VOV4.Bahnar - Hơlo\ng ‘no\h g^t kăl hlo\h kơ akau jăn kon bơngai. Tơdăh đei j^ hăp [ơm kơne# tru\h tơdrong anai lơ\m akau jăn. Kiơ\ tơdrong hơlen đơ\ng rim [ak si joăt jang găh au, tơring Tây Nguyên jing tơring đei măt bơngai găh au lơ, mă kăl j^ bo\ păng ôm se\ch hơko. Mă đơ\ng ngăl đei j^ mă lei ‘nau jing tơdrong j^ chă ming hơmet [ônh klăih tơdăh [o#h hrôih.

Tuyên yap nhen le\ pơlai, [ơ\t hơko. Tuyên yap hăp pơjing tơle\ch kơ loăi hormone (krao vă kơ đe\h ‘no\h T3, T4) mơ\t lơ\m pham păng đei pơtru\h lơ\m akau jăn. Mă đơ\ng hăp ie\ ioch ră mă lei tuyên yap tôch g^t kăl hăp pơm pơ ‘lơ\ng rơngơp akau jăn, tơgu\m ăn kơ\l ‘ngok kơdau ‘lơ\ng, plei nuih kơdau ‘lơ\ng ….

Tơ\ An^h hơmet j^ Bo\, Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên, lơ\m m^nh năr, an^h au răih hơmet ăn 10 ‘nu bơngai j^ tuyên yap. Kiơ\ đơ\ng [ak si Nguyễn Đăng Giáp, Kơdră An^h hơmet j^ Bo\, dang ei măt bơngai j^ găh tuyên yap roi năr roi lơ: “Lơ\m dôm sơnăm tơ je# au ‘no\h j^ tuyên yap tơ\ Việt Nam roi lơ. Lơ\m sơnăm 2016, 2017, tơ\ Hop ako\m j^ ôm se\ch akar lơ\m jơ\p te\h đak đei ch^h jo# ‘no\h j^ ôm tuyên yap jing j^ ôm se\ch akar dơ\ng mă puăn lơ\m rim tơdrong j^ ôm se\ch akar anai. Mơ\ng kơtơ\ng j^ ôm au hli tơpă mơ\n, mă lei tơdăh [o#h hrôih lei hơmet ke\ klăih hloi”.

Rim tơdrong j^ ngăl đei [o#h tơ\ tuyên yap nhen: ôm tuyên yap, j^ bo\, rơka tuyên yap. Kiơ\ ch^h jo#, măt bơngai dro\ kăn j^ lơ hlo\h kơ bơngai dro\ nglo. Hmă hmă ngăl [o#h bơngai j^ lơ\m sơnăm đơ\ng 30 – 35 sơnăm.

Mo\ H’ Líp (32 sơnăm) oei tơ\ apu\ng Dak Mil, dêh char Dak Nông, [o#h kơ d^h j^ bo\ hơko đunh kơ au hlo\h 1 sơnăm. Kơ yuơ to\k bo\k hơnăp păng j^ păh ai kơna lăp đơ\ng ro\ng hơnhơl ‘no\h kơna sư mă năm tơ\ An^h khăm ming hơmet j^ Bo\, kơ hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên. Hơdrol kơ ‘no\h mo\ tôch tơtăm găh tơdrong j^ po. Mư\h đei [ok thây pơgang chă pơtho tơbăt, mo\ H’Lip jei sơđơ\ng jơhngơ\m. Mo\ H’Lip tơroi: “ ‘Măng mă blu\ng đei mơ krơ\h, nhen le\ bơ\n [ro hơlo\ng kơ yuơ mơ krơ\h, lơ\m hơkau ư\h kơ hiôk, lăng tơ\ hơko [o#h pơ ‘nge\h. To\k bo\k hơnăp ‘no\h [o#h đei tơdrong j^ au kơna ^nh ư\h kơ năm răih hơmet, d^ng tru\h dang ei ^nh mă năm tơ\ au răih hơmet. Lăp đơ\ng ro\ng răih hơmet ‘no\h akau jăn ba tôch kơ hiôk hian, pă đei mơ krơ\h tơ\ dăng hơlo\ng bơih. Sơ\ ba ư\h kơ băt tơdrong j^ au, mư\h năm khăm ‘no\h mă băt j^ bo\”.

