VOV4.Bahnar - Huêt ap to\k ‘no\h j^ tơ drong j^ yua đơ\ng lơ tơ drong pơm ăn pha ra băl nhen: plei nu\ih, plei le\n, ‘ngok… Mă lei, đei 1 tơ drong tơm g^t kăl pơm ăn huêt ap to\k ‘no\h j^ yua đơ\ng so\ng sa rơ ka\h protein lơ de#h hnang, sa lơ rơ mă kon tơ rong, mă loi ‘no\h j^ tơ mam sa đei lơ cholesterol; Dăh mă bơ ngai so\ng sa dôm kơ chơ\t rơ kăh lơ de#h hnang, akâu jăn ư\h kơ gan chă nơ năm, bơ ngai bek plên… Gơ\h pơ ma, tơ drong joăt so\ng sa ‘no\h j^ tơ drong tơm g^t kăl [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng huêt ap, mă loi ‘no\h j^ bơ ngai huêt ap to\k. Tơ drong tơ roi “ Jơ hngơ\m pran – Tơ drong er^h” năr ‘nâu, tơ roi găh trong so\ng sa vă vei huêt ap sơ đơ\ng.  

Hăm dôm bơ ngai j^ huêt ap to\k, kăl kơ lăng tru\h lơ\m so\ng sa rim năr vă vei huêt ap ling lang sơ đơ\ng. Mă hơ dăh ‘no\h:

‘Ne\ kơ sa lơ đạm (protein): Kăl kơ e\nh [iơ\ ‘ne\ kơ sa lơ. Gơ\h sa đơ\ng  0,5-1g 1 k^ kiơ\ kơ hơ kâu trăp ( bơ ngai 50 k^ sa dang 1 puăt lạng ‘nhe\m lơ\m 1 năr). Athei rơ\ih dôm kơ loăi ‘nhe\m kok ( kơ tơ\h ie\r, ka) ‘lơ\ng hlo\h kơ dôm kơ loăi ‘nhe\m [rê ( kơ pô, rơ mo, nhu\ng…) ư\h kơ gơ\h sa dôm kơ loăi ‘nhe\m lu\k lăk lơ tơ mam [âu phu nhen lạp sườn, xúc xích, dăm bông... ‘Ne\ kơ sa ‘nhe\m kon tơ rong ie\ yua kơ đei lơ nuclêôprotein mư\h sa pơm ăn lơ kơ chơ\t purin, axit uric đei pơ răm ăn kơ klơm, plei le\n, plei nu\ih, klơm klak kon tơ rong nhen klơm, ‘ngok… ku\m ư\h kơ gơ\h sa yua kơ đei lơ nuclêôprotein. Gơ\h sa bơ\n tơ\h vă tơ mơ\t thim đam plei ‘lơ\ng ăn kơ akâu jăn.

‘Ne\ kơ sa lơ kơ chơ\t bek (lipit): Kăl kơ sa tơ jur kơ chơ\t bek, mă loi ‘no\h j^ bơ ngai bek plên. Ư|h kơ sa lơ hlo\h 30g lipit 1 năr. Lơ\m no\h, gơ\h sa 1 puăt ‘no\h j^ đak kho pơm đơ\ng bơ\n plei ‘long, 1 puăt ‘no\h j^ rơ mă kon tơ rong.

Tơ jur sa kơ chơ\t s^k [ôt (glucid): Kơ chơ\t s^k [ôt pơ ma atu\m ư\h kơ đei pơ răm ăn kơ bơ ngai j^ huêt ap to\k mă lei tơ dăh sa lơ ku\m [ônh kơ pơm ăn bek plên, ư\h kơ ‘lơ\ng ăn bơ ngai huêt ap to\k, yua thoi no\h ku\m kăl kơ tơ jur [iơ\.

Tơ jur sa [o\h: Sa lơ de#h hnang dăh mă tơ mam pai sa đei [o\h ư\h kơ ‘lơ\ng ăn bơ ngai huêt ap to\k . Bơ ngai pran jăng 1 năr sa 5-6g [o\h, bơ ngai to\k huêt ap athei sa đơ\ng 3-4g [o\h 1 năr. Athei ‘ne\ kơ sa hla [ey pơ u\, măm, ‘nhe\m tăng [o\h. Bơ ngai huêt ap to\k đei [o#h j^ tơ\ plei nu\ih, pơ ôr lơ dăh mă to\k huêt ap ak tinh yua đơ\ng pơ plei tơ\ hơ la plei le\n dăh mă tơ che\ng de#h păng huêt ap to\k tơ\ bơ ngai mơ lo#h mă ư\h kơ tơ chă [o#h tơ drong tơm pơm ăn ‘no\h j^ roi ‘ne\ kơ gan sa [o\h lơ.  

Ngoăih kơ ‘no\h, bơ ngai to\k huêt ap ư\h kơ gơ\h yua tơ drô, che\h phe, đak hla che, hơ\t ha…

Sa lơ ‘nhot, plei ‘long hơ dr^h: ‘Nhot, [um, plei ‘long hơ dr^h nhen: [um tây, prit, tơ ne\h đei tôch kơ lơ kali, đei yua tơ le\ch kơ loăi natri le\ch tơ\ ‘ngoăih. Lơ\m ‘nhot đei lơ vitamin K, păng vitamin C đei yua hơ to\k kơ so# ion canxi lơ\m pham, tang găn pham kơ toăl, tơ gu\m tang găn hơ răng hoan. Lơ\m dôm kơ loăi plei ‘long nhen: kuich, táo,…đei lơ vitamin P, C... tơ gu\m tơ jur cholesterol lơ\m pham, hơ to\k tơ drong kơ jăp đơ\ng pham tơ gu\m tang găn le\ch pham ‘ngoăih. Lơ\m dôm kơ loăi plei ‘long oei đei lơ vitamin E đei yua hơ to\k ‘lơ\ng hoan, tơ jur pơm ako\m pham, tơ jur [iơ\ tơ drong ‘me\h vă pơ tru\h oxy đơ\ng akâu jăn kơ na tôch kơ lăp hăm bơ ngai j^ tok huêt ap đei hloi j^ găh plei nu\ih… Kơ l^h thoi no\h, athei sa lơ ‘nhot tôch kơ đei yua ăn kơ akâu jăn, yua kơ sư pơm sơ đơ\ng huêt ap.

Sa lơ tơ mam sa đei canxi păng iod: Bơ ngai Việt Nam pơ ma atu\m ư\h kơ gơ\h tơ mơ\t tôm canxi kăl hlo\h, ư\h kơ măh canxi ku\m [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h to\k huêt ap kơ na kăl kơ rơ\ih io\k tơ mam sa đei lơ canxi nhen đak to\h ( 1 năr huch dang 250ml đak to\h dăh mă đak to\h pơm đơ\ng tơ\h) gô tơ mơ\t dơ\ng canxi ư\h kơ măh dăh mă rơ\ih io\k dôm kơ loăi ‘nhot nhen hla [ey, ‘nhot cần tây, pơ mâu,... ku\m đei lơ canxi. Bơ ngai to\k huêt ap ku\m athei sa lơ tơ mam đak dơ s^ yua kơ đei lơ iod nhen rau câu, yă yeng đak dơ s^, hơ dang, se vă hoei kơ đei hơ răng hoan, tang găn to\k huêt ap.

Kăl kơ băt: bơ ngai to\k huêt ap kăl athei vei lăng huêt ap hăm trong pơm kiơ\ [lep yua pơ gang kiơ\ nơ\r pơ tho akhan đơ\ng [ak si. Mă lei, hơ dro# song sa e\nh ku\m jing tơ drong g^t kăl, ‘ne\ kơ sa lơ de#h hnang kơ chơ\t bek gô đei rơ kăh mă lei ku\m ‘ne\ kơ sa to\ se\t de#h hnang gô ư\h kơ măh kơ chơ\t, pơm ư\h kơ ‘lơ\ng ăn kơ akâu jăn. Kăl kơ sa lăp tôm hloi kơ chơ\t đạm, kơ chơ\t bek đơ\ng kon tơ rong păng plei ‘long kiơ\ kơ so# tro\ [lep. Athei sa ka, ‘ne\ kơ gan sa ‘nhe\m.

Thuem tơ blơ\