VOV4.Bahnar - Nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ ‘no\h nge rơ ne\h hơ drol kơ 37 gie\ng păng trăp hơ la kơ 2,5 k^. Nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ ư\h khan lăp pơ joă tru\h hơ kâu jăn io\k đơ\ng [ơ\t ‘nao le\ch đơ\ng klak mă oei đei [ơm kơ ne# tru\h jơ hngơ\m jăn, tơ drong t^h vơ\ hơ kâu jăn, jơ hngơ\m đon tơ\ ro\ng âu kơnh. Yua thoi no\h, dôm đe me\ kăl kơ tơ chă hơ len lăng hlo#h vao oei hơ năp, pơm me\ sơ đơ\ng, kơ chăng tang găn tơ drong rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^.

Kiơ\ kơ klăih song, nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei đei 4 jăl: Rơ ne\h ư\h kơ tôm khei klui (đơ\ng 34 tru\h 36 gie\ng 6 năr), rơ ne\h ư\h kơ tôm khei păh lăp (32 tru\h 34 gie\ng), rơ ne\h ư\h kơ tôm khei oei ie\ ( hơ la kơ 32 gie\ng), rơ ne\h ư\h kơ tôm khei tôch kơ ie\ ( hơ la kơ 28 gie\ng). Nge roi ư\h kơ ư\h tôm khei lơ ‘no\h hơ mơt kơ lôch, đei tơ drong j^ ăl roi lơ.

Kiơ\ kơ An^h vei lăng jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h, rim sơ năm lơ\m apu\ng ple\nh te\h đei dang 4 triệu nge ‘nao rơ ne\h lôch, lơ\m no\h dang 60-80% nge ‘nao rơ ne\h lôch đei [ơm tru\h rơ ne\h ư\h kơ tôm khei. Tơ\ Dak Lak, mă đơ\ng tam mă đei kơ so# ch^h jo# tôm ră, mă lei tơ\ Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên, rim sơ năm kơ so# nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ [^ch hơ met tơ\ Khoa Hồi sức cấp cứu j^ hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h đei kơ so# đơ\ng 15-20% lơ\m ako\p kơ so# nge ‘nao rơ ne\h hơ met tơ\ khoa. Kiơ\ kơ [ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn, kơ dră khoa, 2 sơ năm tơ je# âu, tơ drong nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ đei [o#h tôch kơ tơ tăm. Dôm nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei hơ met tơ\ khoa găh lơ tơ\ gie\ng mă 28 tru\h hơ la kơ 34 gie\ng. Hăm nge hơ iơch k^, khoa đa sơng io\k dôm nge hơ la kơ 2 k^, [ơ\t lăp đei nge trăp lăp dang 500gr tru\h 700gr. Dang ei khoa to\k bo\k hơ met nge ‘nao rơ ne\h ăn kơ 20 ‘nu, lơ\m no\h nge hơ la kơ 2,5 k^ ‘no\h 13 ‘nu, hơ la kơ 2 k^ ‘no\h 7 ‘nu. {ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn tơ băt: Nge rơ ne\h hơ iơch k^, kiơ\ kơ An^h vei lăng jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h akhan ‘no\h hơ io\h trăp hơ la 2.500g. Tơ dăh jo# kơ so# ‘no\h rim sơ năm, khoa sơng io\k hơ met ăn kơ dang 15-20% nge hơ iơch k^ lơ\m ako\p kơ so# nge ‘nao rơ ne\h [^ch tơ\ hnam pơ gang. Sơ năm 2019, nhôn jo# pơ hlom dang 18%. Oei sơ năm 2020 ‘no\h kơ so# nge ‘nao rơ ne\h hơ la kơ 2.500g oei tơ\ kơ so# đơ\ng 19-20%.

Trần Thị Hương oei tơ\ xăh Đắk Gằn, apu\ng Đắk Mil, de#h char Dak Nông ‘no\h j^ 1 lơ\m kơ so# 20 ‘nu rơ ne\h kon ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ to\k bo\k hơ met tơ\ khoa Hồi sức cấp cứu j^ hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h. Hương toe\nh păng rơ ne\h kon tơ\ khoa sản, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên [ơ\t nge ‘nao đei 33 gie\ng, nge rơ ne\h trăp 1,6 k^. Lăp đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, me\ kon sư đei ba tru\h tơ\ khoa Hồi sức cấp cứu j^ hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h. Kiơ\ đơ\ng khăm hơ len, đe [ak si akhan nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, dui jơ hngơ\m ư\h kơ jăng độ 3, dui jơ hngơ\m mơ mat, dui jơ hngơ\m mơ grek, [râp đ^ hơ kâu. Nge ‘nao pơ gơ\r hloi rong ‘me trong hoan, tơ gu\m dui jơ hngơ\m hăm kơ măy (CPAP) păng rong đak to\h kiơ\ đing tăh lơ\m hlu\ng, hơ dai hăm yua pơ gang kháng sinh. Tru\h dang ei, đơ\ng ro\ng lơ năr hơ met, nge đei [o#h ‘lơ\ng, dar de\h pơ tâp e\nh kơ dui jơ hngơ\m hăm kơ măy. Tơ roi dơ\ng găh nge kon Hương, [ak si Lê Hữu Tú, Khoa Hồi sức cấp cứu j^ hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h tơ băt: Nge âu ‘no\h nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, rơ ne\h hmă, me\ hlo\h 35 sơ năm, kon mă 5, đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h nge hơ [răp, dui jơ hngơ\m lap kơ na đei khoa sản hơ met ăn dui jơ hngơ\m hăm ô xi, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h tơ pl^h ăn tơ\ khoa hơ met nge ‘nao rơ ne\h hơ met ‘no\h nge đei [o#h dui jơ hngơ\m mơ mat, dui jơ hngơ\m hăm ô xi. Dang ei, năr mă 2 hơ met ‘no\h [o#h ‘lơ\ng bơ\ih, đ^ gơ\h dui jơ hngơ\m kơ d^h ‘lơ\ng păng pơ gơ\r e\nh kơ dui jơ hngơ\m hăm ô xi ăn kơ nge, hơ dai hăm ‘no\h ăn nge huch đak to\h kiơ\ trong đing tăh lơ\m hlu\ng păng kiơ\ hơ len lăng mư\h nge đei tơ pl^h le\ch tơ\ ‘ngoăih vei lăng.

Nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ đei tôch kơ lơ hơ mơt kơ tơ hli tru\h hơ kâu jăn io\k đơ\ng [ơ\t ‘nao le\ch đơ\ng klak me\, hơ dai hăm ‘no\h, nge đa đei 1,2 tơ drong j^ krê hơ mơt nhen: j^ plei nu\ih, j^ trong dui jơ hngơ\m, tơ jur trong hoan pham, ư\h kơ măh pham, j^ tơ\ măt…. Tơ drong hơ met, vei lăng ăn nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei ‘no\h j^ tôch kơ mơ mat tat păng hoach lơ. {ơ\t lăp, lơ bơ ngai đei [o#h pơm ăn j^ ăl tơ\ ro\ng kơnh nhen: hiơ\ kơ t^h vơ\ găh kơ\l ‘ngok păng nơ năm, kơ dâu, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ\ ‘ngok. {ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn- Kơ dră Khoa Hồi sức cấp cứu j^ hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơ băt dơ\ng: Dôm nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ đa đei j^ trong dui jơ hngơ\m kơ na athei kâp kư\u, hơ met, đei dôm nge athei dui jơ hngơ\m hăm kơ măy, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ so\h, đei dôm nge đơ\ng ro\ng âu kơnh oei hơ nơ\ng hơ met tơ drong j^ ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ tơ so\h hơ met pơ mơ\ng kiơ\ lơ\m ô xi. Lơ\m tơ drong hơ met, yua đơ\ng tơ drong pran đơ\ng nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^ kơ na kơ so# j^ pơ chu\ng, mă pơ chu\ng ‘no\h tôch kơ [ônh kơ lôch.

Kiơ\ kơ [ak si chuên khoa, đei lơ tơ drong tơm pơm ăn tơ drong rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^, [o#h hơ dăh ‘no\h nhen: tơ drong mu\k drăm đơ\ng bơ ngai me\ mơ mat tat, athei jang trăp dăh mă jang lơ\m hơ n^h pơ nhu\l pơ răm, [ơ\t mă trong so\ng sa ư\h kơ tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng; hơ nơ\ng et hơ\t, et tơ drô [ier lơ\m kơ plăh oei hơ năp; Hơ năp hro#ih, hơ la kơ 16 sơ năm dăh mă hơ năp ‘măng mă blu\ng klui, hlo\h 35 sơ năm, bơ ngai me\ trăp k^, kơ đe\h de#h hnang, ư\h kơ khăm nge hơ nơ\ng, ư\h kơ [et bơ\ng…. ‘Ngoăih kơ dôm tơ drong tơm ‘nao tơ roi, dôm bơ ngai đei đơ\ng hơ drol phă kon dăh mă ư\h kơ gey kơ d^h lơ ‘măng ku\m đei hơ mơt kơ rơ ne\h ư\h kơ tôm khei. Bơ ngai đei đơ\ng hơ drol rơ ne\h kon ư\h kơ tôm khei 1 ‘măng ‘no\h tơ drong rơ ne\h ư\h kơ tôm khei ‘măng mă 2 gô đei dơ\ng đơ\ng 25-50%.

M^nh tơ drong tơm pơm ăn nai, đei [o#h lơ lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu ‘no\h j^ bơ ngai me\ đei dôm tơ drong j^ nhen j^ plei nu\ih, to\k huêt ap, hơ yô s^k… Dôm bơ ngai âu, ‘ngoăih kơ hơ met nge rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, pơ đ^ bơ ngai me\ ku\m [ônh kơ tơ [ơ\p j^ găh dro\ kăn. Yua thoi no\h, vă tang găn tơ drong rơ ne\h kon ư\h kơ tôm khei, hơ iơch k^, tang găn tôch ai dôm tơ drong đei j^ jăn [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h t^h vơ\ găh kơ\l ‘ngok, hơ kâu jăn nge tơ\ ro\ng kơnh, bơ ngai me\ lơ\m sơ năm rơ ne\h kon kăl kơ chă hơ len lăng dôm tơ drong hlo#h vao găh pơm me\ sơ đơ\ng, pơm kiơ\ tơ păt dôm nơ\r pơ tho tơ [o#h đơ\ng y [ak si lơ\m kơ plăh oei hơ năp, mă hơ dăh ‘no\h nhen: Bơ ngơ\t tru\h vei lăng kơ d^h kâu, kăl kơ lăng tru\h dôm tơ drong đei [o#h tơ hli rơ ne\h ư\h kơ tôm khei nhen: j^ klak, le\ch pham, le\ch đak yă ‘no\h, j^ kơ ie\ng, le\ch đak o#i, pơ chăh đak o#i…

{ơ\t dâu, bơ ngai me\ kăl kơ năm hloi tơ\ hnam pơ gang vă đei khăm, pơ tho tơ [o#h, ư\h kơ gơ\h chă hơ met kơ d^h hăm pơ gang hla ‘long, ‘ne\ kơ pơ dui đunh năr hăm trong no\ng kơ e\nh j^. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, lơ\m kơ plăh oei hơ năp, dôm đe me\ athei ‘ne\ kơ jang gle\h lap, pơ nhu\l, athei khăm nge hơ nơ\ng păng pơm dôm tơ drong hơ len lăng kăl hlo\h, to\ se\t hlo\h 3 ‘măng lơ\m kơ plăh oei hơ năp; Khăm nge lơ hlo\h lơ\m dôm khei hơ tuch; sa tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, ư\h kơ yua kơ chơ\t pơm ranh nhen hơ lăk, [ier, hơ\t, [et bơ\ng păng tơ mơ\t thim kơ chơ\t tôm.

Vă hlôh vao [iơ\ găh tơ drong rơ ne\h kon ưh tôm khei, nge ie\ hơ ‘yơch păng trong ve\h ver, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kơ dră che\p kơ\l Khoa hơ met j^ ăl ăn hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

-{ak si ăi! {ak si roi mă rơ đăh [iơ\ dôm tơ drong kiơ đa pơm ăn nge rơ ne\h ưh tôm khei, nge ie\, hơ ‘yơch lăng?

-{ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Hlo\h 2 sơ năm tơ til hloi, 2019 păng 2020, nhôn [ôh tơ drong nge rơ ne\h ưh tôm khei, ie\, hơ ‘yơch tôch lơ. Bơ\n ku\m băt, tơ drong đa pơm ăn nge ie\, hơ ‘yơch ‘no\h tôch lơ, lơ\m no\h athei jo# truh kơ sơ năm bơ ngai me\ hai, kơ so# năm khăm nge lơ\m klak, tơ drong so\ng xa lơ\m khei ‘năr hơ năp, [et bơ\ng j^… Inh pơ tih gia, kiơ\ đơ\ng kơ so# chih jo# đe bơ ngai me\ hơ la kơ 20 sơ năm hơ năp, kơ so# nge rơ ne\h ie\, hơ ‘yơch đei lơ [iơ\ kơ bơ ngai me\ kơ pal kơ 35 sơ năm. Mă 2 ko\ng k^ kơ bơ ngai me\ lơ\m khei ‘năr sư hơ năp. Tơ dăh ko\ng k^ bơ ngai me\ to\k hơ la kơ 12kg lơ\m khei ‘năr sư hơ năp ‘no\h mưh rơ ne\h kon, nge ie\, hơ ‘yơch hơ la 2.500g roi [ônh đei [iơ\. Găh tơ drong khăm nge lơ\m klak, đe bơ ngai me\ năm khăm to\ se\r, hơ la kơ 3 ‘măng lơ\m khei ‘năr sư hơ năp ‘no\h kơ so# nge rơ ne\h ie\, hơ ‘yơch ku\m lơ [iơ\ kơ bơ ngai khăm nge đơ\ng 4 ‘măng to\k tơ\ kơ pal. Kơ lih thoi noh lơ\m tơ drong khăm nge lơ\m klak, vei rong nge lơ\m klak gô [ôh đei lơ tơ drong j^ dăh mă dôm tơ drong kăl đei hơ met mă tơ tom ‘no\h mưh nge rơ ne\h sư tih ‘lơ\ng [iơ\. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, bơ\n athei tơ re\k truh dôm bơ ngai me\ đei tơ drong j^ jăn hai.

-{ak si ăi, lơ\m khei ‘năr bơ\ jang ih tơ che\ng thoi yơ găh kơ so# nge rơ ne\h ưh tôm khei, nge ie\, hơ ‘yơch kơ plăh dôm tơ ring hă?

-{ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Tơ ring bơ\n oei arih xa j^ tơ ring groi kông. Kiơ\ kơ so# chih jo#, nhôn [ôh đe bơ ngai me\ rơ ne\h kon ưh tôm khei, ie\, hơ ‘yơch mă lơ ‘no\h tơ\ tơ ring tơ rang. Lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu, an^h jang pơ gang đei hơ yak jang to\k pran lơ\m tơ drong vei lăng jơ hngâm pran ăn kon pơ lei truh hloi tơ\ tơ ring hơ tăih yăih, tơ ring kon kông mă lei kơ so# kơ so# nge ie\, hơ ‘yơch oei đei lơ tơ\ tơ ring tơ rang, lơ\m tơ drong jang pơ gang, bơ\n krao ‘no\h tơ ring oei lon, đe bơ ngai me\ ưh đei vei lăng ‘lơ\ng, tơ drong arih xa oei mơ mat tat. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, athei jo# truh tơ drong ho\k pơ hrăm, tơ drong jang kơ bơ ngai me\ hai.

-{ak si ăi! Vă găn tôch ai tơ drong rơ ne\h kon ưh tôm khei, ie\, hơ ‘yơch, bơ ngai me\ athei năng kăl truh tơ drong kiơ?

-{ak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Nge ‘nao rơ ne\h đei lơ tơ drong krê bơih, mă rơ ne\h ưh tôm khei, ie\ hơ ‘yơch ‘no\h roi đei lơ tơ drong krê dơ\ng, jo# hloi găh tơ drong lôch răm, tơ drong vei lăng jơ hngâm pran. {ât lăp đei lơ hơ io\h hơ met tôch ‘lơ\ng mă lei đơ\ng ro\ng kơnh oei đei lơ tơ drong ưh ‘lơ\ng đe\ch, nhen ưh gan hlôh vao, kre\, ưh gan jăng păng tơ drong kiơ ku\m [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ ‘ngok ngăl.

Hăm nge ie\, hơ ‘yơch, rơ ne\h ưh tôm khei, nhôn, dôm [ak si jang tơ\ khoa hơ met j^ ăn hơ io\h đei nơ\r tơ tă thoi âu: Găh tơ drong arih, bơ\n athei pơm hơ to\k tơ drong arih xa, hơ to\k đon hlôh vao, mă hơ dăh ‘no\h j^ hăm bơ ngai pơm me\. Bơ\n athei hơ len năng tơ drong rơ ne\h kon thoi yơ, sơ năm yơ lăp păng vei lăng nge lơ\m klak thoi yơ, chă rơih tơ drong jang mă lăp lơ\m khei oei hơ năp. Đei lơ bơ ngai pơm me\ đei [ôh mă lei ưh băt trong vei rong nge lơ\m klak ‘no\h nge mưh rơ ne\h kơnh oei ie\, hơ ‘yơch đe\ch. Đang kơ ‘no\h athei băt năm khăm nge kiơ\ khei dơ\ng, jo# hloi tơ drong [et bơ\ng ăn bơ ngai me\. Hơ pơi ‘meh đ^ đăng bơ ngai me\ mưh hơ năp athei adrin vei rong nge, khăm hơ len nge lơ\m klak kiơ\ khei păng tơ dăh đei tơ drong kiơ hl^ch ‘no\h jăh năm tơ\ hnam pơ gang vă đei đe [ak si roi tơ [ôh ăn hloi.

-Lei ah, bơ nê kơ ih [ak si hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\