VOV4.Bahnar - Ku\m hăm khei ‘năr, akâu jăn bơ\n [ônh kơ đei j^ dôm tơ drong j^ kiơ\ kơ sơ năm. Đei 1,2 tơ drong tơ băt hơ dăh găh pơ gang j^ lơ\m akâu jăn mă bơ\n athei kơ chăng. Pơ t^h gia nhen pơ ko\ih jơ\ng, le\ch mu\n ư\h kơ băt yua đơ\g kiơ dăh mă đei an^h [rơ\p tơ\ hơ la măt. Tơ drong tơ roi “ Jơ hngơ\m pran- tơ drong ar^h”, tơ roi găh dôm tơ drong batư hơ dăh đơ\ng pơ rang j^ hăm akâu jăn bơ ngai dro\ kăn păng trong găn j^..

 Mă mônh ‘no\h j^ to\k k^, bek plên, mă loi ‘no\h ako\m tơ\ klak.

Tơ dăh bơ\n athei tơ pl^h hơ băn ao hơ nơ\ng yua đơ\ng kơ ie\ng to\k ‘no\h bơ ngaoi ‘no\h đei hơ mơt kơ j^ hơ yô s^k păng tơ drong j^ tơ\ trong klak. Mư\h kơ ie\ng kơ pal kơ 80 cm (dro\ kăn) păng 94 cm hăm dro\ nglo ‘no\h hơ mơt kơ đei j^ 2 tơ drong j^ âu pơ tơm đei [o#h. Tơ drong hơ mơt kơ to\k dơ\ng tơ dăh kơ so# pơ to\ kơ ie\ng hlo\h 88 cm hăm dro\ kăn păng 102 cm hăm dro\ nglo. Đơ\ng sơ\, j^ hơ yô s^k đoa đei [o#h hơ dai hăm bek plên. Đoa đei [o#h nhen, lap rơ mơ\n, ư\h kơ hiôk, chă hơ yô lơ ‘măng păng hal kơ đak, măt ư\h kơ gan bang, pham jur to\k ư\h kơ ‘lơ\ng păng hơ tuch ar^h ư\h kơ sot.

- M^h ma duch nă păng rim buăl athei lăng kăl hăm tơ drong đei [o#h âu păng tang găn j^ hăm trong pơ vei tơ drong ar^h sa pơ tâp akâu jăn, pơ nam kơ tơ plo\ng kơ dâu, so\ng sa hơ nơ\ng, khoa ho\k, tôm kơ chơ\t. Athei năm khăm păng ap^nh [ak si pơ tho tơ [o#h, tơ dăh kăl yua pơ gang kiơ\ nơ\r pơ tho vă vei lăng trong pham păng dôm tơ drong j^ nai hơ mơt kơ đei [o#h.

Đei [o#h dreng jum dăr măt

‘Nâu j^ đei [o#h đơ\ng tơ drong j^ đei hơ năn xanthelasma yua đơ\ng mong rơ mă tơ\ hơ la akar, đei [o#h đơ\ng cholesterol to\k. Hơ len lăng pham mư\h pơ ngot gơ\h băt yua đơ\ng yua kiơ pơm ăn j^.

Tơ dăh năm khăm đ^ băt hơ dăh yua đơ\ng kiơ pơm ăn j^, m^h ma duch nă athei tơ pl^h trong ar^h sa, so\ng sa hơ nơ\ng păng pơ nam kơ pơ tâp akâu jăn. J^ cholesterol, joăt kơ krao ‘no\h j^ rơ mă pham to\k ‘no\h tơ drong j^ ư\h kơ gơ\h lăng pơ hơi, tơ drong tơm hơ mơt kơ pơm hơ to\k j^ plei nu\ih, pơ\k.

Mư\h đei [o#h găm jum dăr măt, [ơ\t lăp tep ư\h kơ hrăp ku\m hơ nhăk tru\h tơ drong ‘nâu. Mă lei găm jum dăr măt: ku\m đei [o#h pơ tơm đơ\ng dôm tơ drong j^ pơ ko\ih păng hơ nơ\ng yua đơ\ng đơ đik măt dăh mă kơ pu mu\h.

{ơ\t do\h, m^h ma duch nă athei tơ chă đei tơ drong tơm pơm ăn pơ ko\ih, pơ d^h gia nhen ‘mui te\h ho\h, hoă chơ\t…, ‘no\h bơ\n ‘ne\ kơ gan tơ je# hăm dôm kơ chơ\t pơm ăn pơ ko\ih. Gơ\h yua pơ gang khang sinh tang găn pơ ko\ih gô đei yua ‘lơ\ng mă lei hơ drol kơ yua athei ap^nh [ak si pơ tho tơ [o#h.

Đơ đik jơ\ng

{ơ\t lăp yua đơ\ng cham char hơ yu\ih, đak tơ sa jơ\ng đei [o#h đơ đik ư\h kơ hiôk. {ơ\t lăp ku\m đei [o#h le\ch hmro\ng hmrônh, mă loi ‘no\h j^ tơ\ hơ lam jơ\ng dăh mă hơ la tơ pang jơ\ng.

