VOV4.Bahnar - J^ klak chroh hơ nơ\ng đa đei tơ\ đe hơ io\h. Mưh đei j^ đe hơ io\h đa ich chroh hlo\h 3 ‘măng 1 năr, đei hloi yuh to\ tơ\ hơ kâu, ‘me\h hăk. Tơ dăh ưh đei khăm, hơ len păng hơ met tơ tom, tơ drong j^ [ônh ăl, pơm ăn hơ kâu jăn kơ măh đak, gơ\ [ât lăp lôch hloi.

{ât blu\ng khei 1/2021, tơ\ dêh char Dak Lak đei 1 ‘nu bơ ngai lôch yoa j^ klak chroh. Bơ ngai j^ âu ‘no\h nghe dro\ nglo (9 khei), bơ ngai Mông, oei tơ\ Tơ ring 10, xăh Cư Kbang, apu\ng Ea Súp. Kiơ\ tơ drong dăr hơ len đơ\ng An^h vei lăng tơ drong j^ jăn dêh char Dak Lak, tơ\ tơ ring unh hnam nge j^ arih xa, kơ plăh khei ‘năr âu mơ\n đei dang 13 ‘nu hơ io\h j^ klak chroh ‘năi.

Kiơ\ nơ\r tơ roi đơ\ng unh hnam nge, mưh nge j^ blu\ng a [ôh yuh hơ nơ\ng, ich chroh lơ ‘măng lơ\m năr, gleh lap. Đơ\ng ro\ng 2 năr hơ met kơ dih tơ\ hnam ưh đei da [iơ\, unh hnam chơ nge năm tơ\ hnam pơ gang. Tơ\ Hnam pơ gang apu\ng Ea Súp, nge yuh to\ truh 41⁰C; hơ kar, măt dreng drơt; ich chroh hơ nơ\ng; pel mach [ôh rơ mơ\n, ưh jăng. Mă đơ\ng hlôi jang kiơ\ lơ trong do\ng hơ met mă lei nge oei lôch hơ chăng đe\ch. Hla ar chih tơ băt tơ drong lôch đơ\ng Hnam pơ gang chih: Yuh to\ ưh băt yoa kiơ, Ich chroh hơ kâu [rot, ưh kơ măh đak tôch dêh.

Bơ ngai lơ\m hnam nge tơ roi: “Nge ich chroh păng yuh to\. Unh hnam [ôh sư rơ mơ\n kơ na chơ năm tơ\ hnam pơ gang xă. Hnam pơ gang xăh tơ roi ăn Hnam pơ gang apu\ng vă io\k hơ met, lăp truh tơ\ an^h kâp kư\u, nge đei truyên đak mă lei ưh pă gơ\h dui jơ hngâm bơih, nge lôch. Adrol kơ j^ nhôn chă mam nge xa por hăm đak [lăng đe\ch”.

1 năr đơ\ng ro\ng đei bơ ngai lôch yoa j^ klak chroh, khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên io\k hơ met ăn 7 ‘nu bơ ngai nhen j^ klak chroh ‘năi tơ tă oei tơ\ xăh Cư Kbang, apu\ng Ea Súp ngăl. {ak si Nguyễn Văn Mỹ, Pho\ Kơ dră vei lăng khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, hnam pơ gang đak khoa tơ ring Tây Nguyên ăn tơ băt: “Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h nhôn ‘nao io\k păng hơ met ăn 7 ‘nu bơ ngai j^ klak. Đe hơ io\h mât tơ\ hnam pơ gang âu đơ\ng 6 khei truh 3 sơ năm, păng đei [ôh yuh hơ kâu, hăk, j^ klak, chroh. Lơ\m no\h đei 2 ‘nu mon j^ ăl, Kali pham jur. Mă lei, đơ\ng ro\ng 3 năr hơ met, jơ hngâm pran kơ đ^ đăng mon sơ đơ\ng ngăl bơih”.

