VOV4.Bahnar - Măt bơ bul j^ tơ drong j^ đei tôch lơ păng jing tơ drong tơm pơm ăn măt tol dêh hlo\h tơ\ bơ ngai kră hrei ‘nâu. Mă lei m^nh păh ‘no\h yoa ưh io\k đei lơ nơ\r tơ roi, m^nh păh ‘no\h hli kon sâu pơ ngơ\t kơ na bơ ngai kră đa ôn, [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ măt. Băt j^ măt bơ bul hrôih păng răih hơ met tơ tom ‘no\h j^ trong tơ gu\m ăn bơ ngai kră vei lăng ‘lơ\ng tơ drong arih xa.

Kơ m^l măt (yoăn krao Thuỷ tinh thể) j^ m^nh kơ mil kok găh ro\ng kon pơ ngai. Kơ m^l măt sư hyup io\k măt ‘năr pơ chrang păng ako\m [ât gơ vang măt, tơ gu\m ăn măt gơ\h lăng [ôh rơ đăh rim tơ mam. Kơ mil măt athei hlăng ‘lơ\ng ‘no\h gơ\h lăng [ôh rơ đăh rim tơ drong. Hmă hmă mưh năm tơ\ kră dăh mă đei 1, 2 tơ drong j^ tơ\ măt, kơ mil măt jing bơ bul, lăng ưh kơ bang, kơ u\l nhen tu\k, roi đunh roi bơ bul. Tơ dăh đei kơ băt păng hơ met tơ tom ‘no\h sư pơm ăn măt jing tol. Mă đơ\ng j^ đei [ôh lơ ră mă lei lơ bơ ngai kră, mă loi j^ dôm bơ ngai arih xa tơ\ tơ ring atăih yăih ưh đei băt truh tơ drong j^ ‘nâu ku\m nhen tơ drong răm đơ\ng j^ pơm tơ le\ch.

Hlo\h 1 puăt sơ năm ‘nâu, yă Lộc Thị Pịa (67 sơ năm) tơ\ xăh Cư K’Bang, apu\ng Ea Súp, dêh char Dak Lak [ôh măt kơ dih kâu ưh kơ bang. Mă lei yoa tơ che\ng măt ưh bang yoa kơ kră kơ na yă Pịa ưh đei pơ ngơ\t. Lơ\m 1 ‘măng ưh ê đei khăm hơ len dôm tơ drong j^ găh măt lơ\m tơ pôl, yă ‘nao băt kơ dih kâu j^ măt bơ bul. Tơ drong j^ âu pơm ăn măt yă roi ưh kơ bang, truh m^nh năr yơ ‘no\h kơnh jing tol tơ dăh ưh đei răih hơ met tơ tom.

Yă Lộc Thị Pịa tơ roi: “Măt yă ưh kơ bang dang 6 khei ‘nâu bơih. Yă ưh băt đei j^ ôh, lăp [ôh măt ưh kơ bang đe\ch.”

Oei [ok Vũ Đức Hảo (77 sơ năm) tơ\ phường Thắng Lợi, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak ku\m j^ măt bơ bul yoa [ơm đơ\ng tơ drong j^ hơ yo đak s^k. Tôch pu\n ‘no\h [ok Hảo đei [ak si roi tơ băt tơ tom kơ na năm khăm păng hơ met hrôih.

{ok Vũ Đức Hảo ăn tơ băt: “Inh j^ hơ yô đak s^k oei hơ met tơ\ hnam pơ gang đa khoa dêh char. Đunh kơ âu 2 khei, inh [ôh măt roi ưh kơ bang. Inh pơ ma nuh hăm [ak si, đang kơ ‘no\h [ak si ăn kơ inh kơ ph^u năm tơ\ Măt vă khăm hơ len.”

