VOV4.Bahnar - Buôn Triết j^ 1 xăh tơ nuh kơ apu\ng Lak, dêh char Dak Lak. Vă rim kon pơ lei oei tơ\ âu arih xa gơ nơm đơ\ng choh jang xa ngăl, tơ drong arih oei đei lơ mơ mat tat, kơ so# unh hnam tơ nuh oei lơ. Năm hơ dai hăm tơ nuh ‘no\h j^ tơ drong vei lăng jơ hngâm pran tam mă ‘lơ\ng, mă loi hăm đe hơ io\h kơ na kơ so# hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm tơ\ âu hơ ke\ hơ kong đei lơ\m gru\p lơ hlo\h kơ apu\ng Lak.

Kiơ\ hla ar chih tơ roi đơ\ng Hnam pơ gang xăh Buôn Triết, sơ năm 2018, kơ so# hơ io\h hơ ke\ hơ kong lơ\m xăh đei 15%, hơ io\h kre\ ‘no\h 20%. Oei hơ tăih kơ tơ ring kơ drâm apu\ng Lak lăp dang 15 km đe\ch, trong yak ‘lơ\ng dơ\ng mă lei yoa lăp pôm jang chu\n mir đe\ch kơ na kơ so# unh hnam tơ nuh tơ\ xăh Buôn Triết oei tôch lơ, io\k đei vă truh 30%. Kiơ\ mo\ Nguyễn Thị Oanh, kăn [o# jang găh kơ chơ\t bek ‘lơ\ng tơ\ Hnam pơ gang xăh Buôn Triết, mơ mat tat găh mu\k drăm j^ tơ drong tih hlo\h oei găn trong hơ met pơ ‘lơ\ng hơ kâu jăn ăn đe hơ io\h tơ\ âu. Yoa tơ dỏng arih xa lơ\m hnam tơ no\ mơ mat tat kơ na tơ drong so\ng xa kơ đe hơ io\h ưh đei tơ mam ‘lơ\ng ‘năi.

Mo\ Nguyễn Thị Oanh ăn tơ băt: “Buôn Triết j^ xăh tơ ring 3, tơ drong arih xa kơ kon pơ lei oei lơ mơ mat tat kơ na đe sư tam mă năng kăl truh tơ mam so\ng xa ‘lơ\ng. Đe sư lăp yoa tơ mam nhen găr pơ gang sắt, Vitamin A, pơ gang hơ mơng đơ\ng đe [ơk đe\ch. Oei tơ drong năm răt yoa kơ dih ‘no\h ưh kơ đei kiơ.”

Hơ dai hăm tơ nuh hin, kơ [ăh kơ [ôch ‘no\h tơ drong hlôh vao ku\m jing 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn lơ unh hnam, mă đơ\ng tơ drong arih xa đei [ôh, ưh đei mơ mat tat ră mă lei oei le# đe hơ io\h kre\, hơ ke\ hơ kong. Mo\ Nguyễn Thị Ngân tơ\ xăh Buôn Triết đei kon dro\ kăn hlo\h 2 sơ năm mă lei trăp tam mă truh 9 k^. Mo\ Ngân akhan, kon mo\ hơ ke\ hơ kong ‘no\h yoa hơ kâu jăn mon hyup tơ mam xa ưh jăng kơ lih yoa hnam sư adrin răt ‘me lơ tơ mam ‘lơ\ng ră mă lei hơ kâu mon ưh kơ đei bek ‘lơ\ng kiơ.

Mo\ Nguyễn Thị Ngân tơ roi: “Ưh kơ kiơ ba ku\m tôch pơ ngơ\t truh tơ mam xa ‘lơ\ng ăn hơ io\h yoa kon ba j^ hơ io\h hơ ke\ ‘năi le\, so\ng xa lơ mă lei ưh đei hrơm lơ\m hơ kâu kơ na lai yơ ku\m pơ ngơ\t truh tơ mam xa ‘lơ\ng ăn hơ io\h. Tơ mam xa đei unh hnam tơ plih hơ nơ\ng mă lei ưh [ôh to\k ki\ kiơ, mă đơ\ng ăn xa lơ, huch hloi bơ\n pơ gang bek ră.”

Nhen thoi âu mơ\n ‘no\h j^ mo\ Trần Thị Thảo. Mo\ Thảo đei kon dro\ nglo vă je# 2 sơ năm mă lei trăp tam mă truh 8 k^. Mo\ Thảo akhan kon sư hơ ke\ hơ kong yoa hơ kâu jăn ưh ke\ hrip io\k tơ mam xa ‘năi.

