VOV4.Bahnar - Vă hơ to\k đon hlôh vao đơ\ng đe me\ [ă găh tơ drong g^t kăl đơ\ng kơ chơ\t bek ‘lơ\ng hăm tơ drong tih vơ\ găh hơ kâu jăn păng jơ hngâm đon đe hơ io\h, hơ nơ\ng 1 sơ năm 2 vât, an^h jang pơ gang lơ\m te\h đak pơ gơ\r tơ huch thim Vitamin A ăn hơ io\h đơ\ng 6 truh 60 khei, hơ dai hăm huch pơ gang hơ mơng ăn hơ io\h đơ\ng 24 truh 60 khei. Gơ nơm thoi no\h, lơ sơ năm ‘nâu, tơ drong jang âu đei đ^ đăng tơ pôl tơ gu\m, mă loi j^ hăm đe me\ [ă, ‘nâu đei năng j^ 1 tơ mam tôch kăp g^t ăn hơ io\h lơ\m năr Apu\ng plenh te\h kơ đe hơ io\h (1/6).

Tơ\ dêh char Dak Lak, tơ drong tơ huch thim Vitamin A ăn hơ io\h đơ\ng 6 truh 60 khei, hơ dai hăm tơ huch pơ gang hơ mơng ăn hơ io\h đơ\ng 24 truh 60 khei đei pơ gơ\r hơ nơ\ng 1 sơ năm 2 vât, [ât khei 6 păng khei 12 tơ\ đ^ đăng 15 apu\ng, th^ xăh, plt. Vă gơ\h io\k đei hlo\h 98% ‘nu hơ io\h đei huch thim Vitamin A păng huch pơ gang hơ mơng, dôm an^h jang pơ gang tang găn j^ đơ\ng dêh char truh tơ\ tơ ring adrin tơ le\ch lơ tơ drong jang vă sơng đe me\ [ă hơ io\h vang jang kiơ\.

Tơ\ hnam pơ gang xăh Ea Kiết păng Ea Tul, apu\ng Cư M’gar, đe kăn [o# jang pơ gang năm tơ\ Hnam pơ gang hrôih [iơ\ kơ năr hmă, yoa ưh lăp vă bơ\ jang hmă đe\ch mă oei vă sut hơ met hnam pơ gang, hơ met an^h ngôi, kơ [ang hơ tăih băl 2m, vă pơm ‘lơ\ng ăn dôm tơ drong hơ găt tang găn j^ Covid-19 đơ\ng An^h tơm vei lăng jang pơ gang. Yă Nguyễn Thị Hiền, Kơ dră che\p kơ\l Hnam pơ gang xăh Ea Kiết ăn tơ băt:

“Hnam pơ gang pơ gơ\r hôp bơ ngai jang pơ gang tơ\ pơ lei păng đ^ đăng bơ ngai đei [ơm truh năr tơ huch thim kơ chơ\t ‘lơ\ng, kiơ\ tơ drong juăt 1 sơ năm 2 vât: ‘măng mă 1 đơ\ng ‘năr 1-4/6, ‘măng mă 2 đơ\ng ‘năr 1-4/12. Klăih song ăn tôm pơ lei.”

Adrol kơ pơ gơ\r, Hnam pơ gang hơ to\k tơ drong tơ roi tơ băt, pơ tho ăn khul bơ ngai jang pơ gang tơ\ pơ lei, pơ la tơ roi ăn rim unh hnam đei kon hơ ‘lơ\p tro\ sơ năm, atu\m hăm ‘no\h roi tơ băt năr, an^h pơ gơ\r, krao hơ vơn me\ [ă năm ba kon hơ ‘lơ\p. Gơ nơm thoi no\h, mă đơ\ng ưh kơ văn ră, lơ me\ [ă oei hơ met jơ năr năm ba kon truh tơ\ hnam pơ gang vă huch dơ\ng vitamin A păng pơ gang hơ mơng.

Mo\ H’Luôr Byă tơ\ thôn 4, xăh Ea Kiết ba kon dro\ nglo 14 khei sư năm tơ\ hnam pơ gang tro\ [ât ‘năr 1/6. Mă đơ\ng [ât blu\ng pơ yan ‘mi j^ khei ‘năr đei lơ tơ drong jang mir na mă lei yoa tơ drong đei yoa păng jơ hngâm pran kơ kon hơ ’lơ\p, mo\ H’Luôr oei tơ ge\ch ba kon năm huch ‘mơ\i. Mo\ H’Luôr Byă tơ roi:

“Inh đei băt vitamin A tôch ‘lơ\ng ăn jơ hngâm pran kơ đe hơ io\h, hơ to\k jơ hngâm pran, pơm ăn kon hơ ‘lơ\p bơ\n so\ng xa chơ găm, [ônh vơ\. Inh đa ăn kon yoa thim vitamin A kiơ\ đơ\ng tơ huch, ‘me so\ng xa bơ\n ‘nhot, plei ‘long nhen cà rốt, tơ neh…”

