VOV4.Bahnar –Tơ drong [et pơ gang Vaccine tang găn j^ jăn ăn kơ hơ io\h ‘no\h j^ tôch kơ g^t kăl tơ gu\m hơ io\h hơ to\k jơ hngơ\m pran ke\ tơ jră hăm dôm kơ loăi j^ jăn. 

Nge ke\ tơ jră pơ rang hăm lơ tơ drong j^ yua kơ sư io\k đei kơ chơ\t ‘lơ\ng pran đơ\ng me\. Mă lei, khei ‘năr đei ke\ tơ jra\ pơ rang j^ âu lăp đei đơ\ng 1 khei tru\h 1 sơ năm đe\ch. Kơ l^h thoi no\h, tơ drong [et pơ gang tang găn hia\ hơ drol ‘no\h j^ tôch kơ g^t kăl, tơ gu\m hơ io\h hơ to\k jơ hngơ\m pran păng tơ jră plơ\ j^ jăn.

Vaccine ‘no\h j^ 1 kơ loăi pơ gang tôch kơ đei yua lơ\m tơ drong tang găn hiă hơ drol rim tơ drong j^ pơ chu\ng. Dang ei hlôi vă je# 30 tơ drong j^ pơ chu\ng ke\ tang găn hiă hơ drol hăm pơ gang Vaccine. Ư|h kơ lei lăi nhen dôm pơ gang nai, pơ gang Vaccine tơ gu\m ăn tơ drong tang găn hia\ hơ drol păng vei lăng jơ hngơ\m jăn ăn kơ kon bơ ngai păng kiơ\ đơ\ng tơ gop hơ to\k tơ iung bơ ngai jang. ‘Ngoăih kơ tơ drong pơm tơ jur kơ so# bơ ngai tơ po\h j^ păng lôch, pơm ăn kơ io\h pran jăng t^h vơ\ păng đon hơ gei hmă, pơ gang vaccine oei pơm tơ jur đei j^ dôm tơ drong j^ nai, tơ jur kơ so# năr j^ pơ lo\ păng [^ch tơ\ hnam pơ gang, tơ jur jen vei lăng pơ gang, mă kăl ‘no\h tơ jur jơ ‘năr păng jơ hngơ\m jang đơ\ng dro\ kăn yua ư\h pă vei lăng hơ io\h đei j^ ku\m nhen pơm tơ jur kơ so# nge rơ ne\h yua ư\h pă bơ ngơ\t kơ nge đei pơ lo\ păng lôch, vang tơ gop hơ to\k ‘lơ\ng jơ hngơ\m pran ăn bơ ngai dro\\ kăn, tơ jur tơ drong jo jăn dăh mă ư\h pă ke\ bơ\ jang yua đơ\ng j^ jăn pơm ăn.

‘Ngoăih kơ ‘no\h, [et bơ\ng oei tơ gu\m vei lăng jơ hngơ\m pran ăn kơ pơ đ^ bơ ngai ‘lo\ nhen pơ gang Vaccine tang găn hiă hơ drol j^ hơ nơ\k, tang găn j^ ‘ngok, tang găn j^ ung thư klơm, ung thư tơ pu kon. Hơ dai hăm dôm tơ drong đei yua ‘lơ\ng kơ tă đơ\ng pơ gang Vaccine lơ\m tơ drong pơm tơ jur kơ so# bơ ngai tơ po\h j^ păng lôch đơ\ng dôm tơ drong j^ pơ chu\ng, sư oei đei [ơm ‘lơ\ng đunh đai ăn kơ d^h kâu păng tơ pôl, nhen hơ to\k tơ drong ke\ jang păng đei lơ bơ ngai jang yua đơ\ng ư\h kơ đei j^ pơ lo\. Tơ drong tơ mơ\t jên ăn [et bơ\ng hăm pơ gang Vaccine ‘no\h j^ tơ mơ\t jên ăn hơ to\k tơ iung.