Mo\ Thảo ăn tơ băt: “Tơ\ hnam unh hnam ku\m răt ‘me bơ\n plei kam, kuyt, canxi, dôm kơ chơ\t vitamin. Năm khăm [ak si asong [uih pơ hach tơ mam vă hơ kâu jăn hrip io\k tơ mam xa mă lei ku\m ưh đei to\k k^ kiơ. Chă hơ len năng tơ\ mang, tơ\ facebook lơ bơ ngai bro\k đơ\ng khăm to\k k^ ‘no\h ba ku\m pơm kiơ\ mă lei ưh đei yoa kiơ.”

Kiơ\ dôm bơ ngai juăt jang găh kơ chơ\t bek, đei lơ me\ [ă lui păng gơ nang kơ lơ tơ mam chư\k năng ‘măn ăn đe hơ io\h ưh ‘me\h so\ng xa. Mă tơ pă dôm tơ mam âu ưh đei ‘lơ\ng nhen nơ\r đe roi tơ băt, tơ drong pơm ăn hơ io\h chơ găm so\ng xa ‘no\h gô mơ\ng đơ\ng bơ\n pai tơ mam xa thoi yơ, tơ mam xa kăl kơ pai mă ‘lơ\ng, lăp hơ\r kơ măt, xa [ăt ‘lơ\ng, đei tôm kơ chơ\t păng athei tơ plih tơ mam xa mă hơ nơ\ng hai. Mă lei, lơ bơ ngai me\ tam mă băt hơ dăh tơ drong ‘nâu.

Xăh Buôn Triết đei vă je# 20% kon pơ lei kon kông oei xa. Lơ\m kơ so# dôm hơ dre\ch kon kông âu đa juăt mam ‘me ăn nge xa đơ\ng hrôih, ‘me nge mơ\h kơ plăh klak nge oei tam mă jăng kiơ. Lơ me\ gơ\t ưh ăn kon mo\m hơ la kơ 18 khei păng ‘me nge xa tơ mam đơ\ng khei mă 4. Ưh đei mo\m me\ tôm khei ‘năr [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong tih vơ\ djơ\ ‘lơ\ng tơ\ hơ kâu jăn nge, pơm ăn nge [ônh hơ ke\ hơ kong. Vă găn le# tơ drong ‘nâu, Hnam pơ gang xăh Buôn Triết hơ nơ\ng chă tơ roi tơ băt, pơ tho tơ [ôh ăn đe me\ găh tơ drong g^t kăl đơ\ng đak to\h me\, rong kon hăm đak to\h me\ mă tro\ păng kăl loi j^, hnam pơ gang pơ gơ\r lơ ‘măng roi tơ băt tơ mam xa ‘lơ\ng ăn tơ pôl, pơm dôm tơ mam so\ng xa vă đei tôm kơ chơ\t ăn đe me\ ho\k rok, vih pai tơ\ hnam kơ dih.

Mo\ Nguyễn Thị Oanh, kăn [o# jang găh kơ chơ\t bek tơ\ Hnam pơ gang xăh Buôn Triết ăn tơ băt, tơ\ hơ năp kơnh hnam pơ gang vă hơ nơ\ng roi tơ băt, pơm hơ to\k đon hlôh vao ăn kon pơ lei găh tơ drong rong ‘me hơ io\h, pơ dui khei ‘năr ăn kon mo\m đơ\ng 18-24 khei, pơ lung rim unh hnam mơ mat tat adrin rei pơ tăm, rong kon tơ rong vă gơ\h đei tôm tơ mam xa ‘lơ\ng, vă rim jơ so\ng xa kơ unh hnam gơ\h đei tôm tơ mam xa ‘lơ\ng ăn đe hơ io\h.

Vă băt dơ\ng găh tơ drong hơ ke\ hơ kong păng dôm tơ drong tơm pơ jing tơ drong ‘nâu tơ\ de#h char Dak Lak, gru\p ch^h kơ tơ\ng ang hlôi đei jơ pơ ma dơ nu\h hăm [ak si Phan Thị Minh, kơ dră khoa tơ jră j^ ư\h kơ tơ po\h, An^h vei lăng j^ jăn de#h char Dak Lak.

