VOV4.Bahnar - Đơ\ng sơ\ bơih, lơ\m tơdrng er^h sa kơ rim hơdrung Tây Nguyên, kră pơlei jing bơngai tơm dơnơm hlo\h vă rim bơngai kiơ\ yok rok jơ\ng. “Kră pơlei pơma-kon pơlei mơ\ng, kră pơlei tơ ‘lông – kon pơlei yom, kră pơlei pơm – kon pơlei pơm kiơ\”. Nơ\r pơma kơ kră pơlei nhen le\ ‘long ko\ng pơm hơmet hơto\ lơ\m oei sa pơma dơnu\h kơ pơlei pơla.

Kră pơlei A Huynh hơgei tanh j^t

Hlôi jing joăt joe đơ\ng sơ\, rim pơlei bơngai kon kông Tây Nguyên jei đei kră pơlei, jing bơngai che\p kơ\l pơlei.

Lơ\m mơlo#h ro\ năng đe sư ‘no\h bơngai nuih mơng, gơ\h găt, dăh mă jang sa hơgei. Roi tru\h tơ\ ‘lo\ kră đe sư jing bơngai kră pơlei đei kon pơlei yom. Đe sư ‘no\h dôm bơngai băt hlo#h [o#h hơdăh lơ\m jang sa păng pơma sa ‘lơ\ng ro\ hơbo\ nhen păng jing bơngai to\k bo\k lơ\m tơgoăt tơgoăl pôm nơ\r [ar đon pơlei pơla.

Đơ\ng sơ\, rim hơdrung kon kông Tây Nguyên er^h sa tơ\ te\h groi. Tơdrong er^h sa gơnang lơ\m bri brăh, đơ\ng no\h hlôi pơjing đei tơdrong lui kơ yang kông yang đak, yang nak yang hrêr au to …

Kon pơlei pơgơ\r kơ\m kang kơnang gie\ng hơpơi ăn ‘mi ro\ to\ hơlăng jang sa đei io\k yua kơ jăp. Mă lei, tơdrong er^h sa tơ\ groi te\h kông măh tơ jră mu\h măt hăm to\ ‘mi kial pơrăm pơm ăn jơhngơ\m đon sa roi pran kơtang vă tơgoăt tơgoăl d^h băl pôm nơ\r [ơ\r đon pơlei pơla, hơnhăk kon pơlei yak hlo\h dôm tơdrong mơmat tat hrat hr^n.

Ro\ năng kơ yuơ đơ\ng no\h, dôm bơngai che\p kơ\l pơlei mă hrei au kon pơlei krao akhan Kră pơlei. Lơ\m pơlei ư\h kơ gơ\h ư\h kơ đei kră pơlei. Kră pơlei ‘no\h bơngai tơm a la chă vei răk tơ [a\k mong dôm tơdrong kơ\m kang kơnang gie\ng, oei sa pơma dơnu\h ‘lơ\ng ro\ hơbo\ nhen kơ kon pơlei.

Hlo\h đơ\ng tơche\ng hơlen, Tiến sỹ Bùi Văn Đạo Kơdră che\p pơgơ\r An^h tơm chă tơche\ng hơlen Khoa ho\k tơpôl tơring Tây Nguyên tơbăt: Adoi nhen rim hơdrung anai, hăm bơngai Bahnar, tơdrong tơm hlo\h ‘no\h khôi joăt, lơ\m au kră pơlei ‘no\h tơbăt ăn tơdrong tơpăt, bơngai dơ\ng pang tang măt xek tơlang ăn dôm tơdrong chă pơ gre d^h băl au to lơ\m pơlei. “Kră sơ\ rim tơdrong joăt kơ pơlei hơdrung Bahnar păng tơdrong joăt ‘no\h lơ\m sơnong jang kơ kră pơlei lơ\m găh khu\l kơdranh xek tơlang. Gô mơ\ng kiơ\ đei tơdrong, tơdrong mă khu\l tơlang vang xek tơlang ăn. Tơdrong tơm ‘no\h tơlang ăn păng đei kăp đo# vă bơngai đei glăi hơmet pơ ‘lơ\ng jơhngơ\m đon po đơ\ng ro\ng au kơnh.”