Gơ nang đơ\ng đei pơ gang vaccine, lơ\m apu\ng ple\nh te\h hlôi tang găn ke\ đei j^ chu\. An^h jang tang găn hiă hơ drol păng vei lăng j^ jăn te\h đak Mi hlôi ch^h hơ met [et pơ gang bơ\ng dơ\ng mă 4 lơ\m 10 tơ drong jơ nei t^h hlo\h găh jang pơ gang tơ pôl kơ anglo\  20. J^ jo jăn dang ei đei [o#h lăp oei pă tơ\ 4 te\h đak, kơ so# hơ io\h lôch yua đơ\ng j^ gro\nh sơ năm 2007 jur 78% pơ têng hăm sơ năm 2000, kơ so# hơ io\h lôch yua đơ\ng j^ klơm B, j^ tơ so\h, j^ ‘ngok yua đơ\ng Hib rim sơ năm jur đ^ 2,5 triệu ‘nu hơ io\h đơ\ng ro\ng kơ lơ te\h đak tơ le\ch jang ăn pơ gang Vaccine tang găn j^ klơm B păng Hib lơ\m tơ drong jang bet bơ\ng pơ\ih xă đơ\ng ro\ng sơ năm 2000.

An^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h jo# pơ hlom akhan tơ dăh đ^ đăng dôm pơ gang Vaccine tang găn j^ dai đei dang ei adoi gơ\h yua jâp jang lơ\m apu\ng ple\nh te\h hăm kơ so# đei lơ kơ pal kơ 90%, rim sơ năm tang găn hơ drol ăn kơ 2-3 triệu ‘nu hơ io\h dơ\ng ư\h kơ đei lôch yua đơ\ng dôm tơ drong j^ pơ chu\ng, vang tơ gop io\k đei tơ drong tơm kơ anglo\ sơ năm pơm tơ jur 2 hơ găt kơ 3 kơ so# hơ io\h lôch hơ la kơ 5 sơ năm lơ\m sơ năm 2015 pơ têng hăm sơ năm 1990.

Tơ drong jang bet pơ gang bơ\ng pơ\ih xă tơ\ Việt Nam đei pơ tơm blu\ng đơ\ng sơ năm 1985 hăm tơ drong tơ le\ch jang [et 6 jru\m pơ gang Vaccine ăn kơ đ^ đăng hơ io\h hơ la kơ 1 sơ năm ‘no\h j^ hie\n hiang, jo jăn, bạch hầu, hie\n ie\r, uốn ván păng gro\nh. Sơ năm 1997 tơ mơ\t pơ gang Vaccine tang găn j^ mă 7 ‘no\h j^ klơ\m B, păng sơ năm 2010 tơ mơ\t dơ\ng pơ gang Vaccine tang găn j^ mă 8 ‘no\h j^ pơ gang vaccine Hib. Rim pơ gang Vaccine tang găn j^ nai đei yua tơ\ rim tơ ring đei krê hơ mơt lơ ăn kơ hơ io\h kơ pal kơ 1 sơ năm ‘no\h j^ pơ gang  Vaccine tang găn j^ ‘ngok Nhật bản, chro\h, thương hàn. Lơ\m lơ sơ năm tơ til kơ so# bơ ngai [et pơ gang bơ\ng tôm tơ\ hơ io\h adoi io\k đei kơ pal kơ 90%.

Tơ pă yan âu păng tơ drong hlo#h vao đơ\ng tơ drong jang [et pơ gang bơ\ng pơ\ih xă tơ\ Việt Nam lơ\m hlo\h 25 sơ năm âu ki, păng tơ\ rim te\h đak lơ\m apu\ng ple\nh te\h ăn [o#h hơ dăh ‘no\h j^ [et pơ gang bơ\ng ‘no\h j^ trong jang jơ nei hlo\h vă tang găn j^. Io\k jơ nei đơ\ng tơ drong jang bet pơ gang bơ\ng pơ\ih xă hlôi hơ nhăk ăn io\k yua hơ dăh, pơm tơ pl^h găh tơ drong vă pơ jing tơ drong j^ jăn tơ\ hơ io\h. Hăm bet pơ gang bơ\ng Vaccine, kơ so# bơ ngai j^ đơ\ng lơ tơ drong j^ pơ chu\ng đei pơ gang Vaccine tang găn hiă hơ drol hlôi tơ jur [iơ\ dôm j^t tru\h kơ hre\ng ‘măng. Bơ\n hlôi tang găn đei tơ drong j^ chu\ lơ\m hơ tuch dôm sơ năm 70, jo jăn lơ\m sơ năm 2000, tang găn đei j^ uốn ván tơ\ nge lơ\m sơ năm 2005 păng to\k bo\k yak tru\h tang găn đ^ j^ gro\nh păng tang găn j^ klơm B lơ\m 2,3 sơ năm tru\h. Kơ so# bơ ngai đei j^ dôm tơ drong j^ găh bet pơ gang bơ\ng kơ pal kơ 100.000 ‘nu kon pơ lei tơ dăh pơ têng hăm sơ năm 2010 hăm sơ năm 1984 [o#h: J^ Bạch hầu tơ jur 585 ‘măng, Hie\n ie\r tơ jur 937 ‘măng, Uốn ván tơ\ nge tơ jur 59 ‘măng, Gro\nh tơ jur 573 ‘măng. Đơ\ng ro\ng 25 sơ năm tơ le\ch jang tơ drong jang [et pơ gang bơ\ng pơ\ih xă tơ\ Việt Nam, jo# pơ hlom tang găn hiă ăn kơ 6 triệu 700 ‘nu hơ io\h hoei kơ tơ po\h j^ păng 43.000 ‘nu hơ io\h hoei kơ lôch yua đơ\ng dôm tơ drong j^ hie\n hiang, bạch hầu, hie\n ie\r, uốn ván, păng gro\nh.

Gơ\h tơ roi thoi no\h ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong jơ nei t^h hlo\h mă an^h jang pơ gang Việt Nam hlôi io\k đei lơ\m dôm sơ năm âu ki lơ\m khei ‘năr Việt Nam oei jing 1 te\h đak dơ nu\h hin io\k yua păh lăp kơ\l bơ ngai oei to\ xe\t. ‘Moi kiơ\ tơ drong tơ le\ch jang jơ nei tơ drong jang bet pơ gang bơ\ng pơ\ih xă păng rim tơ drong jang pơ gang nai, Việt Nam hlôi tơ jur đei lơ kơ so# bơ ngai lôch tơ\ hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm păng to\k bo\k yak tru\h io\k đei tơ drong tơm mă 4 kơ anglo\ sơ năm lơ\m sơ năm 2015 (Tơ jur 2 hơ găt kơ 3 kơ so# bơ ngai lôch tơ\ hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm lơ\m jăl jang đơ\ng sơ năm 1990-2015). Tơ drong jơ nei âu hlôi đei bôl buăl apu\ng ple\nh te\h pôk pơ ư păng ku\p yom, păng hlôi đei GAVI Alliance pôk hơ năn găh jơ nei ‘lơ\ng hlo\h lơ\m tơ drong jang pơm tơ jur kơ so# bơ ngai lôch tơ\ hơ io\h tơ\ Hop ako\m đơ\ng GAVI tơ\ Hà Nội khei 11/2009.

 Dôm tơ drong tơ che\ng hơ len kon jên- io\k yua ‘lơ\ng đơ\ng an^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h (WHO) ăn pơ tôch ‘no\h j^ rim tơ drong jang [et pơ gang bơ\ng hlôi tơ gu\m ‘mơ ‘met đei lơ kon jên ăn kơ pơ gang. Pơ gang Vaccine tang găn j^ ư\h khan lăp vei lăng kơ d^h kâu buăl đe\ch o#h mă oei vei lăng dôm bơ ngai jum dăr hai. Mư\h rim ‘nu bơ ngai đei [et pơ gang Vaccine tang găn j^ gô dă [iơ\ kơ tơ po\h j^ ăn kơ tơ pôl. Pơ gang  Vaccine ư\h khan lăp hơ dro# vei lăng ăn 1 ‘nu đe\ch mă ăn pơ đ^ hloi tơ pôl. ‘No\h j^ tơ drong tơm kơ l^h kơ kiơ pơ gang Vaccine tang găn j^ ‘no\h đei sơ nong jang g^t kăl hăm jơ hngơ\m jăn tơ pôl lơ\m tơ drong tang găn j^ jăn. Tơ jur kon jên khăm hơ met j^ jăn lơ\m prăt khei ‘na\r đunh đai lơ\m tơ drong ar^h yua kơ đ^ đei [et pơ gang bơ\ng bơ\ih.  

{et pơ gang bơ\ng ăn kơ hơ io\h ‘no\h j^ trong jang tang găn ve\h ver rim tơ drong j^ krê hơ mơt, pơm tơ jur kơ so# bơ ngai lôch tơ\ hơ io\h. Tơ drong [et pơ gang bơ\ng ăn kơ hơ io\h kăl kơ đei bơ\ jang kiơ\ roi hro#ih roi ‘lơ\ng hlo\h, lơ\m 2 sơ năm blu\ng a. Me\ [a\ ka\l kơ ba hơ io\h năm [et pơ gang bơ\ng tôm păng [lep năr.

Thuem tơ blơ\