VOV4.Bahnar -Dôm năr tơ je# âu, 1,2 de#h char, pơ lei tơm kơ te\h đak bơ\n đei kơ so# ‘me# ‘mach cham char tơ\ kơ so# lơ. ‘Me# ‘mach hơ yu\h kial ‘no\h j^ tơ drong tơm pơm ăn lôch hro#ih, pơm ăn j^ plei nu\ih păng tơ so\h de#h hlo\h, dôm tơ drong j^ trong dui jơ hngơ\m roi to\k, tơ gop pơm ăn dôm tơ drong jơ hngơ\m jăn mă loi ‘no\h j^ tơ\ hơ io\h păng bơ ngai kră. Dôm bơ ngai joăt jang hlôi tơ roi tơ băt tơ drong krê hơ mơt pơ răm đơ\ng tơ drong ‘me# ‘mach hơ yu\h kial păng ‘mui, hơ dai hăm tơ le\ch nơ\r tơ tă vă kon pơ lei chă vei lăng jơ hngơ\m jăn kơ d^h.  

Hơ yu\h kial ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong kăl kơ cham char, tôch kơ g^t kăl hăm tơ drong ar^h lơ\m plei te\h. Tơ dăh ư\h kơ đei hơ yu\h kial ‘no\h tơ drong ar^h ư\h kơ gơ\h vei kơ jăp. Tơ drong nai dơ\ng, tơ dăh hơ yu\h kial đei ‘me# ‘mach ‘no\h gô [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn kon bơ ngai păng dôm tơ mam nai. ‘Me# ‘mach hơ yu\h kial đei lơ kơ loăi: ‘me# ‘mach hơ yu\h pơ nhu\l, ‘me# ‘mach hơ yu\h đei pơ răm ăn jơ hngơ\m jăn, ‘me# ‘mach ‘mui…Lơ\m no\h, ‘mui ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn ‘me# ‘mach hơ yu\h kial, mă loi ‘no\h j^ tơ\ tơ ring an^h kơ drơ\m.

‘Mui đei lơ kơ loăi, ‘mui mam pơ sey, ‘mui che, ‘mui ‘long, ‘mui ‘nhươ\, ‘mui chuơ\h, ‘mui xi măng…, klăih song kiơ\ ‘mui t^h ie\, păh lăp, pu\k. ‘Mui t^h ding tru\h ‘mui păh lăp gơ\h hlo\ng yua đơ\ng gom mu\h măt. Trong dui jơ hngơ\m kơ kon bơ ngai ku\m đei an^h găn, hlo\ng păng tơ le\ch ‘mui âu kơ d^h. ‘Mui pu\k sư ie\, hơ iơch kơ na ư\h kơ môch, sư păr tơ\ kơ pal, mă loi ‘no\h pơm pơ răm ăn jơ hngơ\m jăn. Tơ drong pơm pơ răm âu ‘no\h tơ drong jơ hngơ\m jăn đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng găh đunh đai ư\h kơ s^ pơm ăn rim tơ drong dei dei.  

Kiơ\ kơ WHO, ‘me# ‘mach hơ yu\h kial đei lăng ‘no\h j^ “ bơ ngai pơ lôch bơ ngai ư\h kơ đei bu băt”. Jo# pơ hlom đei dang 30% ‘nu bơ ngai lôch yua đơ\ng ung thư tơ so\h đei [ơm tru\h ‘me# ‘mach hơ yu\h kial. Hơ dro# hăm tơ drong j^ trong dui jơ hngơ\m, dôm bơ ngai đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng gô lơ hlo\h, jo# pơ hlom dang 43% rim bơ ngai lôch yua đơ\ng dôm tơ drong j^ trong dui jơ hngơ\m đei [ơm tru\h ‘me# ‘mach hơ yu\h kial. Hơ yu\h kial ‘me# ‘mach pơm hơ to\k j^ pơ chu\ng trong dui jơ hngơ\m păng dôm tơ drong j^ pơ ko\ih tơ\ hơ io\h. Hơ yu\h ‘me# ‘mach pơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h kơ\l ‘ngok, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ trong hoan tơm, tơ pl^h đon tơ che\ng, pơm, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong băt vao đơ\ng hơ io\h. ‘Me# ‘mach hơ yu\h kial gô pơm ăn tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng găh đon tơ che\ng păng ư\h kơ mơn jơ hngơ\m pran. Lơ\m an^h bơ\ jang đei lơ ‘mui păr dăh mă đei [âu ư\h kơ su\k gô pơm ăn bơ ngai ngôi tơ je# [ônh kơ hrơ hrăh, ble\k blônh, tơ jur tơ drong pơm tơ gu\m bơ ngai nai.