J^ klak chroh hơ nơ\ng kơ đei tơ\ đe hơ io\h. Tơ drong tơm ‘no\h yoa đơ\ng virus. Hơ io\h xa [ơm tơ mam xa, đak nhă đei virus, pơ rang j^. ‘Ngoăih kơ ‘no\h yoa j^ lơ\m klak, ưh hơp hăm tơ mam xa, pơ gang blơ\ hai... Kiơ\ đe [ak si chuyên khoa, ich klak chroh roi dêh pơm ăn hơ kâu nge hiong đak roi hre\nh. Tơ dăh unh hnam lăng pơ hơi ưh đe ba nge năm tơ\ hnam pơ gang tơ tom ‘no\h tôch [ônh đei j^, gơ\ hơ kâu, Kali pham jur..., tôch hơ mơt lôch răm. Yoa thoi no\h, mưh [ôh hơ io\h nge ich đak hlo\h 3 vât 1 năr, đei hloi yuh, hăk, lap, me\ [ă jăh ‘m^n ba kon năm khăm tơ\ hnam pơ gang roi hrôih roi ‘lơ\ng, le# răt pơ gang hơ met kơ dih. Vă tang găn j^ klak chroh ăn hơ io\h, [ak si Nguyễn Văn Mỹ, Pho\ kơ dră vei lăng khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơ tă:

“Tang găn j^ klak pơ ma atum păng j^ klak chroh đơ\ng pơ rang j^ pơ ma adro# athei pơm kiơ\ 1,2 tơ drong ‘nâu:

-Ăn nge mo\m me\ roi hrôih roi ‘lơ\ng. Mo\m pôm đak to\h me\ lơ\m 6 khei blu\ng păng gơ\h ăn mo\m đơ\ng 15-24 khei.

-Ôp ti hăm sơ [o\ng mă tro\. Ôp ti j^ tơ drong tôch g^t kăl, athei pơm kiơ\ jơ năr nhen adrol kơ pai go\, adrol kơ ‘me nge, đơ\ng ro\ng kơ sut bơ\n ich, đak hơ ngô nge.

-Tơ drong so\ng xa, đak nhă. ‘Nâu j^ tơ drong mă dôm tơ ring hơ tăih yăih tơ [âp lơ mơ mat tat. Nhen dôm unh hnam đei nge j^ klak tơ\ kơ pal hei, ‘ngoăih kơ so\ nhă đak kuay khoan ‘no\h đe so\ yoa hloi đak nai, kiơ\ bơ ngai lơ\m hnam tơ roi nhen ưh gan rơ go\h, yoa đak kơ măy hrei ‘nâu tam mă đei tơ\ dôm tơ ring âu. ‘Lơ\ng hlo\h ‘no\h “so\ng xa s^n, nhă đak rơ\ to\”, đak nhă athei rơ\ mă to\, le# ngach đang kơ ‘no\h nhă, le# gan răt yoa dôm kơ loăi đak tăh lơ\m kơ chai đe te\ch hrei ‘nâu”.

-M^nh tơ drong dơ\ng tôch g^t kăl ‘no\h [et pơ gang bơ\ng j^ pơih xă. Hrei ‘nâu, [et pơ gang bơ\ng j^ ‘no\h j^ trong ‘lơ\ng hlo\h vă vei lăng jơ hngâm pran ăn đe hơ io\h, mă loi j^ tơ\ tơ ring hơ tăih yăih, athei tơ re\k hlo\h dơ\ng tơ drong ‘nâu. Mă hơ tuch ‘no\h j^ hnam chă pơ yơ\ng. Lơ unh hnam tơ\ tơ ring hơ tăih yăih tam gan tơ re\k truh tơ drong ‘nâu, mă hnam chă pơ yơ\ng ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong đa pơm tơ le\ch j^ ăn đe mon hơ io\h, mă loi ‘no\h j^ klak”.

Lơ\m jơ năr hơ met j^ klak chroh, me\ [ă athei adrin tơ huch đak mă lơ, tơ huch hăm đak Oresol, đak ep plei ‘long, ăn nge mo\m mă lơ; le# tơ huch pơ gang găn ich hroh kơ dih; le# gan pơ ơ\t nge xa dêh hnang. Athei so\ng xa tôm kơ chơ\t păng vei rơ go\h ‘lơ\ng mưh so\ng xa kiơ\ đơ\ng so\ng xa s^n, nhă đak to\.”

Thu Huế - Quang Nhật – Đình Thi: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\