{ak si chuyên khoa 2 Nguyễn Thanh Hải, kơ dră vei lăng môn ho\k găh Măt, Hnam trưng Đăi ho\k Tây Nguyên ăn tơ băt, bơ ngai đei j^ măt bơ bul gơ\h klăih song pơm 3 gru\p, đei: măt bơ bul đơ\ng nge, măt bơ bul tơ\ bơ ngai kră păng măt bơ bul tơ\ bơ ngai oei mơ lôh. Lơ\m no\h j^ đei lơ ‘no\h hăm bơ ngai kră, yoa kơ mil măt sư kră kiơ\ khei ‘năr păng sơ năm.

Tơ roi găh tơ drong j^ đa [ôh lơ hlo\h đơ\ng j^ măt bơ bul tơ\ bơ ngai kră, [ak si Nguyễn Thanh Hải pơ ma: “Tơ\ bơ ngai kră, mưh đei j^ ‘no\h măt ưh kơ bang kiơ\ lơ khei, lơ sơ năm mă ưh kơ [ôh j^ dăh mă măt [re kiơ. ‘No\h j^ tơ drong vă băt kăl hlo\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei đei 1, 2 tơ drong nai hai nhen măt che\h bre, lăng 1 jing 2. Oei m^nh tơ drong nai dơ\ng vă băt hrôih j^ ‘nao ‘no\h j^ lăng je# ưh kơ bang, vă akhan brei drou đe athei đoh măt m^l kră mưh lăng je# ‘no\h dang ei đe ưh kăl đo\h măt mil kiơ bơih mă lei lăng je# oei [ôh đe\ch.”

Hrei ‘nâu lăp đei m^nh trong hơ met j^ măt bơ bul ‘no\h j^ răih tơ plih kơ mil măt. Hăm kơ mil măt pơm ‘lơ\ng, đơ\ng ro\ng kơ răih, tơ dăh ưh đei tơ drong j^ yơ dơ\ng găh măt ‘no\h bơ ngai j^ đei răih hơ met gơ\h lăng bang truh lôch ning mônh.

Pơ ma găh trong tang găn hơ drol j^ măt bơ bul, [ak si Nguyễn Thanh Hải ăn tơ băt, mă tơ pă, tôch mơ mat vă tang găn j^ ‘nâu tơ\ bơ ngai kră yoa ‘nâu j^ tơ drong j^ [ơm truh tơ\ sơ năm ‘lo\, kră. Mă lei, gơ\h chă [ôh hrôih păng găn [iơ\ tơ drong krê kơ măt tol.

{ak si Nguyễn Thanh Hải tơ tă: “Yoa ‘nâu j^ tơ drong j^ tơ plih kiơ\ sơ năm. Mă lei ku\m gơ\h tang găn kiơ\ đơ\ng khăm hơ len măt kiơ\ khei. Le\ch tơ\ ‘năr to\ ‘no\h athei đoh măt mil vă găn [iơ\ tia cực tím pơ chrang lơ\m măt, yoa te\h đak bơ\n đei lơ\m tơ ring to\ lơ kơ na kơ so# bơ ngai j^ măt bơ bul yoa đơ\ng ‘năr to\ pơ chrang ku\m lơ [iơ\ kơ 1, 2 tơ ring nai.”

Bơ ngai kră, mă loi j^ dôm bơ ngai oei tơ\ tơ ring atăih yăih hơ nơ\ng akhan, măt ưh kơ bang ‘no\h j^ yoa kră krut bơih kơ na ưh đei năm khăm. Lơ bơ ngai mưh năm khăm tơ\ hnam pơ gang ‘no\h klui dêh bơih, j^ đ^ pơ răm kơ tang tơ\ măt bơih kơ na jing tol hloi. Yoa thoi no\h, đe [ak si tơ tă, rim bơ ngai lơ\m hnam tơ no\, mă loi j^ kon sâu athei tơ re\k truh tơ drong vei lăng măt, vă măt gơ\h pran, bang rơ đăh.

Dơ\ng: Tơ blơ\