Dôm kră pơlei ư\h khan yang, mă lei ling lang jing an^h gơnang kơ jăp ăn kon pơlei pơla. Rim gơmăng tơ\ hnam pơtăm, [ơ\t kong tơnu\h, dôm bơngai kră ngăl năm tơ\ hnam kră pơlei chă pơma dơnu\h. Kră pơlei ‘no\h bơngai hơlam tơgoăt tơgoăl pôm nơ\r [ơ\r đon, jing bơngai vei răk g^t kăl lơ\m tơdrong hlo#h vao lơ\m cho\h jang sa păng băt hlo#h [o#h nhen lơ\m xek tơlang. Tơ jră hăm ‘mi kial, grơ\m glăih, kông tơdru\t, đak kroong jăng, mư\h đei xem bri brăh pơra\m, phang pơđang pơra\m … ‘no\h kră pơlei jing bơngai băt hlo#h klo\h kle\ch, tơgu\m ăn kôn mon kon sau băt tơdrong ‘lơ\ng, tơdrong hơ iă, băt tơdrong [lep tơdrong glăi vă chă pơma sa d^h băl ‘lơ\ng hơ iă lơ\m kon bơngai, vei lăng năng tông ‘lơ\ng găh bri kơdrơ\ng.

Yă H’Đam, hơdrung Bahnar, dêh char Gia Lai, tơbăt: Đơ\ng kră sơ\, lơ\m tơdrong er^h sa kơ ‘năr, bơngai Bahnar pơm kiơ\ lơ\m khôi joăt vă vei lăng năng tông d^h băl. Bơngai ayơ pơm glăi tơdrong joăt ‘no\h kră pơlei sek tơlang phak kăp păng rim bơngai pơm kiơ\ hloi ư\h kơ gơ\h chă pơja\h pơja\ng ôh.  “Đei tơdrong yă kiơ kăl đei tơpôl xek tơlang ‘no\h rim bơngai lơ\m khu\l xek tơlang ako\m pơma dơnu\h d^h băl hơdrol. Kră pơlei gô tơblang hơdăh [lep dăh mă glăi, dăh mă trong xek tơlang lơ lo\h hăm lăp ư\h. Kră pơlei ‘no\h jing bơngai pơma pơkăp tuch luch lơ\m xek tơlang tơdrong mă ‘no\h.”

Jei kiơ\ đơ\ng Tiến sỹ Bùi Văn Đạo Kơdră so An^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k tơpôl tơring Tây Nguyên, hrei au an^h xek tơlang kiơ\ khôi joăt lơ\m kon pơlei Bahnar đ^ pă đei bơih, mă lei lăp oei gei kơ jăp lơ\m kră pơlei đe\ch. Kră pơlei ‘no\h jing bơngai tơgoăt kơ jăp [ar păh sơ\ hăm hrei au. Dôm sơnăm au ki, rim dêh char lơ\m tơring Tây Nguyên hlôi đei lơ trong jang hơ iă găh ato\k kơtang sơnong jang kơ kră pơlei, bơngai đei kon pơlei yom vă tơ iung pơjing bơ\ jang ch^nh tr^ tơring kơ jăp. Hlo\h 30 sơnăm tơpl^h ‘nao, sơnong jang kơ kră pơlei, bơngai đei kon pơlei yom tơring Tây Nguyên đei drơ\ng păng lăng kơ jăp; rim pơlei jei đei tơbăt pơ tru\h ăn m^nh [ar ‘nu kră pơlei vang jang hơdoi hăm khu\l kơdră che\p pơgơ\r tơring vă chă pơro# pơ rôp, hơvơn kon pơlei. Tơdăh sơ\, kră pơlei ‘no\h dôm bơngai vei răk tơ [a\k mong tơdrong kơ\m kang kơnang gie\ng, ‘no\h hrei au dôm kră pơlei Tây Nguyên hlôi jang hơdoi ‘lơ\ng hăm khu\l jang ch^nh tr^ tơring chă pơro# pơ rôp, pơtho khan ăn kon pơlei băt, pơm kiơ\ kơ jăp trong bơ\ jang đơ\ng Đảng, khôi luơ\t Te\h đak păng ato\k tơ iung mu\k drăm - tơpôl.

Diệu Hà ch^h io\k đơ\ng vovworld

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt