VOV4.Bahnar -Rim năr, ti ‘no\h j^ an^h ako\m tôch kơ lơ pơ rang đơ\ng lơ an^h pha ra băl nhen pel kơ tă hăm rim bơ ngai, hăm dôm tơ mam đei ‘me#, tơ mam sa, [ơ\t lăp xem tơ rong păng ^ch hơ yô đơ\ng xem tơ rong. Tơ dăh ư\h kơ ôp ti hơ nơ\ng, buăl gô pơm kơ d^h đei pơ rang j^ ‘moi kiơ\ tơ drong pel ti tơ\ măt, mu\h păng [ơ\r; gô pơm tơ po\h pơ rang ăn dôm bơ ngai nai hăm trong pel [ơm đe dăh mă pel lơ\m dôm tơ mam mă đe ku\m pel ( nhen ti ‘măng). Tơ dăh pơm rơ go\h ti ư\h kơ [lep ku\m tơ gop pơm ăn dôm tơ drong j^ [ơm ư\h tơ mam sa nhen [ơm Salmonela păng E.coli.

Trong ôp ti hăm đak rơ go\h:

+ Tong ti lơ\m đak to\ ơ o\r dăh mă hơ la tơ nglang đak oei ro, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h pung sơ [o\ng mă pơ ‘lơ\ng.

+ Kơ pu  2 păh ti lơ\m dang 10-15 giây.

+ ‘Ngơ ‘ngot mă rơ go\h đ^ bơ\n tơ pang ti, kơ ko\ng ti, hơ lam dôm hơ nglâu ti păng lơ\m tơ ngiơ\h ti.

+ Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h ôp hăm đak mă rơ do\h.

+ Xut ti hăm che rơ go\h dăh mă che yua 1 ‘măng đe\ch hu\t hloi.

Tơ dăh tơ\ lơ\m hnam chă pơ yơ\ng tơ pôl, athei le# đak ro mư\h pơ cho\h đak. Đơ\ng ro\ng ti đ^ hre\ng, athei yua hla ar vă p^t tơ glang đak.

Yua kơ chơ\t ôp ti đei kôn mă lăp:

Kơ chơ\t ôp ti đei cồn, kơ loăi kơ chơ\t yua ư\h kơ kăl kơ đak, ‘no\h j^ 1 kơ loăi tơ pl^h tôch kơ ‘lơ\ng ăn tơ drong ôp ti, mă loi ‘no\h j^ [ơ\t bơ\n ư\h kơ tom đei sơ [o\ng păng đak. Mă tơ pă, sư rơ go\h hlo\h kơ ôp ti lơ\m tơ drong pơ lôch pơ rang păng virus pơm ăn tơ drong j^. Kơ chơ\t pơ gang ôp ti đei pơm tơ le\ch lơ\m kơ măy kơ mo\k ‘măn dôm kơ chơ\t tơ gu\m tang găn akar kro. Tơ drong yua dôm tơ mam drăm âu pơm ăn kơ akar dă [iơ\ kơ kro păng dă [iơ\ kơ pơ ko\ih pơ têng hăm ôp ti hmă.

Trong yua dôm tơ mam ôp ti đei kôn:

+ Tu\h kơ chơ\t pơm rơ go\h lơ\m tơ pang ti, kơ chăng đo\k hơ năn lăng gơ\h yua thoi yơ.

+ Kơ pu 2 păh ti jing tru\h sư hre\ng.

Tơ dăh bơ\n lăng [o#h te\h ho\h tơ\ ti, athei ôp hăm sơ [o\ng păng đak tơ pl^h hăm kơ chơ\t pơ gang ôp ti âu.

Lai yơ athei kăl kơ ôp ti?

- Mă đơ\ng ư\h kơ ke\ pơ vei ti ho\h hơ nơ\ng ư\h kơ đei pơ rang, kăl kơ ôp ti 1,2 ‘măng  vă tang găn tơ drong tơ po\h pơ rang j^, virus păng sơ mach nai.

- Hơ nơ\ng kơ ôp 2 păh ti bơ\n.

- Hơ drol kơ so\ng sa.

- Đơ\ng ro\ng kơ mơ\t lơ\m hnam chă pơ yơ\ng.

- Đơ\ng ro\ng kơ pl^h che su\t jơ\ng ti hre\ng, bơ ngai che\p che ku\m athei kăl ôp ti.

- Hơ drol păng đơ\ng ro\ng kơ pai sa, mă loi ‘no\h j^ đơ\ng ro\ng kơ che\p ‘nhe\m hơ dr^h, ie\r bip er^h, dăh mă ka er^h.

- Đơ\ng ro\ng pel [ơm xem tơ rong dăh mă kơ chơ\t ‘me# ‘mach đơ\ng xem tơ rong.

- Đơ\ng ro\ng kơ hơ dr^h mu\h.

- Đơ\ng ro\ng kơ hie\n dăh mă kơ se\h lơ\m ti.

-  Hơ drol păng đơ\ng ro\ng kơ hơ met j^ rơ ka.

- Hơ drol păng đơ\ng ro\ng hơ tu\t lơ\m 1 ‘nu bơ ngai j^ dăh mă 1 ‘nu bơ ngai rơ ka.

- Đơ\ng ro\ng kơ che\p râm re\k.

- Hơ drol păng đơ\ng ro\ng kơ plơ\ih kơ mi\l áp tròng.

- Hơ io\h ku\m kăl kơ ôp ti hơ nơ\ng vă tang găn dôm tơ drong j^ pơ chu\ng tơ\ hơ io\h. Vă pơ jing ăn kơ hơ io\h tơ drong joăt âu, athei pơ tho đe sư hăm dôm tơ drong pơ t^h gia. Bơ\n athei ôp ti hăm hơ io\h păng lăng sư ôp ti.

- Pơm rơ go\h ti ‘lơ\ng mă loi ‘no\h j^ hăm hơ io\h chu vei lăng prăt năr. Hơ io\h tơ\ dôm an^h vei lăng prăt lăng nhen hnam vei rong hơ io\h, hnam trưng mẫu giáo, hnam trưng ho\k,…) đei hơ mơt kơ tơ po\h j^ găh akar păng klak lơ hlo\h- ‘nâu j^ dôm tơ drong j^ [ônh kơ tơ po\h đơ\ng bơ ngai âu tru\h bơ ngai nai lơ\m tơ pôl.

- Vei lăng ‘lơ\ng kơ thao ôp, an^h ôp kơ đe\h vă kơ hơ io\h gơ\h chă ôp kơ d^h. Ku\m athei kăl lăng tru\h an^h so\ng sa păng tơ pl^h che xut athei le# pha ra băl.

- Vei rơ go\h ti ‘lơ\ng ư\h kơ hoach lơ jơ ‘năr păng hơ drin. Mă lei sư hơ nhăk ăn dôm tơ drong jơ nei ‘lơ\ng t^h tên lơ\m tơ drong tang găn j^ jăn. Athei mă hơ drin đ^ jơ hngơ\m păng lăng tơ drong joăt [ônh [o\ âu ‘no\h j^ 1 trong tơ gu\m bơ\n vei lăng jơ hngơ\m jăn pran.

Thuem tơ blơ\