VOV4.Bahnar - Khei ‘năr âu ki, yoa [ơm ưh ‘lơ\ng đơ\ng j^ Covid-19, tơ drong krao hơ vơn vang plang song pham đơ\ng dêh char Dak Lak đei tơ hlăk, pơm tơ le\ch tơ drong krê ưh kơ măh pham vă pơ yoa ăn tơ drong khăm hơ met j^, do\ng bơ ngai. Mă lei hăm tơ drong adrin đơ\ng Hnam pơ gang truyên pham păng An^h pơ gơ\r krao hơ vơn plang song pham jơ\p tơ ring, mă loi j^ đon tơ gu\m băl đơ\ng rim bơ ngai lơ\m tơ pôl, kơ so# bơ ngai vang plang song pham lơ\m pơ yan đei j^ tôch lơ, tơ gop pơ truh măh mai pham ăn tơ drong do\ng hơ met bơ ngai j^ tơ\ dôm hnam pơ gang lơ\m dêh char.

Bơ\ jang kiơ\ tơ drong tơ chơ\t kơ so# 16 đơ\ng Thủ tướng te\h đak găn ưh ăn yak vih vât lơ lơ\m tơ pôl vă tang găn j^ Covid-19, trong pơ gơ\r plang song pham khei 4 đơ\ng lơ an^h athei pơ dơ\h đ^. Kơ plăh ‘no\h, kơ so# tơ pu pham đei ‘măn răk tơ\ Hnam pơ gang truyên pham kơ dêh char Dak Lak oei pă 300 tơ pu, oei tơ drong ‘me\h io\k yoa pham vă hơ met j^ tơ\ Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên jo# păh lăp ‘no\h 70 tơ pu 1 năr.

Vă tơ jră hăm tơ drong ‘nâu, Hnam pơ gang truyên pham dêh char ‘măn răk đ^ kơ so# pham oei đei vă pơ ‘nho\ ăn tơ drong do\ng hơ met bơ ngai j^. Dôm bơ ngai j^ athei răih ‘no\h athei gơ nơm tơ drong tơ gu\m đơ\ng “Khul bơ ngai plang song pham” păng krao hơ vơn tơ drong tơ gu\m đơ\ng unh hnam bơ ngai j^ hai. Thoi no\h, tơ dăh ưh đei trong jang mong ako\m dơ\ng pham, hnam pơ gang gô tơ jră  hăm tơ drong ưh kơ măh pham vă hơ met j^. Dôm bơ ngai j^ ăl, bơ ngai athei răih hơ met j^ ưh kơ măh pham, jing tôch krê lôch răm, tam mă jo# truh dôm bơ ngai đei tơdrong j^ kăl đei truyên pham hơ nơ\ng vă vei lăng tơ drong arih.

Tơ\ hơ năp tơ drong ‘no\h, Hnam pơ gang truyên pham pơm hla ar gơih ăn An^h vei lăng jang pơ gang vă roi tơ [ôh ăn Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei dêh char tơ le\ch trong hơ nơ\ng pơ gơ\r plang song pham. Atu\m hăm ‘no\h, jang hơ doi hăm An^h pơ gơ\r krao hơ vơn plang song pham dêh char hơ to\k tơ drong tơ roi tơ băt, krao hơ vơn vang tơ gu\m đơ\ng tơ pôl, adrin vang plang song pham, pơm tơ jur [iơ\ mơ mat tat ăn hnam pơ gang kơ plăh khei ‘năr đei tơ drong j^ tơ po\h.

Tơl plơ\ nơ\r krao hơ vơn yoa [e\nh jơ hngâm đon ‘lơ\ng, lơ kon pơ lei tơ\ dêh char Dak Lak vang pơm kiơ\. Đơ\ng ro\ng kơ Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei dêh char k^ tơ le\ch hơ nơ\ng pơ gơ\r plang song pham, lăp dang 2 năr pơ gơ\r, Hnam pơ gang truyên pham io\k đei vă je# 500 tơ pu pham păng truh dang ei, hnam pơ gang hlôi đei tôm pham, pơm lăp hăm tơ drong ‘meh vă khăm hơ met  ăn bơ ngai j^ bơih.

‘Nâu j^ ‘măng mă 2 mo\ Hồ Thị Thúy Toàn, kô pơ tho tơ\ hnam trưng jăl Tô Vĩnh Diện, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak vang năm plang song pham. Mă đơ\ng ưh đei măt lơ\m hơ năn plang song pham ‘măng mă âu, mă lei yoa ‘me\h tơ gop jơ hngâm ăn tơ pôl vang bơ\ jang tang găn j^ Covid-19, mo\ Toàn năm chih măt kơ dih. Mo\ Hồ Thị Thúy Toàn tơ roi:

“Inh vang plang song pham ‘măng mă âu j^ ‘măng mă 2. An^h nhôn lăp ăn 3 ‘nu năm đe\ch mă lei inh năm kơ dih. Inh tơ che\ng rim bơ ngai oei tơ jră hăm tơ drong j^, oei pham vă hơ met j^ ‘no\h ưh kơ măh kơ na tơ gu\m đei yă kiơ inh vang adrin tơ gu\m ăn, vang jang ăn tơ pôl kiơ\ tơ drong kơ dih gơ\h jang”.

