VOV4.Bahnar - Măt ưh kơ bang đa đei [ôh tơ\ lơ bơ ngai. Mă loi tơ\ đe hơ io\h, măt lăng hơ tăih ưh kơ bang đei roi đunh roi lơ. Tơ drong tơm ‘no\h yoa ăn hơ io\h pơm ngôi dôm tơ mam điên tư hrôih, ngôi lơ\m [ât hơ nih ang hơ dăh păng tơ drong tơ oei ho\k ưh kơ lăp. Măt lăng ưh kơ bang [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong arih xa rim năr păng tơ drong ho\k pơ hrăm kơ đe hơ io\h. Mă lei, hrei ‘nâu, lơ me\ [ă tam mă tơ re\k truh tơ drong ‘nâu, tam mă đei trong tang găn măt lăng hơ tăih ưh kơ bang ăn hơ io\h:

Lăng hơ tăih ưh kơ bang j^ tơ drong măt lăp lăng [ôh rơ đăh dôm tơ mam je#, lăng bu\k bul ưh kơ bang păng ưh kơ [ôh hăm dôm tơ mam tơ\ hơ tăih. Hơ io\h đơ\ng 6-14 sơ năm [ônh đei j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang hlo\h. Yoa lơ\m dôm sơ năm âu, hơ io\h pơ tơm năm ho\k, đe hơ io\h lăng hơ tăih ưh kơ bang [ônh đei thây kô băt đe\ch. Hơ io\h j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang lơ\m jăl sơ năm âu oei đei krao ‘no\h măt ưh kơ bang tơ\ hnam ho\k. Tơ dăh ưh kơ băt hrôih sư pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong ho\k pơ hrăm kơ đe hơ io\h. Hơ io\h lăng ưh kơ [ôh chư, kơ so# tơ\ kơ [ang ho\k, hơ io\h chih [ai ưh kơ tom, đơ\ng no\h ho\k pơ hrăm jing ưh gơ\h.

Măt lăng hơ tăih ưh kơ bang oei to\k roi dêh, mă loi ‘no\h tơ\ tơ ring kơ drâm. Tơ\ Hnam pơ gang hơ met j^ Măt dêh char Dak Lak, sơ năm 2018, lơ\m kơ so# vă je# 25.000 ‘măng khăm hơ met atu\m ‘no\h đei vă je# 5000 ‘nu hơ io\h j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang. 6 khei blu\ng sơ năm 2019, kơ so# hơ io\h đei tơ drong j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang to\k truh 26% lơ\m kơ so# bơ ngai năm khăm hơ met j^ găh măt. Lơ\m ‘măng khăm hơ len năng măt ăn ho\k tro tơ\ hnam trưng jăl 2 Phan Chu Trinh, plt Buôn Ma Thuột âu ki, đei hlo\h 80% ho\k tro j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang. {ak si Lê Dương Thùy Linh, Kơ dră Khoa khăm, Hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak ăn tơ băt: 

“Tơ drong măt ưh kơ bang pơ ma atu\m păng măt lăng hơ tăih ưh kơ bang pơ ma hơ dro# j^ tơ drong tơm pơm ăn măt ưh đei bang hơ dăh hăm đe hơ io\h, tơ dăm păh iung. Kiơ\ tơ drong tơ che\ng hơ len đơ\ng dôm bơ ngai jang khoa ho\k kơ so# bơ ngai j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang hrei ‘nâu tôch lơ, mă loi j^ tơ\ dôm plt jang kơ măy kơ mo\k. Tơ\ âu dang 60 - 80% đe hơ io\h, tơ dăm păh iung j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang. Oei tơ\ Việt Nam, kiơ\ tơ drong tơ che\ng hơ len đơ\ng Hnam pơ gang Măt Trung ương kơ so# hơ io\h lăng hơ tăih ưh kơ bang đơ\ng 30 - 40%, mă loi tơ\ dôm plt tih, kơ so# âu đei truh 80% păng tơ drong ‘nâu oei to\k hơ nơ\ng. Kăl loi lơ\m chăl kơ măy kơ mo\k roi tơ băt to\k hre\nh nhen hrei ‘nâu, mưh đe hơ io\h đei yoa, pơm ngôi tơ mam điên tư tôch lơ.”

Đei lơ tơ drong pơm ăn măt lăng hơ tăih ưh kơ bang hăm ho\k tro mă lei tơ drong tơm ‘no\h yoa hơ io\h ngôi ho\k [ai, đo\k hla ar ưh kơ tro\ [ât an^h ưh kơ hơ dăh, hơ io\h hrôi io\k yoa, pơm ngôi kơ măy điên tư nhen bơ\n điên thoăi rơ gei, kơ măy tinh [ang, kơ măy vi tinh, ti vi…

Mon Đặng Cao Trà Giang (11 sơ năm) tơ\ apu\ng Ea H’Leo truh khăm tơ\ Hnam pơ gang Măt Dak Lak. Đe [ak si akhan, măt găh ‘ma mon ưh bang truh 0,75 đo#. Mo\ Cao Thị Hồng, me\ mon Trà Giang ăn tơ băt, kơ dih kâu ưh đei tơ re\k truh tơ drong tang găn măt lăng hơ tăih ưh kơ bang ăn kơ kon kiơ\ đơ\ng răt hơ met kơ [ang, cho# kơ [o\ng điên mă rơ đăh. Mă lei đơ\ng đei [ak si roi tơ [ôh ăn, mo\ pơ tơm băt, đunh kơ âu kơ dih kâu ưh đei pơ ngơ\t truh tơ drong ngôi ho\k [ai, đo\k hla ar ưh tro\ đơ\ng kon, mă loi tơ je# âu mon đa tro\ng kơ măng vă đo\k ngôi tơ drong tơ roi. ‘Nâu j^ tơ drong tơm pơm ăn mon Trà Giang jing đei j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang:

“Mon đa tơ te\p măt. Mưh lăng tơ mam kiơ iơ ie\ ‘no\h đa hơ ‘nhier măt. Tơ drong ‘nâu [ôh dang 3 khei âu bơih. {ak si khan mon j^ măt lăng hơ tăih ưh kơ bang ‘nao đe\ch, lăp 1 păh măt 0,75 đo#. Kơ [ang ho\k, unh điên inh tôch tơ re\k mă lei tơ drong tơ oei ho\k [ai ‘no\h [ât lăp ưh đei pơ ngơ\t. Mă loi tơ je# âu mon đa [ich kơ pal giơng đo\k hla ar, tơ\ kơ mang ku\m thoi no\h đa [ich tơ\ giơng đo\k hla ar.”

Kiơ\ [ak si Lê Dương Thùy Linh, Kơ dră khoa khăm, Hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak, vă rim răih hơ io\h ưh kơ băt păng ưh đei tơ roi ăn me\ [ă găh dôm tơ drong tơ plih tơ\ măt sư ‘năi. Yoa thoi no\h, lơ bơ ngai măt ưh kơ bang mă ưh đei băt hrôih, ưh đei hơ met tơ tom jing pơm ăn măt lăng ưh [ôh păng măt piơng.

Măt lăng ưh [ôh ‘no\h j^ tơ drong ‘ngok ưh kơ băt um rup đơ\ng măt gơih ăn. Sư pơm ăn măt ưh bang păng tơ drong ‘nâu ưh gơ\h hơ met pơ ‘lơ\ng kiơ\ đơ\ng đo\h măt m^l. Yoa thoi no\h, đe me\ [ă đei kon hơ ‘lơ\p lơ\m sơ năm năm ho\k athei tơ re\k truh tơ drong pơm ngôi, ho\k pơ hrăm kơ hơ io\h rim năr.

Tơ dăh hơ io\h đei dôm tơ drong ‘nâu nhen: đa hơ ‘nhier, pơ pu măt, lăng tơ mam je#, hơ io\h đa tơ tok j^ kơ\l păng rơ găh măt ‘no\h jăh năm khăm tơ\ dôm hnam pơ gang juăt hơ met j^ măt hloi. Le# năm pơ to\ măt păng kăt măt mil tơ\ dôm an^h te\ch măt m^l tơ\ ‘ngoăih. Tơ dăh kăt păng đo\h măt m^l mă ưh đei nơ\r pơ tho đơ\ng [ak si juăt hơ met j^ măt ‘no\h gô đo\h [ơm măt m^l ưh tro\ đo#. Mưh đunh tơ drong ‘nâu gô pơm ăn măt ưh bang to\k đo# roi hre\nh.

Thu Huế - Quang Nhật: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\