-{ak si Phan Thị Minh ăi, ^h hăm gơ\h tơ roi tơ băt tơ drong hơ io\h hơ ke\ hơ kong tơ\ de#h char Dak Lak hrei ‘nâu thoi yơ păng de#h char bơ\n to\k bo\k dơ\ng tơ\ yơ lơ\m hla ar ch^h hơ ke\ hơ kong kơ te\h đak?

-{ak si Phan Thị Minh: Găh tơ drong akhan hơ ke\ hơ kong, hlo#h atu\m hlo\h ‘no\h j^ tơ drong hiơ\ kơ t^h vơ\ găh hơ kâu jăn păng đon hơ gei. Kiơ\ an^h vei lăng găh jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h, hơ ke\ hơ kong đei 3 kơ loăi, ‘no\h j^ hơ ke\ hơ kong kơ loăi hơ iơch k^, kơ loăi kre\ ư\h kơ vơ\ păng kơ loăi hơ ke\ hrơ hrơn. Hơ ke\ hơ kong kơ loăi hơ iơch k^ ‘no\h hơ io\h trăp hơ hơ iơch hlo\h pơ têng hăm sơ năm. Hơ ke\ hơ kong kơ loăi kre\ ư\h kơ vơ\ ‘no\h sư kơ đe\h hlo\h pơ têng hăm sơ năm. Hơ ke\ hơ kong kơ loăi hơ ke\ hrơ hrơn ‘no\h pơ đ^ k^ trăp păng kơ jung to\ se\t ngăl pơ têng hăm sơ năm. M^nh ‘nu hơ io\h ư\h kơ đei sa tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ‘no\h blu\ng a gô đei hơ iơch k^, đơ\ng 1 khei ‘năr đunh ư\h kơ hơ met ‘lơ\ng ‘no\h gô hơ nơ\ng jing hơ ke\ hơ kong kơ loăi kră. Dang ei bek plên ku\m đei ako\m lơ\m tơ drong hơ ke\ hơ kong. Kiơ\ kơ so# ch^h jo# dăr hơ len ‘nao hlo\h sơ năm 2018, kơ so# bek plên tơ\ de#h char bơ\n ‘no\h 2,7%, pơ têng hăm lơ\m te\h đak ‘no\h j^ 8-10%. Kơ so# âu tôch kơ to\ se\t păng ako\m lơ tơ\ pơ lei tơm Buôn Ma Thuột.

Tơ\ de#h char Dak Lak, hrei ‘nâu, kơ so# hơ io\h hơ ke\ hơ kong kơ loăi hơ iơch k^ ‘no\h 20,9%, pơ têng hăm lơ\m te\h đak ‘no\h j^ 13,2%. Hơ ke\ hơ kong kơ loăi kre\ ư\h kơ vơ\ ‘no\h 32 %, pơ têng hăm lơ\m te\h đak ‘no\h 23,5%, kơ so# hơ io\h hơ ke\ hơ kong hrơ hrơn ‘no\h 7,3%. Dang ei de#h char Dak Lak oei to\k bo\k oei lơ\m gru\p rim de#h char đei kơ so# hơ io\h hơ ke\ hơ kong lơ hlo\h lơ\m te\h đak, ako\m lơ tơ\ tơ ring hơ tăih hơ to\, tơ ring kon pơ lei kon kông, tơ ring mơ mat tat, nhen dôm apu\ng: Lak, Buôn Đôn, Ea Súp, M’Đrak, Krông Năng.

- Hơ yơ j^ tơ drong tơm pơm ăn tơ drong ‘nâu hă [ak si?

-{ak si Phan Thị  Minh: Đei lơ tơ drong tơm pơm ăn tơ drong hơ ke\ hơ kong, de#h char Dak Lak ku\m nhen lơ\m te\h đak păng lơ\m apu\ng ple\nh te\h, dôm tơ drong tơm pơm ăn adoi lei lăi băl. Pơ t^h gia nhen: ư\h kơ măh so\ng sa tơ\ u\nh hnam, ư\h kơ đei tơ drong vei lăng tơ\ u\nh hnam, me\ [a\ hrăt hrot, ư\h kơ hlo#h vao, ư\h kơ đei đak rơ go\h, pơm rơ go\h cham char ư\h kơ ‘lơ\ng, ư\h kơ đei băt rim tơ drong pơ v^h pơ văn pơ gang păng lơ tơ drong pơ v^h pơ văn nai. Mă loi ‘no\h j^ đei tơ drong 1,2 u\nh hnam đei [o#h dăh mă kang [o# jang te\h đak, mă đơ\ng ư\h kơ đei kơ [a\h tơ mam sa mă lei đe me\ ‘no\h hrăt hrot, ư\h kơ đei bơ ngơ\t, vei lăng hơ io\h. pră hơ chăng hơ io\h ăn mẫu giáo, hnam vei hơ io\h dăh mă le# yă [ok vei lăng, [ơ\t lăp hơ io\h ư\h kơ măh đak to\h me\, mă đơ\ng me\ đei tôm đak to\h, mă lei hơ io\h ư\h kơ đei mo\m tôm yua đơ\ng me\ hrăt hrot, [ơ\t mă đak to\h me\ tôch kơ ‘lơ\ng ăn hơ io\h.

