VOV4.Bahnar - Đơ\ng blu\ng sơ năm 2017 truh dang ei, tơ\ dêh char Dak Lak đei 4 ‘nu nge ‘nao rơ ne\h lôch yoa j^ gơ\ hơ kâu. Đ^ đăng dôm bơ ngai âu tơ tă rơ ne\h kon tơ\ hnam ngăl, ưh đei bơ ngai jang pơ gang tơ gu\m ăn. Tơ drong kăl pơ ma ‘no\h u\nh hnam kơ 3 lơ\m 4 ‘nu nge lôch kơ pal oei je# hnam pơ gang ngăl, mă ưh đei hlôh găh tơ drong vei lăng jơ hngâm pran mưh hơ năp, rơ ne\h kon, pơm ăn đe nge lôch răm tôch mơ nat.

Gơ\ hơ kâu ‘no\h j^ m^nh tơ drong j^ tơ po\h tơ\ nge ‘nao rơ ne\h, yoa pơ rang j^ gơ\ đei lơ\m te\h, chuơh, ‘mui, [ruih [răm, ich kơ pô, rơ mo, tơ pang ti ‘me#… pơm tơ le\ch. Pơ rang j^ gơ\ mât lơ\m hơ kâu nge kiơ\ đơ\ng klo\k. {ât nge ‘nao rơ ne\h, tơ dăh tơ mam, xăng kăt klo\k dăh mă tơ pang ti bơ ngai hio\ng io\k nge ưh rơ go\h ‘no\h pơ rang j^ tơ po\h kiơ\ klo\k oei pham, pơm tơ le\ch j^ ăn nge. Hlo\h 90% nge, hơ io\h j^ gơ\ hơ kâu lôch răm.

Đơ\ng blu\ng sơ năm 2017 truh dang ei, tơ\ dêh char Dak Lak đei 4 ‘nu nge lôch yoa đơ\ng j^ gơ\. Kiơ\ tơ drong dăr hơ len đơ\ng an^h jang pơ gang ‘no\h đ^ đăng dôm bơ ngai âu tơ tă rơ ne\h kon tơ\ hnam ngăl, ưh đei bơ ngai jang pơ gang tơ gu\m ăn păng bơ ngai me\ ưh đei [et vaccine tang j^ gơ\ hơ kâu [ât oei hơ năp dơ\ng. U|nh hnam 3 lơ\m 4 ‘nu nge lôch kơ pal oei tôch je# hnam pơ gang xăh mă ưh hlôh vao trong vei lăng jơ hngâm pran mưh hơ năp, rơ ne\h kon ku\m nhen tơ drong vei sơ đơ\ng mưh rơ ne\h đơ\ng đe me\ âu ưh kơ jru\ ‘năi.

Mo\ H’Ngọc Buôn yă (19 sơ năm) tơ\ buôn Yang Reh, xăh Yang Reh, apu\ng Krông Bông, dêh char Dak Lak rơ ne\h kon kơ dră đei 6 năr ‘no\h athei chơ ba tơ\ hnam pơ gang yoa nge j^ gơ\ hơ kâu. Mă đơ\ng hnam mo\ Ngọc lăp atăih kơ Hnam pơ gang xăh Yang Reh hlo\h 1 km đe\ch ră mă lei mo\ tam mă biơh [et pơ gang tang găn j^ gơ\ păng ưh đei năm tơ\ hnam pơ gang vă khăm hơ len [ât oei hơ năp ki. Truh năr rơ ne\h, mo\ đei tơ nei sư hio\ng io\k nge rơ ne\h kơ tă tơ\ hnam. Mo\ H’Ngọc Buôn yă tơ roi: “O|h ưh băt mưh hơ năp athei [et pơ gang tang găn j^ gơ\ hơ kâu kiơ. O|h tơ pu\ to\k bo\k kơ măng, kơ plăh ‘no\h oei đei ‘mi, hnam ưh đei gre, kơ na ưh tom năm tơ\ hnam pơ gang.”

Nhen thoi mo\ H’Ngọc Buôn yă mơ\n, u\nh hnam mo\ H’Mân Buôn Dap (37 sơ năm) tơ\ buôn Rung, atăih kơ hnam pơ gang th^ trơ\n Buôn Trấp, apu\ng Krông Ana, dêh char Dak Lak tam mă truh 1 km mă lei 4 ‘măng rơ ne\h kon, mo\ tơ tă rơ ne\h tơ\ hnam ngăl. {ât blu\ng sơ năm 2017, đơ\ng ro\ng kơ mo\k H’Mân rơ ne\h mă 4 đei 1 khei ‘no\h nge lôch yoa j^ gơ\ hơ kâu. Adrol kơ ‘no\h, mo\ H’Mân tam mă biơh [et pơ gang tang găn j^ gơ hơ kâu kiơ. Tơ nei mo\, yă H’Vet Buôn Krông tơ roi, hnam tơ nuh kơ na rơ ne\h tơ\ hnam vă huei hiong jên. Yă akhan nge lôch ‘no\h yoa ưh kơ pu\n ai, yoa adrol kơ ‘no\h, yă hlôi hio\ng io\k lơ nge rơ ne\h mă lei ưh đei tơ drong kiơ, đe hơ io\h nai oei tih vơ\, djơ\ ‘lơ\ng ngăl.

Yă H’Vet Buôn Krông pơ ma: “Đe kon krao inh hio\ng io\k nge tơ\ hnam ‘no\h inh truh io\k ăn. Inh cho# klo\k hăm brai. Dôm tơ mam vă io\k, kăt klo\k nge ưh đei ôp hăm đak to\ ngăl, ưh đei pơ lôch pơ rang j^ kiơ.”

Th^ trơ\n Buôn Trấp, apu\ng Krông Ana đei 3 pơ lei kon kông. Đơ\ng sơ năm 2012 truh dang ei, 3 ‘nu nge lôch yoa j^ gơ\ hơ kâu tơ tă tơ\ plei ‘nâu ngăl. Mo\ Lại Thị Hạnh, Pho\ Kơ dră Hnam pơ gang th^ trơ\n Buôn Trấp ăn tơ băt, kăn [o# păng bơ ngai jang lơ\m hnam pơ gang hơ nơ\ng jur tơ\ hnam kon pơ lei vă krao hơ vơn dro\ kăn hơ năp păng dro\ kăn lơ\m sơ năm rơ ne\h kon năm [et vaccine tang găn j^ gơ\, mă lei kơ so# dro\ kăn [et tôm pơ gang tang găn j^ tam mă lơ. Kơ lih yoa đei lơ bơ ngai tam mă hlôh vao tơ drong kăl đơ\ng [et vaccine, găh no\h dơ\ng, tơ drong juăt rơ ne\h kon tơ\ hnam, mă loi hăm 1,2 u\nh hnam tơ nuh, mơ mat tat oei đei hơ nơ\ng. Đe sư ưh băt truh tơ drong krê hơ mơt hăm jơ hngâm jăn bơ ngai me\ păng nge ‘nao rơ ne\h.

Mo\ Lại Thị Hạnh ăn tơ băt: “Đơ\ng ro\ng đei trong jang ưh gơ\h [et vaccine tơ\ dôm an^h ie\, hơ dro# mă athei [et ako\m tơ\ hnam pơ gang ‘no\h kơ so# bơ ngai năm [et pơ gang jur lơ. Đơ\ng ro\ng đei 1 ‘nu nge lôch yoa j^ gơ\ hơ kâu tơ\ buôn Rung, Hnam pơ gang th^ trơ\n păng Hnam pơ gang apu\ng Krông Ana pơ gơ\r tơ roi tơ băt găh trong tang găn j^ gơ\ hơ kâu tơ\ nge ăn đe dro\ kăn oei hơ năp păng lơ\m sơ năm rơ ne\h kon tơ\ plei ‘nâu păng pơ gơ\r [et pơ tôm vaccine j^ gơ\ hơ kâu ăn dôm bơ ngai âu. 

J^ gơ\ hơ kâu (mă yuăn khan ‘no\h uốn ván) hăm nge ‘nao rơ ne\h ‘no\h j^ tơ drong j^ tôch kơ krê hơ mơt yua kơ so# bơ ngai lôch lơ. Thak si, [ak si Lê Đình Nhân, Pho\ kơ dră khoa Hồi sức cấp cứu j^ găh hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h, Hnam pơ gang đa khoa de#h char Dak Lak tơ roi tơ băt:

“ Kơ so# nge lôch yua đơ\ng j^ gơ\ hơ kâu tơ\ nge ‘nao rơ ne\h tôch kơ lơ, hlo\h 90%, lăp đei 2,3 % ‘nu ar^h. Mă lei, dôm bơ ngai ar^h đoa [o#h đei dôm tơ drong j^ ăl kơ tang, [ônh kơ [o#h hlo\h ‘no\h j^ tơ drong j^ pơ chu\ng hnam pơ gang yua đơ\ng athei [^ch hơ met tơ\ hnam pơ gang đunh, hơ tăih hlo\h ‘no\h j^ nge hiơ\ kơ nơ năm dăh mă ăl hlo\h ‘no\h j^ ‘ngok, nge ar^h ư\h kơ băt kiơ, athei [^ch kơ tă 1 an^h, jo jăn đ^ chăl ar^h”.