Vă hoei kơ [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn, bơ ngai joăt jang tơ tă ăn kon pơ lei athei ‘ne\ kơ gan le\ch tơ\ ‘ngoăih, mă loi ‘no\h j^ gru\p bơ ngai hơ io\h, bơ ngai kră păng dôm bơ ngai đei j^ găh trong dui jơ hngơ\m. Tơ dăh đei tơ drong athei le\ch tơ\ ‘ngoăih, kăl kơ đo\h che gom đei gơ\h hlo\ng hơ yu\h vă hoei ‘mui, ‘nhui. Mư\h bro\k đơ\ng năm le\ch tơ\ ‘ngoăih, athei ôp mu\h, hơ lo\ng hăm đak [o\h pơm kơ d^h.

Hăm dôm bơ ngai j^ hie\n hiang păng j^ tơ so\h kơ ch^l đunh bơ\ih, kăl athei pơm kiơ\ păng vei kơ jăp pơ gang rim năr kiơ\ athei đơ\ng [ak si. Mư\h đei [o#h ư\h kơ hiôk, dui jơ hngơ\m mơ mat kăl athei hơ to\k kơ liêu pơ gang pơ yar   phế quản kiơ\ pơ tho đơ\ng [ak si. Tơ dăh bơ ngai j^ oei dui jơ hngơ\m mơ mat, ư\h kơ gơ\h vei lăng kơ d^h ‘no\h kăl tơ roi hăm [ak si dăh mă an^h jang pơ gang vă đei tơ gu\m, pơ tho dôm trong hơ met ‘lơ\ng, tang găn păng kâp kư\u  tơ drong dui jơ hngơ\m mơ mat, ve\h ver krê hơ mơt tru\h hơ kâu jăn bơ ngai j^.  

Hăm dôm bơ ngai j^ trong dui jơ hngơ\m, ‘ngoăih kơ ‘mui ‘no\h ‘nhui păng [âu kơ ne# ư\h kơ su\k ku\m jing tơ drong tơm pơm ăn j^ dei dei kơ na mư\h năm le\ch tơ\ ‘ngoăih athei gom mu\h măt vă hoe\i kơ ‘nhui đơ\ng gre, ‘mui đơ\ng rim tơ drong jang ming man dăh mă [âu kơ ne# ư\h kơ su\k, lăng tru\h athei rơ\ih che gom mu\h măt gơ\h hlo\ng đei ‘mui pu\k.

Kiơ\ [ak si Nguyễn Phượng Hoàng, bơ ngai joăt jang vei lăng tơ po\h j^ hie\n hiang te\h đak, kơ dră khoa Vi sinh, hnam pơ gang hơ met j^ tơ so\h Hà Nội, dôm kơ loăi che gom cotton, che gom y tế lăp đei yua tang găn ‘mui t^h, ư\h ke\ găn ‘mui, hu\t ‘miu mă măt hmă ư\h kơ gơ\h lăng [o#h păng đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn. Hăm dôm kơ loăi che gom ‘lơ\ng đơ\ng an^h te\h đak găh vei sơ đơ\ng păng jơ hngơ\m jăn tơ drong jang Mi dăh mă che gom đei ‘lơ\ng châu Âu, tơ dăh yua [lep trong gơ\h hlo\ng đei 85-99% găr ‘mui ie\, tang đei pơ đ^ yo\ng j^, virus.

Dôm bơ ngai joăt jang tơ tă, tơ drong kăl mư\h yua che gom tơ jră ‘mui, yo\ng j^, virus ‘no\h ư\h kơ gơ\h p^h, tơ dăh te\h ho\h ‘no\h hu\t hloi păng yua che nai, yua kơ p^h gô pơm phă tơ mam hlo\ng đơ\ng che gom, [ơ\t do\h che gom ư\h pă đei gơ\h hlo\ng dơ\ng bơ\ih. Vă vei sơ đơ\ng ‘lơ\ng, kon pơ lei athei răt tơ\ dôm ko\ng ti te\ch tơ mam pơ gang đei đe lui nge\h, đei hơ năn ‘lơ\ng, tơ mam đei băt hơ dăh đơ\ng an^h pơm tơ le\ch, chư in athei mă rơ đăh...

Mă lei, tơ drong răt đei tơ mam rơ go\h ‘lơ\ng ‘no\h mă tơ drong kăl, tơ drong tôm vă vei lăng ‘lơ\ng jơ hngơ\m jăn ‘no\h yua che gom [lep trong. Athei yua che gom văn mu\h măt, hơ nơ\ng tơ pl^h che gom păng vei lăng che gom tơ\ an^h rơ hơi rơ ngơp.

Thuem: Tơ blơ\