- {ak si ăi! Hơ ke\ hơ kong [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng thoi yơ tru\h jơ hngơ\m jăn kơ hơ io\h?

-{ak si Phan Thị Minh: Hơ ke\ hơ kong [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong t^h vơ\ găh hơ kâu jăn, hơ io\h hơ iơch k^, kơ đe\h kre\. 1 ‘nu hơ io\h hơ ke\ hơ kong gô hiơ\ kơ vơ\ tơ\ sơ năm vă ’lo\, tru\h sơ năm ‘lo\, hơ io\h gô kơ đe\h [iơ\ kơ dôm hơ io\h bơ hnơr sư. Tơ drong ‘nâu [ơm tru\h hơ kâu t^h kơ jung kơ bơ ngai Việt Nam. Mư\h hơ kâu t^h vơ\ ư\h kơ ‘lơ\ng ‘no\h gô dui kiơ\ [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong hơ gei păng jơ hngơ\m đon. M^nh ‘nu hơ io\h năr ‘nâu đei hơ ke\ hơ kong dăh mă đei bek plên ‘no\h tơ\ hơ năp kơnh âu, mư\h ‘lo\ sư gô đei dôm tơ drong j^ hơ yô s^k, to\k huyết áp, j^ plei nu\ih.

-Kiơ\ kơ [ak si? Trong jang hơ yơ vă hơ met ‘lơ\ng tơ drong hơ ke\ hơ kong tơ\ hơ io\h tơ\ de#h char bơ\n hă [ak si?

-{ak si Phan Thị Minh: Tơ roi găh kiơ\ lơ\m hla ar, tang găn hơ ke\ hơ kong athei jing hơ năp jang atu\m đơ\ng đ^ đăng tơ pôl, đei hloi: hơ to\k io\k yua đơ\ng kon pơ lei. Tơ dăh io\k yua to\ se\t ‘no\h tơ drong ar^h sa mu\k drăm to\ se\t păng tơ drong vei lăng hơ io\h gô ư\h kơ tôm, ư\h kơ yua đei rim tơ drong pơ v^h pơ văn pơ gang nhen [et bơ\ng ‘ngoăih tơ drong jang [et bơ\ng pơ\ih să, jên hoach ăn hơ io\h sa thim nhen răt ‘nhe\m, răt ‘nhot, ro\ khan tơ mam kiơ bơ\n ku\m pơm tơ le\ch đei mă athei răt, mư\h răt ‘no\h pơ mơ\ng lơ\m io\k yua. Mă 2 ‘no\h j^ hơ to\k tơ iung mu\k drăm tơ pôl, pơ t^h gia nhen trong nơ năm, tơ\ 1,2 tơ ring hơ tăih hơ to\, mă đơ\ng kon pơ lei đei mu\k drăm ră mă lei tơ ring ‘no\h hơ nơ\ng đei [o#h tơ drong ‘mi t^h đak ‘lơ\p, to\ phang pơ đang, ư\h kơ măh đak rơ go\h, đak nhă. Đei dôm tơ ring tơ\ de#h char bơ\n nhen Ea Súp, M’Đrak, Buôn Đôn, lơ\m pơ yan to\ ư\h kơ măh đak. Hăm an^h jang pơ gang mư\h năm tơ roi tơ băt tơ jur kơ so# hơ ke\ hơ kong ‘no\h lăp tơ roi găh tơ drong hlo#h vao đe\ch, nhôn ư\h kơ ke\ ăn kơ đe sư jên dăh mă pơ tru\h rim pơ v^h pơ văn tơ pôl đei, yua thoi no\h vă hơ met ‘lơ\ng tơ drong âu kăl đei tơ drong vang tơ gu\m đơ\ng đ^ đăng tơ pôl.

-Lei ah, bơ nê kơ ^h [ak si hơ!

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\