- Kăl kơ ôp rơ go\h jơ\ng, vă jơ\ng hre\ng đang kơ ‘no\h yua kem tang găn pơ rang. Athei vei rơ go\h păng ling lang le# jơ\ng hre\ng gô tơ gu\m j^ [ônh kơ klăih păng tang găn j^ đei [o#h hơ lơ\k hơ le.

Hơ đang cheng [ơ\r

Đei tơ [o#h ăn akâu jăn ư\h kơ măh vitamin gru\p B păng sắt, yua đơ\ng sa to\ se\t ‘nhot, ‘nhe\m se\ch păng kơ tăp ie\r, bip, hơ nơ\ng [ônh đei [o#h pơ chu\ng.

Mư\h đei [o#h thoi âu, m^h ma duch nă gơ\h yua kem pik hơ met j^ kơ tă an^h păng vei ‘lơ\ng ăn akar, dă [iơ\ kơ j^. Lăng dơ\ng tơ mam sa păng tơ mơ\t thim rim kơ loăi tơ mam sa đei lơ 2 kơ loăi chơ\t ‘nao tơ roi.  

Le\ch [re [rônh đơ đik

Tơ dăh yua kem pik ư\h kơ dă [iơ\ ‘no\h ro\ lăng jing tơ drong tơ [o#h đơ\ng j^ celiac, j^ trong klak pơm ư\h kơ ‘lơ\ng klak ‘lơ\p păng pơm pơ găn tơ drong tơ mơ\t kơ chơ\t ‘lơ\ng đơ\ng tơ mam sa. Bơ ngai j^ Celiac ư\h kơ gơ\h tơ mơ\t gluten, m^nh kơ loăi protein lơ\m [a. Akar đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng, le\ch pơ ko\ih đơ đik ư\h kơ hiôk.

Athei băt hơ dăh lăng hăm tro\ kơ đei j^ Celiac dăh ư\h, [ak si gô ăn pơm hơ len lăng [ônh [o\ vă băt hơ dăh, mư\h tro\ kơ j^, ‘no\h athei yua tơ mam sa ư\h kơ đei gluten kiơ\ nơ\r pơ tho tơ tă.

 So\k roi hơ tăng

Tơ [o#h ăn sắt lơ\m pham to\ xe\t hlo\h kơ hmă. ‘Nâu j^ tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p tơ\ dro\ kăn yua đơ\ng [o#h hơ băn păng rơ ne\h kon đei [o#h tơ drong j^ ư\h kơ măh pham. Đei j^ tuyến giáp ku\m gô đei pơm ăn so\k hơ lu\ng păng roi hui.  

Athei pơm hơ len lăng pham. Tơ dăh yua đơ\ng ư\h kơ măh pham, athei sa dôm tơ mam sa đei lơ săt dăh mă huch thim pơ gang săt. Tơ dăh j^ yua đơ\ng j^ tuyến giáp, kăl kơ khăm păng hơ met roi hro#ih roi ‘lơ\ng.  .

Tơ ngiơ\h ti hơ che\m, [ônh kơ tơ gơ\.

Tôch kơ lơ nhen jang lơ de#h hnang hăm tơ drong jang trăp tr^n, hơ nơ\ng kơ tơ sơng tơ ngiơ\h ti. Tơ ngiơ\h ti hơ che\m [ơ\t lăp ‘no\h tơ [o#h đơ\ng tơ drong j^ nấm, pơ ko\ih tơ lo\ng akar, j^ tuyến giáp dăh mă j^ kơ ting.

Athei vei ‘lơ\ng tơ ngiơ\h ti hơ nơ\ng, tơ mơ\t dơ\ng biotin (vitamin B7). Tơ dăh đei dôm tơ drong j^ nai nhen lap rơ mơ\n dăh mă j^ kơ ting ‘no\h athei năm khăm păng hơ met dôm tơ drong j^ âu.

 &ch krang

Tơ [o#h ăn akâu jăn ư\h kơ măh kơ chơ\t prai păng đak. Đ^ đăng rim ‘nu bơ ngai ư\h kơ pơm lăp đei tôm tơ drong ‘me\h vă kơ chơ\t prai pơ tho tơ tă lơ\m trong so\ng sa ‘lơ\ng rim năr kơ na [ônh kơ đei ^ch krang, dăh mă [e\nh klak, pơ pông klak.

Akâu jăn kăl hloi kơ chơ\t prai ư\h kơ hach (đei lơ\m ngũ cốc) păng kơ chơ\t sơ hach (đơ\k yến mạch) vă tang găn ^ch krang ku\m nhen pơ vei cholesterol lơ\m pham tro\ [lep. Kơ l^h thoi no\h athei tơ mơ\t dơ\ng 2 kơ loăi kơ chơ\t âu, đei lơ lơ\m ‘nhot, [um , plei nhen cà rốt, cần tây, phe bre\ch, plei ‘long hơ dr^h, tơ\h rim kơ loăi…

Thuem tơ blơ\