Kiơ\ [ok Nguyễn Đức Phú, Kơ dră An^h pơ gơ\r krao hơ vơn plang song pham dêh char Dak Lak, adrol ki, [ât tam mă đei j^ Covid-19, tơ\ 1,2 tơ ring, kơ so# bơ ngai plang song pham tam lai yơ đei tôm kơ so# hơ găt mă lei [ât đei tơ drong j^ kơ so# bơ ngai năm plang song pham tơ\ dôm tơ ring tôch lơ. Kơ so# pham io\k đei tôm păng rơ kăh hlo\h kơ so# hơ găt. Tơ drong ‘no\h ăn [ôh jơ hngâm đon tơ gu\m băl đơ\ng kon bơ ngai hăm kon bơ ngai oei đei hơ nơ\ng. Mưh tơ [âp mơ mat tat ‘no\h rim bơ ngai kơ chăng tơ gu\m băl.

{ok Nguyễn Đức Phú pơ ma hơ dăh: “Tơ\ dêh char Dak Lak, đei tơ drong vang tơ gu\m đơ\ng tơ pôl, kon pơ lei, kăn [o#, bơ ngai jang păng khul linh adrin vang plang song pham kơ na đơ\ng blu\ng sơ năm truh dang ei pơ gơ\r đei 15 ‘măng plang song pham, io\k đei dang 6000 tơ pu pham. Lơ\m khei ‘năr âu, pham io\k đei gơ\h pơm lăp hăm tơ drong khăm hơ met j^ ăn dôm bơ ngai j^ ăl.”

Vă vei lăng sơ đơ\ng ăn kon pơ lei mưh truh plang song pham lơ\m pơ yan j^ Covid-19, Hnam pơ gang truyên pham hlôi pơ dui khei ‘năr io\k pham. Adrol ki, đơ\ng 300 truh 400 tơ pu pham gơ\h io\k lơ\m 1 pơ gê đe\ch mă lei hrei ‘nâu athei pơ dui đơ\ng 2 - 3 năr vă vei lăng sơ đơ\ng, ưh đei ako\m kơ drâm bơ ngai lơ\m 1 an^h, 1 jơ năr. Mưh bơ ngai truh plang song pham lơ, Hnam pơ gang pơm lơ an^h io\k pham, klăih song jơ năr mă lăp ăn rim gru\p truh chih măt plang song pham vă huei kơ gô băl.

{ak si Trần Thị Kim Hồng, Pho\ Kơ dră che\p kơ\l Hnam pơ gang truyên pham dêh char Dak Lak ăn tơ băt: “Kiơ\ tơ drong tơ che\ng đơ\ng inh, jơ hngâm đon plang song pham đơ\ng kon pơ lei Dak Lak tôch ‘lơ\ng. Mưh đei tơ drong pơ gơ\r plang song pham, đei lơ bơ ngai mă đơ\ng ưh đei măt lơ\m hơ năn plang song pham mă lei kơ dih kâu adrin năm chih măt ‘năi. {ât lăp đei lơ bơ ngai krao điên thoăi ăn inh, ap^nh tam mă pơ gơ\r plang song pham ưh? An^h mong pham bơ\n hăm kăl đei pham dơ\ng ưh vă krao hơ vơn rim bơ ngai vang truh plang song pham. Jo# hloi kăn [o# jang pơ gang, mưh đei nơ\r tơ roi ưh kơ măh pham ‘no\h đe sư chu vang plang song pham hloi.”

Lơ\m pơ yan j^ Covid-19, đei lơ tơ drong jang tơ gu\m do\ng đei pơ gơ\r tôch hơ iă, tơ [ôh hơ dăh tơ drong juăt tôch ‘lơ\ng “hơ nơ\ng chă tơ gu\m băl”, “hla ‘lơ\ng bơ\ng hla hiăh” đơ\ng kon pơ lei Việt Nam, lơ\m no\h jơ hngâm đon plang song pham do\ng bơ ngai ‘no\h j^ tơ drong ‘lơ\ng hơ iă hlo\h. Gơ nơ\m đon jang tơ năp đơ\ng an^h jang kơ pal, tơ drong tơ gu\m đơ\ng kon pơ lei, tơ drong pơ truh pham pơ yoa ăn khăm hơ met j^, do\ng bơ ngai tơ\ dôm hnam pơ gang lơ\m pơ yan j^ đei bơ\ jang ‘lơ\ng, vang tơ gop vei lăng ‘lơ\ng jơ hngâm pran kon pơ lei tơ\ tơ ring. Hăm jơ hngâm đon ‘no\h, ưh jor bơ\n gô tang găn đei tơ drong răm kơ ne# đơ\ng tơ drong j^ tơ po\h.

Plang song pham ư\h khan lăp jing tơ drong jang ‘lơ\ng hơ iă tơ [o#h jơ hngơ\m đon ‘mêm mơ nat, tơ gu\m băl đơ\ng hơ dre\ch hơ dru\ng Việt Nam mă tơ drong jang âu oei hơ nhăk lơ tơ drong đei yua ăn jơ hngơ\m pran păng hiôk đơ\ng bơ ngai plang song. Mă lei, vă vei lăng jơ hngơ\m jăn mư\h plang song pham, mă loi ‘no\h j^ lơ\m pơ yan j^ Covid-19, bơ ngai năm plang song kăl kơ băt tru\h dôm tơ drong tơ\ hơ la âu:

Ding tru\h khei ‘năr dang ei, pham ‘no\h j^ tơ mam sinh ho\k tam mă gơ\h chă pơm kơ d^h. Yua thoi no\h, plang song pham ‘no\h j^ trong kăl hlo\h vă do\ng ar^h dôm bơ ngai kăl kơ pham.

Bơ ngai plang song pham athei jing bơ ngai pran jăng, pơ đ^ găh hơ kâu păng jơ hngơ\m jăn. Găh sơ năm, dro\ nglo đơ\ng 18-60 sơ năm, dro\ kăn đơ\ng  18-55 sơ năm, ư\h kơ đei j^ dôm tơ drong j^ tơ po\h kiơ\ trong pham nhen j^ klơm B, C

Ku\m lei lăi nhen dôm tơ mam lơ\m hơ kâu, pham ling lang tơ pl^h, đei tơ pl^h ‘nao, pơ jing đei rim năr. Mư\h plang song pham đang, pham tơ\ klơm, kơ\ng gô tu\n le\ch tơ\ hoan vă pơm hơ to\ kơ so# pham hlôi plang song. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, tơ ‘ngăl, kơ ting ku\m gô hơ to\k pơm tơ le\ch pham, gơ\h to\k hlo\h đơ\ng 4-10 ‘măng kơ hmă vă ‘mong ăn kơ pham ‘nao asong ăn. Đơ\ng ro\ng 2,3 năr, hơ kâu bơ ngai plang song gô hơ lơ\k hmă kơ na đei lơ bơ ngai hlôi plang song pham kơ hre\ng ‘măng oei pran jăng đe\ch.

Mư\h năm plang song pham, bơ ngai song pham đei yua lơ tơ drong ‘lơ\ng. Mă mônh, đei hơ len lăng đe\ch jơ hngơ\m jăn, hơ len lăng dôm tơ drong j^ pơ chu\ng, tơ po\h kiơ\ trong pham. Mă [ar, đei hơ len lăng pơ đ^ dôm tơ drong j^ ư\h kơ đei tơ po\h nhen huêp ap, plei nu\ih. Mư\h hơ kâu pơm tơ le\ch đei pham ‘nao, bơ\n gô pran jăng hlo\h, ‘lơ\p [iơ\. ‘Ngoăih kơ tơ drong đei yua ‘lơ\ng găh jơ hngơ\m jăn, plang song pham oei đei yua ăn jơ hngơ\m đon hiôk t^h tên, ‘no\h j^ [o#h đei yua ăn tơ pôl yua kơ hlôi do\ng ar^h đei dôm bơ ngai kăl kơ pham.

Tơ\ kơ măng hơ drol kơ plang song pham athei so\ng sa hmă, ‘ne\ kơ kro\ng măng, ‘ne\ kơ et [ier hơ lăk păng ‘ne\ kơ sa dôm tơ mam sa ‘ngam. Tơ\ pơ gê hơ drol kơ plang pham athei sa pơ gê mă ‘lơ\ng. Đơ\ng ro\ng kơ plang song pham bro\k tơ\ hnam, athei ngôi, so\ng sa hmă, pơ dơ\h ngôi hiôk, ‘ne\ kơ et [ier hơ lăk, ‘ne\ kơ pơ tâp hơ kâu jăn trăp de#h hnang nhen đă [o\ng lo\ng, tu\n tạ, kơ dâu… Hơ to\k loi dơ\ng so\ng sa, ‘me jơ hngơ\m pran.

Lơ\m khei ‘năr j^ Covid-19 oei đei, dôm bơ ngai tơ\ hơ la âu ‘ne\ plang song pham; Bơ ngai đei [o#h yu\h, hie\n, dui jơ hngơ\m mơ mat, bơ ngai đei năm đơ\ng tơ ring j^, bơ ngai đei ngôi tơ j^ hăm bơ ngai j^ dăh mă jâu j^ Covid-19. Dôm bơ ngai j^ Covid-19 hlôi đei hơ met klăih ‘no\h đo\ng ro\ng to\ se\t hlo\h 28 năr ‘mơ\i măh gơ\h plang song pham. Mư\h năm plang song pham kăl kơ gom mu\h măt, ôp ti kiơ\ hơ găt, vei hơ tăih hăm bơ ngai nai tôch ai 2m păng ‘ne\ kơ gan pơ ma dơ nu\h.

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\