Ku\m kiơ\ kơ [ak si Lê Đình Nhân, hơ dai hăm tơ drong rơ ne\h kon tơ\ hnam pơm ăn hơ mơt kơ nge j^ gơ\ hơ kâu lơ ‘no\h dôm bơ ngai me\ hiơ\ kơ lăng băt dôm tơ drong đei [o#h j^ toe\nh tơ rơn vă năm tru\h tơ\ hnam pơ gang rơ ne\h kon, ku\m đoa đei [o#h pơm hơ mơt kơ j^ âu lơ hlo\h. Nhen mo\ Phan Thị Thu (36 sơ năm) oei tơ\ plei Ea Mtă, xăh Ea Bhook, apu\ng Cư Kuin ‘no\h pơ t^h gia. {ơ\t đei [o#h toe\nh vă rơ ne\h, mo\ Thu ư\h kơ băt kiơ, yua kơ hơ vơ\l nge#h kơ d^h kâu j^ klak yua đơ\ng sa tơ mam hl^ch kơ na hlôi ư\h kơ tom năm tơ\ hnam pơ gang. Me\ klo mo\ athei io\k rơ ne\h ăn kơ mo\ mai. Tơ drong răm ‘no\h đơ\ng ro\ng 4 năr rơ ne\h, nge athei [^ch tơ\ hnam pơ gang yua kơ đei j^ gơ\ hơ kâu. {ak si Lê Đình Nhân tơ tă:

 “ Dôm tơ drong đei [o#h j^ toe\nh vă rơ ne\h ‘no\h: J^ klak, toe\nh tơ rơn roi hre\nh hlo\h pơ têng hăm hmă. Mă 2 ‘no\h đei le\ch đak tơ\ yă ‘no\h. Kơ plăh do\h athei năm tru\h tơ\ hnam pơ gang hloi vă hoei kơ đei [o#h tơ drong ư\h kơ hơ iă kiơ. Mư\h ư\h kơ tom năm tru\h tơ\ hnam pơ gang ‘no\h bơ ngai lơ\m u\nh hnam athei gơ nang tơ drong tơ gu\m đơ\ng kang [o# jang pơ gang, dăh mă bơ ngai chă io\k đe rơ ne\h kơ pơ lei, dôm bơ ngai hlôi đei ho\k găh io\k rơ ne\h.”

Vă hơ to\k đon hlo#h vao đơ\ng tơ pôl găh tang găn j^ gơ\ hơ kâu tơ\ nge ‘nao rơ ne\h, rim đe [ak si akhan kang [o# jang pơ gang, bơ ngai jang pơ gang tơ\ pơ lei kăl kơ hơ to\k loi dơ\ng tơ drong jang tơ roi tơ băt, pơ tho jơ hngơ\m pran. Dro\ kăn oei hơ năp, dro\ kăn lơ\m sơ năm rơ ne\h kon kăl kơ chăng chă ap^nh jet kang [o# jang pơ gang dăh mă bôl buăl, mo\ o\h dro\ kăn đei hlo#h vao lơ\m u\nh hnam găh dôm tơ drong kăl kơ pơm mư\h oei hơ năp. Vă tang găn j^ gơ\ hơ kâu tơ\ nge ‘nao rơ ne\h, dro\ kăn oei hơ năp kăl kơ pơm kiơ\ dôm trong tơ\ hơ la âu:

- {et 2 kơ liêu pơ gang vaccine tang găn j^ gơ\ hơ kâu, 1 kơ liêu hơ tăih băl 1 khei. Kơ liêu mă 2 [et hơ drol kơ nge oei lơ\m klak đei 8 khei. ‘Măng đei nge đơ\ng ro\ng [et thim 1 kơ liêu.  

- Khăm nge to\ se\t hlo\h 3 ‘măng lơ\m 3 khei blu\ng, 3 khei to\k bo\k păng 3 khei hơ tuch kơ nge oei lơ\m klak.

- Lăng băt hro#ih dôm tơ drong đei [o#h j^ toe\nh tơ rơn vă rơ ne\h vă năm tơ\ hnam pơ gang tơ tom. ‘Ne\ kơ rơ ne\h kon tơ\ hnam. Mư\h bơ ngai athei rơ ne\h kon tơ\ hnam athei đei kang [o# jang pơ gang io\k rơ ne\h hăm tơ drong io\k rơ ne\h rơ go\h.

- Ôp ti rơ go\h hăm sơ [o\ng pơ lôch pơ rang mư\h vei lăng klo\k ăn kơ nge ‘nao rơ ne\h mư\h klo\k tam mă kơ te\ch.

‘Ngoăih kơ ‘no\h, dro\ kăn lơ\m sơ năm rơ ne\h (đơ\ng 15 tru\h 35 sơ năm) kăl kơ [et 2 kơ liêu pơ gang vaccine tang găn j^ gơ\ tơ\ hơ io\h, 1 kơ liêu hơ tăih băl 1 khei. Păng [et dôm kơ liêu thim kiơ\ pơ tho đơ\ng kang [o# jang pơ gang.

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\