VOV4.Bahnar - J^ gơ\ hơ kâu ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ yua đơ\ng pơ rang gơ\ hơ kâu lanh tơ\ an^h rơ ka. ‘Nâu jing tơ drong j^ đa tơ [ơ\p, mă loi ‘no\h j^ lơ\m sar bar trong nơ năm dăh mă đei j^ rơ ka lơ\m bơ\ jang rim năr. J^ gơ\ hơ kâu tơ dăh ư\h kơ đei hơ met tơ tom, [lep trong hơ met, bơ ngai j^ đei hơ mơt kơ lôch lơ. Mă lei, dang ei lơ bơ ngai oei đei pơm pơ hơi păng ư\h kơ hlo#h vao găh tơ drong j^ âu kơ na lơ bơ ngai hlôi le# đei tơ drong hiong răm. 

‘Nho\ng A Rin Gô (41 sơ năm) oei tơ\ xăh Ea H’Ding, apu\ng Cư M’gar, de#h char Dak Lak đei 1 an^h rơ ka tơ\ hơ nglâu ‘lơ\ng yua đơ\ng pơ\k gre. {ok A Rin Gô tơ băt [o#h rơ ka ie\, tơ che\ng akhan 2,3 năr gô klăih kơ d^h kơ na ư\h kơ bơ ngơ\t hơ met. Dang 3 năr đơ\ng ro\ng, sư [o#h hơ kâu lap rơ mơ\n, hơ răng [o\, ha [ơ\r hơ nat, so\ng sa mơ mat. Sư năm tru\h tơ\ hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên khăm păng đei athei năm khoa hơ met j^ tơ po\h vă hơ met j^ gơ\ hơ kâu. Đơ\ng ro\ng 1 puăt khei [^ch tơ\ hnam pơ gang, j^ đei hơ met klăih. ‘Nho\ng A Rin Gô tơ roi: &nh pơ\k kơ gre hon đa, đei rơ ka tơ\ hơ nglâu jơ\ng. Bro\k tơ\ hnam, đei ôp hăm oxy già ră mă lei ư\h kơ đei [et bơ\ng j^ gơ\ hơ kâu. Oei tơ\ hnam đei 3 năr ‘no\h jơ\p lơ\m hơ kâu hơ mren, lap rơ mơ\n, ư\h kơ gơ\h năm.

Kiơ\ tơ roi tơ băt đơ\ng khoa hơ met j^ tơ po\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên, lơ\m 2 sơ năm kơ âu, j^ gơ\ hơ kâu đei [o#h to\k. Lơ\m no\h kơ so# bơ ngai ‘lo\ sơ năm j^ ku\m lơ. Đơ\ng blu\ng sơ năm tru\h dang ei, khoa hlôi hơ met ăn vă je# 40 ‘nu j^ gơ\ hơ kâu tơ\ bơ ngai ‘lo\, to\k 4 ‘nu pơ têng hăm khei ‘năr âu kơ sơ năm 2017, lơ\m no\h đei 1 ‘nu lôch păng 1 ‘nu athei chơ tơ\ hnam pơ gang Trung ương. {ak si Phạm Hồng Lâm, kơ dră khoa hơ met j^ tơ po\h tơ băt: Lơ\m 2 sơ năm âu ki, kơ so# bơ ngai j^ gơ\ hơ kâu tôch kơ lơ pơ têng hăm dôm sơ năm hơ drol, jo# păh lăp 1 sơ năm khoa lăp sơng io\k hơ met đơ\ng 8-12 ‘nu. Oei 2 sơ năm hơ âu kơ so# bơ ngai j^ hlôi to\k hlo\h 2 ‘măng. ‘Nâu jing tơ drong tôch kơ krê hơ mơt.

Pơ rang j^ gơ\ hơ kâu oei lơ\m te\h, chuơ\h. Mư\h 1 ‘nu đei j^ rơ ka, pơ rang j^ gơ\ hơ kâu gô mơ\t lơ\m an^h rơ ka. Tơ dăh rơ ka đei ch^t kle\p, ư\h kơ đei hơ yu\h ‘no\h pơ rang gô lanh tôch kơ hre\nh, pơm jing dôm pơ nhu\l năm mơ\t lơ\m pham, trong hoan pơm ăn j^ gơ\ hơ kâu.

J^ gơ\ hơ kâu đei 4 kơ loăi, ‘no\h: gơ\ hơ kâu jơ\p lơ\m hơ kâu, gơ\ hơ kâu tơ\ nge ‘nao rơ ne\h, gơ\ hơ kâu 1 păh, gơ\ tơ\ kơ\l. Lơ\m no\h j^ gơ\ hơ kâu jơ\p lơ\m hơ kâu ‘no\h đa tơ [ơ\p hlo\h, kơ so# bơ ngai lôch tru\h 20%. Oei j^ gơ\ hơ kâu tơ\ nge ‘nao rơ ne\h ‘no\h pơm ăn j^ kơ tang hlo\h, kơ so# bơ ngai lôch tru\h 90%. Kiơ\ kơ [ak si Phạm Hồng Lâm, bơ ngai ‘lo\ j^ gơ\ hơ kâu găh lơ ‘no\h yua đơ\ng tơ drong pơm pơ hơi păng ư\h kơ hlo#h vao. Rim ‘nu đa hu\t le# dôm rơ ka ie\ dăh mă rơ ka tơ\ hơ kar mă lei ‘nâu jing ‘măng mơ\t đơ\ng pơ rang j^ gơ\ hơ kâu.

J^ gơ\ hơ kâu ‘no\h j^ tơ drong j^ krê hơ mơt, tơ dăh chă [o#h păng hơ met klui gô hơ mơt kơ lôch. Mư\h bơ ngai j^ đei [o#h dôm tơ drong j^ đơ\ng j^ gơ\ hơ kâu nhen hơ răng [o\, ‘no\h kăl kơ athei rim [ak si mă tơ te\nh kâp kư\u, hơ met kiơ\ [lep trong hơ met ‘no\h mă do\ng ar^h đei bơ ngai j^. Mă lei, lơ\m yan âu, tơ\ 1,2 ‘nu, dôm tơ drong đei [o#h yan âu đơ\ng j^ gơ\ hơ kâu ư\h kơ đăl, hơ nat hơ len lăng băt. Kiơ\ kơ [ak si Phạm Hồng Lâm, đei bơ ngai, khoa hơ met j^ tơ po\h sơng io\k bơ ngai j^ gơ\ hơ kâu đơ\ng kha hơ met j^ bơ\n hơ ne\nh dăh mă khoa nội. Tơ drong ‘nâu pơm ăn bơ ngai j^ [ônh kơ lôch tơ dăh ư\h kơ đei hơ met tơ tom.  

Dang ei, tơ drong hơ met j^ gơ\ hơ kâu kiơ\ trong hơ met đơ\ng an^h tơm vei lăng găh jang pơ gang tôch kơ đei yua. Tơ drong g^t kăl ‘no\h bơ ngai j^ athei băt kơ j^ hro#ih vă năm khăm. Hơ dai hăm, rim y, bác sĩ tơ\ hnam pơ gang xăh athei hơ len lăng j^ hre\nh, rơ đăh vă chơ tơ\ hnam pơ gang de#h char tơ rom. Mư\h đ^ băt hơ đăl kơ j^, bơ ngai j^ gô đei tơ le\ch pơ nhu\l j^ gơ\ hơ kâu lơ\m pham hăm huyết thanh SAT păng tơ mơ\t yua dôm trong tang găn gơ\ ‘lơ\ng. Dôm tơ drong hơ met tơ gu\m nhen pơm rơ go\h rơ ka, [et pơ gang si rôm păng pơ tru\h tơ drong pran hăm so\ng sa. Vă đ^ đăng bơ ngai j^ đei hơ met klăih păng [ro\k tơ\ hnam đơ\ng ro\ng kơ đơ\ng 12-30 năr hơ met. 

Vă tang găn j^ gơ\ hơ kâu, kăl kơ chăng [et pơ gang vaccine tang găn k^ gơ\ hơ kâu ăn dôm bơ ngai đei hơ met kơ j^ lơ nhen: dro\ kăn oei hơ năp, dôm bơ ngai jang thú y, bơ ngai jang chu\n mir, jang jơ\ng ti… {ak si Phạm Văn Lào, an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak tơ tă:  Mă mônh ‘no\h hơ io\h, bơ\n [et pơ gang vaccine tang găn j^ gơ\ hơ kâu jru\m 1 đơ\ng khei mă 2 păng [et tơ [lo\k dơ\ng jrum mă 2 đơ\ng khei 18 tru\h khei 24. Hăm dro\ kăn gơ\h klăih song pơm 2 kơ loăi. Hăm dro\ kăn tơ\ dôm tơ ring đei hơ mơt lơ đơ\ng 15 – 35 sơ năm gô đei [et 2 jru\m. Uơ oei dơ\ng ‘no\h [et ăn dro\ kăn đei kon lơ\m klak. Tơ\ dro\ kăn oei hơ năp ku\m klăih song pơm 2 kơ loăi mơ\n. Hăm dro\ kăn oei hơ năp mă hơ drol kơ ‘no\h đ^ đei [et bơ\ng j^ gơ\ hơ kâu bơ\ih, vă khan hơ drol kơ đei kon, ‘no\h lăp kăl [et 1 jru\m đe\ch. Oei dro\ kăn oei hơ năp tam mă [et jru\m hơ yơ ‘no\h [et 2 jru\m hơ tăih kơ [ơ\t rơ ne\h 1 khei.

Mư\h đei rơ ka tơ\ ‘ngoăih hơ kar, kăl lăng tru\h tơ drong pơm rơ go\h, ôp rơ ka hăm đak rơ go\h păng ô xy già. Tơ dăh hơ drol ki tam mă đei bơ\ng pơ gang vaccine j^ gơ\ hơ kâu tôm kơ liêu ‘no\h athei [et huyết thanh tơ jră pơ nhu\l j^ gơ\ hơ kâu (SAT). Đơ\ng ro\ng kơ hơ met ‘lơ\ng, kăl kơ le# rơ ka rơ hơi, ư\h kơ gơ\h jo# hlom. Đơ\ng ro\ng 2,3 năr, tơ dăh [o#h j^ gơ\ hơ kâu, athei năm hloi tơ\ hnam pơ gang xăh vă đei hơ met tơ tom. 

Vă băt hơ dăh [iơ\ tơ drong j^ gơ\ hơ kâu, trong ve\h ver ku\m nhen m^nh [ar tơ drong kăl kơ chăng mưh hơ met j^ ‘nâu, nhôn ap^nh jet [ak si Phạm Hồng Lâm, Kơ dră che\p kơ\l Khoa j^ tơ po\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

-{ak si ăi! Mưh đei j^ gơ\ hơ kâu, bơ ngai j^ đa [ôh thoi yơ?

-{ak si Phạm Hồng Lâm: Blu\ng a ‘no\h hơ răng đ^ [o\. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h muh măt, hơ ko, kơ\l hơ răng, mă loi j^ [ât klak păng du\ ro\ng. {lă đơ\ng no\h, kiơ\ đơ\ng hơ răng âu sư đei hloi gơ\ pơ pơ\ hơ kâu. M^nh lơ\m dôm tơ drong tôch kơ kăl vă gơ\h băt j^ gơ\ hơ kâu ‘no\h, lơ\m 2 năr blu\ng bơ ngai j^ b^ đei tơ drong kiơ, ưh kơ đei che\p, yuh ‘năi. Tơ\ hơ năp tơ drong thoi âu, athei đe [ak si jăh io\k hơ met tơ te\nh, hơ met tro\ trong ‘mơ\i mă gơ\h do\ng đei bơ ngai j^.

Inh tơ tă thoi âu, j^ gơ\ hơ kâu ưh đei hơ met klăih tơ\ hnam pơ gang xăh păng hnam pơ gang apu\ng mă athei hơ met đơ\ng hnam pơ gang dêh char to\k tơ\ kơ pal ‘mơ\i. Dơ\ng tơ\ hơ năp 1 tơ drong thoi âu, tơ dăh tơ\ hnam pơ gang tơ ring [ok thây pơ gang athei jăh pơm hla ar chơ bơ ngai j^ năm tơ\ hnam pơ gang kơ pal. Mă lei, tơ pă tơ\ yăn âu, đei lơ bơ ngai j^ gơ\ hơ kâu tôch mơ mat vă gơ\h khăm băt.

Yoa hlôi đei lơ bơ ngai j^ khoa nhôn io\k hơ met đei chơ truh đơ\ng khoa hơ met j^ hơ ne\nh, muh măt, hăm nơ\r chih akhan j^ hơ ne\nh. Đei 1,2 ‘nu ‘no\h akhan j^ hlu\ng. Ro\ năng đei truh 1/3 [ok thây pơ gang khăm hơ len ưh tro\ tơ drong j^ yoa dôm tơ drong đei [ôh j^ ưh rơ đăh. Mă lei hăm đe [ok thây pơ gang juăt hơ met tơ drong j^ ‘nâu, tơ drong khăm hơ len j^ [ônh [iơ\ păng tơ drong [ônh băt hlo\h j^ hơ răng [o\.

-Tơ drong đei yoa đơ\ng hơ met j^ gơ\ hơ kâu hrei ‘nâu thoi yơ păng athei tơ re\k truh dôm tơ drong kiơ hă [ak si?

-{ak si Phạm Hồng Lâm: Năng atu\m, trong hơ met j^ gơ\ hơ kâu hrei ‘nâu đei yoa ‘lơ\ng, kiơ\ trong hơ met atu\m ‘no\h pơm tơ jur kơ chơ\t kơ ne# lơ\m pham, mă 2 tang găn gơ\ hơ kâu kiơ\ dôm trong jang ‘lơ\ng hlo\h kơ lih yoa vă rim bơ ngai j^ gơ\ hơ kâu lôch ‘no\h yoa đơ\ng gơ\ hơ kâu, ưh kơ măh oxy tơ\ ‘ngok. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h j^ dôm trong tơ gu\m hơ met nai hai nhen hơ met rơ go\h rơ ka, ăn nhă thim đak, hơ met găn đ^ rim tơ drong pơm gơ\ hơ kâu, hơ to\k jơ hngâm pran ăn bơ ngai j^.

Mă lei, đei 1,2 ‘nu bơ ngai mă nhôn hlôi pơm kiơ\ trong hơ met tôch ‘lơ\ng ră, mă lei hơ kâu jăn sư ưh kơ pran. Bơ ngai thoi âu đa đei hăm dôm bơ ngai et tơ drô dư. Tơ drong j^ gơ\ hơ kâu hăm dôm bơ ngai âu đa ăl [iơ\ kơ dôm bơ ngai nai păng [ônh đei lơ tơ drong krê hlo\h dơ\ng.

-{ak si hăm đei nơ\r tơ tă kiơ ăn kon pơ lei găh tơ drong tang găn j^ gơ hơ kâu ưh?

-{ak si Phạm Hồng Lâm: Lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu, kơ so# bơ ngai j^ gơ\ hơ kâu tơ\ bơ ngai kră đei [ôh roi lơ. Mă đơ\ng tam mă đei tơ drong tơ che\ng hơ len khoa ho\k yơ tơ blang găh tơ drong ‘nâu mă lei inh tơ che\ng akhan, yoa jơ hngâm jăn kon bơ ngai jur kiơ\ khei ‘năr păng sơ năm. ‘Nâu j^ tơ drong mă nhôn tôch tơ re\k.

Găh kon pơ lei, athei kơ chăng hăm rim tơ drong j^ rơ ka, mă loi j^ hăm rơ ka đơ\ng pơ\k gre, đơ\ng cho\h jang. Mưh đei rơ ka j^, mă ie\ ră bơ\n athei ôp hơ met mă ‘lơ\ng hăm đak rơ go\h păng oxy ya păng tơ dăh adrol ki tam đei [et vắc xin tang găn j^ gơ\ hơ kâu tôm kơ liêu ‘no\h athei [et pơ gang pham tang găn pơ rang j^ gơ\ hơ kâu (SAT). Đơ\ng ro\ng kơ ôp hơ met athei le# j^ rơ ka lơ lo\h, ưh gơ\h cho# văn, pơ\n rơ ka.

Dôm rơ ka yoa đơ\ng ko\ kăp ‘no\h bơ ngai j^ athei [et hơ dai 2 kơ loăi, mă 1 j^ pơ gang pham tang găn j^ gơ\ hơ kâu, mă 2 ‘no\h vắc xin tang găn j^ vơnh. ‘Nâu j^ 1 tơ drong athei kơ chăng hlo\h. Kơ lih yoa lơ bơ ngai đei ko\ kăp lăp [et hơ dro# vắc xin tang găn j^ vơnh đe\ch, ưh đei [et pơ gang pham tang găn j^ gơ\ hơ kâu, kơ na bơ ngai j^ jing [ônh đei j^ gơ\ hơ kâu.

-Lei a, bơ nê kơ ih [ak si hơ!

Thuem hăm Dơ\ng : Tơ blơ\