Mo\ Nguyễn Thị Nhi tơ\ thôn 6, xăh Ea Kiết đei kon dro\ nglo hlo\h 24 khei păng lai yơ đe pơ gơ\r ‘no\h mo\ ba kon năm ngăl. Mo\ Nhi ăn tơ băt, kiơ\ đơ\ng chă hơ len năng păng đei kăn [o# jang pơ gang roi tơ [ôh, mo\ băt tơ drong kăl đơ\ng tơ huch thim vitamin A păng huch pơ gang hơ mơng ăn hơ io\h kơ na mưh đe pơ gơ\r mă đơ\ng ưh kơ văn ră, mă oei adrin năm ba kon ‘mơ\i. Mo\ Nguyễn Thị Nhi tơ roi: “Vitamin A tôch g^t kăl hăm hơ io\h, pơm ăn hơ io\h vơ\ kơ jung… hmă hmă inh đa ăn kon yoa thim vitamin A kiơ\ đơ\ng so\ng xa, ‘me hăm ‘nhe\m, ka păng ‘nhot, plei ‘long.”

Vă pơm ‘lơ\ng ăn tơ drong tang găn j^ Covid-19, tơ drong pơ gơ\r ăn hơ io\h huch Vitamin A hơ dai hăm pơ gang hơ mơng tơ\ dôm Hnam pơ gang đei jang kiơ\ 1 trong tôch ‘lơ\ng. Mưh truh tơ\ hnam pơ gang, đe me\ [ă athei gom muh măt, ôp ti hăm đak pơ gang [ât ‘măng, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h nôp hla ar [et bơ\ng j^ [ât kơ [ang, khul sơng pơ gơ\r khăm, pơ to\ hơ yuh hơ kâu, ko\ng k^, kơ jung, khăm hơ len jơ hngâm jăn, roi tơ [ôh, athei dôm bơ ngai đei jơ hngâm jăn ưh ‘lơ\ng pơ dơ\h huch ‘mơ\i. Lơ\m jơ năr bơ\ jang, kăn [o# jang pơ gang gak tơ\ hnam pơ gang prăt măng, prăt năr vă hơ len rim tơ drong păng tơ tom sek tơ lang dôm tơ drong kăl vă vei ‘lơ\ng tơ drong sơ đơ\ng ăn hơ io\h.

Lơ\m ‘măng bơ\ jang mă I sơ năm 2020, dêh char Dak Lak đei dang 300.000 ‘nu hơ io\h tôm sơ năm huch thim Vitamin A păng pơ gang hơ mơng. An^h jang pơ gang tơ le\ch đon pơ hno\ng adrin truh 98% hơ io\h vang ako\m, hlo\h 85% bơ ngai me\ đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h 1 khei, lơ\m dang 6 khei âu ki đei huch vitamin A.

Kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ‘no\h j^ dôm kơ chơ\t mă hơ kâu jăn kăl đei ưh kơ lơ lơ\m 1 năr mă lei sư tôch kăp g^t lơ\m tơ drong tih vơ\, vei lăng ‘lơ\ng jơ hngâm pran. Ưh kơ măh kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn hơ io\h kre, rơ mơ\n păng [ônh đei tơ drong j^ jăn. Kiơ\ An^h vei lăng kơ chơ\t bek te\h đak – An^h tơm vei lăng jang pơ gang, vitamin A j^ 1 lơ\m 3 kơ loăi kơ chơt bek mă hơ io\h Việt Nam đa ưh kơ măh, hơ dai hăm kơ chơ\t I-ốt păng săt. Vitamin A tơ gu\m ăn măt jăng, hơ to\k kơ sư\k tang găn j^, rơ ka đuh ăn hơ io\h. Ưh kơ măh vitamin A gô pơm ăn măt ưh kơ bang tơ\ kơ sơ\, măt hre\ng, rơ ka tơ\ măt, [ônh pơm ăn măt tol, kre\, [ônh tơ po\h dôm tơ drong j^ nhen: j^ trong dui jơ hngâm, j^ klak... Yoa thoi no\h, đe me\ [ă, le# kơ yoa 1 tơ drong kiơ ‘no\h mă pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong đei yoa kơ đe hơ io\h. Huch thim Vitamin A tôm kơ liêu, tro\ năr gô tơ gop ‘lơ\ng ăn tơ drong tih găh hơ kâu jăn păng jơ hngâm đon kơ đe hơ io\h.

 Tơ drong g^t kăl đơ\ng Vitammin A

Tơ drong pơ ma dơ nu\h hăm [ak si Phan Thị Minh, Kơ dră khoa kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, An^h vei lăng j^ jăn Dak Lak tơ\ hơ la âu gô tơ gu\m hlo#h hơ dăh hlo\h găh tơ drong g^t kăl đơ\ng Vitamin A hăm jơ hngơ\m jăn hơ io\h.

- {ak si ăi! Vitamin A đei kăl thoi yơ hăm hơ kâu jăn bơ ngai? Ư|h kơ măh Vitamin A gô [ơm kơ ne# tru\h jơ hngơ\m jăn thoi yơ?

