi, lơ tơdra, mă kơloăi dơnơm hloh noh hri xơkat kơ yang hơpang, hri  Ot ndrong. Oei dôm kơloăi nai noh đe krao hri tơtơl kơ tơdrong tơhưch, hri hơ ‘nguơ\u kơ tơdrong jang mă đe hơnơ\ng kơ hri tâm pât, Têt ta wêu, Yun yơ\, hri pơlung oh... rim bơngai rim tơring đei kơdih tơdra hri phara băl”.

Tơdrong hri tơm lơ\m tơdrong hri kră xơ\ Mnông noh nhen băl, mă lei hăm rim tơdra hri phara băl đei hri hăm [ơ\r hri păng nơ\r phara băl, pho\ rơdu, rơmuơn, vang vơch, dăh amư pran... Tơdrong kăl lơ\m nơ\r hri noh lơ păng hưhc hanh, tơ[ôh găh cham char nhen hơmơ\l plenh, ‘mi kial, măt khei, ‘nhe\t uh, kông đak... truh dôm tơdrong erih, tơpôl, hri pơtih pơto\ng, nơ\r hmach păng hơ ‘nguơ\u kơ tơdrong pơm jang, tơ[ôh đon bơnôh kon bơngai hăm cham char, băt kơ tơdrong erih, băt ‘mêm kơ kon bơngai... Kiơ\ tơdra hri kăp g^t, rim [ai hri noh minh tơdrong rơgei kơdih, [enh kơ tơdrong lăp đơ\ng bơngai hri boa.

 Tơdrong hri kră xơ\ M’nông lơ hloh noh hri hơ ‘mon, hri Ot N’drong, đei hri kiơ\ nơ\r pơre tơguăt hăm tơdra um ai muh măt. Nơ\r hri ‘lơ\ng păng tơdrong pơdăh kăp g^t hăm um ai, bơngai hri hram dơh po lơ\m [ai hri, tơbang tơdrong lui ngeh noh dôm tơdrong tơroi lơ\m hri hơ ‘mon jing tơdrong erih khei năr xơ\ kơ hơdrung hơdre\ch po.  

Oei dôm [ai xoi tơbeh, hri xơkat kơ yang, hmoi kơ kơpô (Răch brah), noh đei hri kiơ\ tơroi, đei tơdra pơđơ\k. {ai hri tơroi lơ\m dôm tơdrong xoi tơbeh đon lui, pơm ăn cham char lêh ako\m kơ kon pơlei Mnông nhen yang hơpang, graxia hloh.    

Minh tơdra hri đei [ôh lơ lơ\m tơdra hri kră xơ\ kơ kon pơlei Mnông noh hri tơtơl. Nơ\r hri kơ [ai hri âu noh tơroi tơbăt đon bơnôh đơ\ng bơngai hri hơ ‘nguơ\u kơ pơlei pơla, tơdrong tơhưch hơdruh tơdăm, tơdrong dăp đon dăp bơnôh păng tơdrong hơpơi đei jơnap. Tơdra kơ [ai hri noh rơdu ‘lơ\ng pơm ăn bơngai mơ\ng vang vơch.

Tơje# hăm noh, tơdrong hri pơlung oh kơ kon pơlei M’Nông duh lơ um ru\p. Kon pơlei gơh hri pơlong kon răh jơmu\l pơtăm [a hơ[o răh, peh răh [a, văk đak... Yuơ noh, đe xư hri pơlung ưh adro# hăm nơ\r mă hăm jơhngơ\m đon tơno\ păng tơdrong pơpơ\ hơkâu jăn, kiơ\ tơdra kơ nơ\r hri pơlung, hăm tơdra hri hơdu mă lei tơbang hơdăh tơdrong erih pơm jang. Nge# nhơ\n Thị Phiơn, tơ\ pơlei Bu Prâng, xăh Dak Ndrung, apu\ng Dak Song, dêh char Dak Nông ăn tơbăt: “Tơdrong hri pơlung noh đei tơdra Yun yơ\, Têt ta wêu, tâm pât (dang hri mơ\ng kơ wă). Ba kơche\ng yă kiơ noh ba hri pơlung oh mă noh, pơtih nhen M’nông Preh noh đe hri pơlung tơdra Têt ta wêu; M’nông Nong, Prâng noh hri tơdra Biăt, đang kơ noh Yun Yơ|, tơ\ rim tơring đe hri kiơ\ tơdra kơ tơring noh”.

Tơdrong hri M’Nông đơ\ng lơ chăl kơ âu hlôi jing joh ayo\ đon bơnôh ưh gơh kơ[ah lơ\m tơdrong erih kon pơlei. Đe xư duh gơh hri rok trong năm tơ\ mir, năm tơ\ bri, năm tơ\ thong, hri lơ\m et xa, lơ\m kơplăh oei jang, hri pơlung kon, hri kơplăh pơchơt xo#, hri hloi lơ\m groong [u\... Hăm kon pơlei M’Nông, tơdrong hri kră jing um pơtih kơ tôm um ai erih xa, tơbang hơdăh rim đon băt, tơdrong hơpơi. Nge# nhơ\n dân gian H’Plơ, tơ\ pơlei Bu Dak, xăh Thuận An, apu\ng Dak Mil, dêh char Dak Nông ăn tơbăt: Dôm nơ\r hri đei răk vei pơdjoi ăn kon xâu hăm tơdrong pơtho [ơ\r hri, yuơ noh hơnơ\ng đei tơdrong pơ ‘lơ\ng, pơm ‘nao, tơ[ôh đon bơnôh kơ bơngai hri lơ\m khei năr hơdăh: “{ai hri kră xơ\ ưh hơdăh tơm a la chă đei đơ\ng lai yơ, adro# băt đei pơdjoi hăm [ơ\r đơ\ng chăl yă [ok păng đei đơ\ng tơdrong pơm jang rim kơ năr. Đei dôm [ai hri đei pơdjoi đơ\ng chăl mă âu truh chăl mă nai nhen dôm [ai hri hơ ‘mon, hri xơkat kơ yang hơpang. Đei [ai hri noh đei đơ\ng tơdrong pơm jang, tơdrong băt ‘mêm lơ\m unh hnam, tơdrong tơhưch hơdruh tơdăm, kiơ\ kơ cham char erih xa, păng tơplih kiơ\ chăl tơpôl mă bơngai hri gơh chih nơ\r ‘nao mă lei duh oei vei [lep tơdra kră hlôi pơxư\ ăn”.

Hăm dôm nơ\r dơnưp, tơdra hri ‘lơ\ng hơ iă, tơdrong hri M’nông hơnơ\ng đei minh tơdrong hram kăp g^t. Yuơ noh, mă tơdrong erih roi năr roi hơto\k tơplih, tơdrong hri tơdra kră xơ\ pă đei nhen adrol ki, mă lei vih tơ\ rim pơlei pơla kơ kon pơlei M’nông hrei âu, bơ\n duh oei tơmơ\ng tơ\ âu tơ\ to dôm tơdra hri hiôk tơbang tơdrong tơhưch, dăh mă tơdra hơdu kơ tơdrong hri pơlung... Mă kăl noh, lơ\m rim ‘măng et xa kơ kon pơlei  Mnông noh dôm tơdra hri kră xơ\, dôm [ai hri tơtơl đei hri hăm đon băt phara băl, tơbang tơdrong hơpơi găh minh tơdrong erih ‘lơ\ng hơ iă, jơnap. 

Lan chih păng rapor