VOV4.Bahnar - Hăm kon pơ lei bơ ngai M’nông, ‘ngoăih kơ dôm tơ mam yoa nhen ch^ng chêng, ge go\, đak get dăh mă kơ đum kơ đo\ng vă um [a, sơ\k hơ [o… ‘no\h reo, hơ kăt ku\m đei năng tôch g^t kăl lơ\m tơ drong arih xa rim năr. ‘Nâu j^ tơ mam yoa ưh kơ đei th^u lơ\m tơ drong arih xa kơ unh hnam ku\m nhen lơ\m dôm tơ drong et soi kơ bơ ngai M’nông.

Ku\m nhen m^nh [ar hơ dre\ch kon kông nai tơ\ Tây Nguyên, đơ\ng sơ\, bơ ngai M’nông juăt chơ mu\l [a, pơ tăm hơ [o, [um tơ\ mir. Hơ nih te\h đei rơih vă pơm mir [ât lăp tơ\ groi kông kơ jung, kơ na mưh ke\ch yoă, ưh gơ\h pơ du\ tơ mam hăm gre, [ât lăp ‘m^n, tung ku\m mơ mat. Kơ plăh âu, hơ kăt, reo, tơ no\ng, tơ vaih j^ dôm tơ mam ‘lơ\ng hlo\h vă pu\ tơ mam đơ\ng choh jang xa đei le\ch tơ\ trong dăh mă pu\ vih tơ\ hnam.

Mă lei vă đei hơ kăt, reo ‘lơ\ng, kơ jăp ‘no\h tơ drong blu\ng a athei chă rơih kram, pơ o vă tanh mă ‘lơ\ng ‘mơ\i. Kiơ\ Kră pơ lei Che Khuyên, oei tơ\ plei Nà Xược, xăh Ea Huar, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak, vă tang đei hơ kăt, reo, tơ no\ng athei hiong lơ jơ năr păng jang lơ tơ drong ‘mơ\i, lơ\m no\h chă rơih kram, pơ o tih, kră thoi yơ vă ko\h tanh bơ\n hơ kăt ‘no\h tôch g^t kăl:

“Mưh tanh, reo, hơ kăt đe sư chă rơih kram, pơ o păng hơ ngoan păng kră păh lăp. Pơ tih gia, ‘long tơ\l 1 sơ năm ‘no\h ko\h tanh hơ kăt ‘lơ\ng hlo\h, tơ dăh kră dêh hnang mưh chăr, s^t sư [ônh tơ gơ\ kơ na đe ưh đei rơih. Đơ\ng ro\ng kơ ko\h kram, pơ o, hre vih tơ\ hnam, bơ\n ko\h 2 păng pơm 1 jăl, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h sơ\k tơ\ to\, [lă kơ ‘no\h blăh, chăr s^t tơ nanh vă tanh bơ\n reo, hơ kăt”.

Kră pơ lei Che Khuyên ăn tơ băt, hơ kăt, reo bơ ngai M’nông ưh băt đei đơ\ng lai yơ lơ\m tơ drong arih xa kră sơ\, lăp băt [ât oei ‘lơ\p sơ\, dang 8-9 sơ năm [ok đ^ kiơ\ mih sư pơ hrăm s^t, tanh hơ kăt bơih. Hơ nơ\ng thoi noh, truh ‘lo\, kră [ok chă pơ tho dơ\ng ăn kon sâu tanh hơ kăt. Đơ\ng no\h, hơ kăt ưh đei tơ ple\h lơ\m tơ drong arih xa rim năr păng jing tơ mam tôch juăt hăm [ok ku\m nhen kon pơ lei truh dang ei. Tơ drong tanh s^t pơ ma atu\m păng tanh reo, hơ kăt pơ ma adro#, đei bơ ngai M’Nông rơih khei ‘năr jang lơ\m sơ năm. Ưh kơ s^ pơ yan yơ ku\m s^t tanh ôh mă đe sư tanh hơ kăt, reo lơ\m pơ yan vă ke\ch yoă [a, ko\h hơ [o:

“Truh pơ yan vă ke\ch [a tơ\ mir ‘no\h đe tanh hơ kăt. Tanh reo vă pu\ đak, pu\ [a păng tanh hơ kăt vă ke\ch [a. Dang hlo\h 10 năr ‘no\h tanh đang 1 pôm. Sơ\ tanh bơ\n hơ kăt vă yoa lơ\m hnam tơ no\ đe\ch, ưh kơ đei te\ch. Yoa bu bu ku\m gơ\h tanh ăn unh hnam kơ dih ngăl. Inh gơ\h tanh hơ kăt, reo đơ\ng mih inh pơ tho, truh pơ yan jang mir mih tanh ‘no\h inh ho\k rok, reo, hơ kăt tơ dăh ‘me\h tanh ‘no\h athei ho\k io\k đơ\ng bơ ngai kră, ưh kơ s^ ba gơ\h tanh kơ dih hloi ôh”.

Reo, hơ kăt ưh lăp tơ mam tôch đei yoa lơ\m tơ drong choh jang xa đe\ch, mă oei jing tơ mam ưh đei th^u lơ\m dôm tơ drong et soi kơ bơ ngai M’nông dơ\ng. Mưh chă pơ gơ\r et soi kơ yang hri, soi vă ‘mi jruh blu\ng đe sư đa io\k hơ kăt, reo tăh tơ mam soi nhen ‘nhe\m [uh, pơ lăh đing, dôm kơ loăi hơ dre\ch [a, hơ [o vă soi kơ yang. Hmă hmă reo, hơ kăt bơ ngai M’nông kơ jung đơ\ng 50 – 60cm, [ơ\r tơ [o\ng, hơ kâu lăp ai, tơ pang ie\ [iơ\ kơ [ơ\r. Kiơ\ kră pơ lei Che Khuyên, bơ ngai M’Nông đei 3 kơ loăi hơ kăt, tơ văih, reo; rim kơ loăi đei yoa pha ra băl:

“Bơ ngai M’nông đei hơ kăt kơ dih kơ bơ ngai M’nông, mă lei sư đei 3 kơ loăi. Tơ văih tih, tanh hui vă pu\ bơ\n ‘long unh păng pu\ đak, oei reo, tơ no\ng ‘no\h đe tanh kie\r vă pu\ bơ\n tơ mam mưh năm tơ\ mir, gơ\ tơ [ăng, phe\ ‘nhot, xăy đak, rôp yâu ka, năm vei kơ pô dăh mă năm lăng rôih tơ\ bri đe pu\ ba tôch kơ rơ hăo. Oei hơ kăt ‘no\h đe cho# văn [ât kơ ie\ng, pu\ ku\m gơ\h ‘năi, đe juăt yoa vă ke\ch [a. Lăp hơ dro# reo, tơ no\ng đe\ch đe yoa lơ. Brei drâu inh ‘nao năm tanh reo, hơ kăt tơ\ hnam ho\k hôp tơ pôl pơ lei vă đe tơ dăm ho\k kiơ\ ‘năi.”

Hrei ‘nâu, mă đơ\ng tơ drong arih xa chăl ‘nao đei lơ tơ drong tơ plih ră, đei lơ tơ mam yoa pơm hăm nhuơ\, mam pơ sei ‘lơ\ng ră, mă lei reo, hơ kăt oei đei kơ jăp lơ\m tơ drong arih xa kơ bơ ngai M’nông. Đei jơ, năm ngôi tơ\ plei bơ ngai M’Nông dăh mă năm tơ\ mir, bơ\n gô [ôh lơ yă, đe me\ pu\ tơ no\ng, hơ kăt năm gơ\ tơ [ăng, chă yâu dăh mă năm vei kơ pô. ‘No\h j^ tơ drong juăt tôch ‘lơ\ng đơ\ng sơ\ kơ bơ ngai M’Nông pơ ma adro# păng 1,2 hơ dre\ch kon kông nai tơ\ Tây Nguyên pơ ma atu\m,oei hơ nơ\ng che\p vei truh dang ei.

H’Thi: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\