-{ak si Phan Thị Minh: Vitamin A ‘no\h j^ 1 kơ loăi vitamin hach lơ\m rơ mă, đei tơ drong kăl lơ\m hơ kâu jăn bơ ngai, mă loi ‘no\h j^ hăm hơ io\h. Tơ drong kăl mă mônh tơ [o#h tơ\ lăng hơ dăh. Ư|h kơ măh vitamin A păh lăp gô pơm ăn bơ bul, vă khan ư\h kơ hơ dăh, hơ io\h gô lăng ư\h kơ [o#h. Mă 2 ‘no\h tơ drong kăl lơ\m kơ plăh t^h vơ\ đơ\ng hơ io\h, tơ dăh ư\h kơ măh vitamin A gô pơm ăn hơ io\h [ônh kơ đei hơ ke\ hơ kong. 1 tơ drong kăl dơ\ng ‘no\h j^ tơ jră j^ pơ chu\ng, pơ jing dôm tơ drong kiơ\ kơ yuăn khan biểu mô đơ\ng trong dui jơ hngơ\m, biểu mô trong klak. Ư|h kơ măh vitamin A hơ io\h gô [ônh kơ đei j^ tơ so\h, j^ klak chro\h păng dôm tơ drong j^ pơ chu\ng nai. Ư|h kơ măh vitamin A, dôm biểu mô đơ\ng lăm klak ư\h kơ gơ\h t^h ‘lơ\ng, dôm tơ tey đơ\ng trong klak đei kơ hro\ih, ư\h kơ măh, hơ nhăk tru\h hơ io\h đei j^ klak chro\h pơ dui đunh. Đơ\ng j^ klak chro\h hơ nhăk tru\h hơ ke\ hơ ko\ng, hơ ke\ hơ kong hơ nhăk tru\h j^ klak chro\h, jing pơ dăr pơ vinh tơ drong j^.

Hơ io\h hơ ke\ hơ kong de#h, ư\h kơ măh vitamin A de#h, đei [o#h mă blu\ng ‘no\h j^ hre\ng măt, j^ lăm măt, rơ ka lăm măt, hơ nhăk tru\h măt tol, ư\h kơ gơ\h hơ met, hơ nhăk tru\h hiong răm tôch kơ tang ăn kơ hơ io\h, găh u\nh hnam, găh tơ drong ar^h sa đunh đai păng tơ\ hơ năp kơnh kơ 1 ‘nu hơ io\h. Kơ l^h thoi no\h, tơ drong jang tơ mơ\t thim vitamin A tơ le\ch jang đei lơ sơ năm âu hlôi tơ jur lơ kơ so# bơ ngai măt tol tơ\ hơ io\h.

- {ak si ăi! Đei tơ drong hơ io\h rơ kăh vitamin A ư\h? Păng đei [o#h thoi yơ?

-{ak si Phan Thị Minh: Rơ kăh vitamin A tơ\ hơ io\h tôch kơ hui, tơ drong ‘nâu lăp đei [o#h lơ\m [ơ\t me\ [a\ hơ io\h ăn hơ io\h huch tơ mơ\t thim vitamin A kơ d^h ư\h kơ kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng [ak si, dăh mă kơ d^h chă tơ mơ\t thim ăn kơ io\h hlo\h kơ liêu.

-Bơ ngai hơ yơ kăl kơ tơ mơ\t thim vitamin A lơ hlo\h hă [ak si? Păng kăl kơ tơ mơ\t thim hăm trong kiơ?

-{ak si: Phan Thị Minh: Dôm bơ ngai ‘no\h j^: Hơ io\h đei hơ ke\ hơ kong; Hơ io\h đơ\ng ro\ng kơ đei j^ tơ so\h; Hơ io\h đơ\ng ro\ng kơ j^ pơ chu\ng pơ dui đunh; Hơ io\h đơ\ng ro\ng kơ j^ klak chro\h pơ dui đunh. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei tơ mơ\t thim găn hiă ư\h kơ măh vitamin A lơ\m tơ pôl dôm hơ io\h đơ\ng 6 khei tru\h 60 khei păng bơ ngai me\ đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h lơ\m dang 1 khei gơ\h huch vitamin A vă kơ vitamin A mơ\t lơ\m đak to\h me\, hơ io\h đơ\ng ‘nao rơ ne\h tru\h 6 khei gơ\h tơ mơ\t thim vitamin A ‘moi kiơ\ đak to\h me\.

Ăn hơ io\h huch tơ mơ\t thim vitamin A kiơ\ tơ drong jang đơ\ng An^h tơm vei lăng găh jang pơ gang 1 sơ năm 2 ‘măng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, gơ\h tơ mơ\t thim vitamin A kiơ\ trong tơ mam sa nhen sa dôm tơ mam sa đei lơ vitamin A, tơ mam sa đei kơ mâu dreng nhen tơ ne\h, kơ mưt, pro kreng, cà rốt, [um tây…

-Lei ah, bơ nê kơ ^h [ak si hơ!

Phượng Vũ – Quang Nhật: Ch^h

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\