Rim răih bơngai jei tăr văr păng tơtăm mư\h pơma tru\h tơdrong j^ ôm se\ch akar. Mă lei, hơdro# j^ ôm tuyên yap ‘no\h đei hơmet ke\ klăih [iơ\. Tơdrong j^ au tơdăh [o#h hrôih ‘no\h hơmet ke\ klăih long hloi. Kiơ\ đơ\ng [ak si Nguyễn Đăng Giáp, Kơdră An^h khăm ming hơmet j^ Bo\, Hnam pơgang tơring Tây Nguyên akhan, hrei au, tơ\ Dak Lăk pơma hơdro# păng lơ hnam pơgang anai lơ\m te\h đak pơma atu\m, j^ ôm tuyên yap gơ\h chă ming hơmet kiơ\ kih thuơ\t jang pơgang gơ\h hơgei chăl hle, tơdrong ke\ klăih ‘no\h kơtang hlo\h. Lơ\m jơ ‘năr blu\ng a, 90% bơngai j^ găh tơdrong au đei răih hơmet ‘no\h ke\ klăih long hloi. M^nh ‘nu bơngai j^ ôm tuyên yap gơ\h răih lơ ‘măng păng tơdrong au tơgu\m ăn bơngai j^ er^h sot [iơ\.

Mă hơdăh nhen bơngai j^ Nguyễn Thị Lan (48 sơnăm) oe\i tơ\ tơring Băng A Dre\nh, apu\ng Krông Ana, dêh char Dak Lăk. Mo\ Lan [o#h po j^ ôm tuyên yap tôch kơ klui, hlôi đei [o#h vă ranh să. Lăp đơ\ng ro\ng năm khăm tơ\ lơ hnam pơgang tơ\ Hà Nội păng pơlei tơm Hồ Chí Minh, mo\ Lan tơchơ\t năm tơ\ Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên vă ming hơmet. Rim [ok thây pơgang tơbăt, tơdrong j^ kơ mo\ hơmet tôch tơnap tap, tơdăh chă hơmet tơ\ dêh char au lei hơmơt đei [ơm tru\h rim tơdrong j^ anai dơ\ng kơna pơm hla bơar ăn năm ming hơmet tơ\ hnam pơgang t^h anai. Mă lei kơ yuơ u\nh hnam tơnap tap, mo\ Lan hăm u\nh hnam hơlo\k ap^nh athei rim [ok thây pơgang hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên chă ming hơmet ăn. Đơ\ng ro\ng ming hơmet tơ\ hnam pơgang, jơhngơ\m jăn mo\ Nguyễn Thị Lan hlôi vă hiôk hian bơih: “ Rim [ak si hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên tơroi, ^nh j^ ôm tuyên yap hlôi đ^ ranh kơtang, hăm j^ kơnol đu\h dơ\ng. Rim [ok thây pơgang athei ^nh năm tơ\ Sai Gon ming hơmet mă lei kơ yuơ u\nh hnam tơnap tap, kon oei ‘lơ\p kơna ^nh ap^nh athei [ak si Giap ăn asong ming hơmet tơ\ au. Jo# đơ\ng răih tru\h dang ei đ^ 29 năr, đei răih hơmet 2 ‘măng bơih, dang ei jơhngơ\m jăn vă hiôk [iơ\ bơih, găh chă so\ng sa, nhă đak bơih. Kơ sơ\ au [ok thây pơgang ăn v^h bơih”.

Kiơ\ đơ\ng [ak si Nguyễn Đăng Giáp, hrei au, tơdrong hơlen băt hơdăh tơdrong tơm pơm ăn j^ tuyên yap pơma atu\m păng j^ ôm tuyên yap pơma hơdro# tim mă gan hơdăh ‘mơ\i. Đe lăp băt đei rim tơdrong hơmơt pơm ăn j^ jăn đe\ch. Kơ yuơ lơ lo\nh, rim bơngai dăh kơchăng lăng hơlen [o#h hrôih hăm trong năm siêu âm tuyên yap hơnơ\ng, mă kăl hăm dôm bơngai hơmơt đei tơdrong j^ au kơtang nhen j^ rim tơdrong j^ đei hơmet hăm tia xă, er^h sa tơ\ tơring đei [ơm kơ ne# đơ\ng tia xă, lơ\m u\nh hnam đei bơngai j^ tuyên yap …

Bơngai ch^h: Thu Huế - Đình Thi

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt