VOV4,Bahnar - Mă đ^ mât lơ\m pơ yan phang bơih mă lei j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ dêh char Dak Lak oei tơ po\h tôch hơ mơt đe\ch. Truh dang ei lơ\m dêh char Dak Lak đei hlo\h 2000 ‘nu bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe, lơ\m no\h đei 1 ‘nu bơ ngai lôch. ‘Ngoăih kơ ‘no\h yoa to\ ‘mi ưh sơ đơ\ng păng trong tang găn j^ ưh gan gơ\h ‘no\h j^ tơ drong tơm pơm ăn j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ Dak Lak tơ po\h xă.

Hnam [ok Võ Đình Chuẩn oei tơ\ thị trhấn Quảng Phú, apu\ng Cư Mgar, de#h char Dak Lak pơm hlom to\k bo\k mir che\h phe, jum dăr tơm ‘long gip gap; tăp dăr hnam đei lơ tơ nô, kl^nh mong  đak le# kư\ kă. Lơ\m lơ tơ nô đak, klanh hlôi chek lar lơ mă lei lơ\m đon hlo#h vao đơ\ng [ok Chuẩn ‘no\h j^ tơ drong pă đei jor: “Pơ gar hơ yơ\l ‘no\h athei đei mur koh. Dang dei pơm liơ băt, ro\ khan ba pru\ih đ^ pơ gar xă âu ‘no\h ba tang găn pơ đ^ mur, ‘no\h sư mă ke\ đ^ klanh lei. Dang ei hnam găh âu, hnam găh to đei klanh sư gô păr năm”.

{ok Lê Văn Duyên, Kơ dră vei lăng Hnam pơ gang apu\ng Cư Mgar tơ roi tơ băt, dôm khei âu ki, tơ ring hơ nơ\ng đei bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe, kơ so# bơ ngai j^ to\k hlo\h 2 ‘măng pơ têng hăm khei ‘nâu sơ năm sơ\. Hnam pơ gang apu\ng hlôi hơ vơn khu\l jang, pru\ih pơ gang hoă chơ\t pơ lôch mur, chă asong hla ar, pơ gơ\r tơ roi tơ băt vă kơ kon pơ lei hlo#h hơ dăh tơ drong tơm pơm ăn đơ\ng j^ pơ lo\ le\ch đe păng trong tang găn mă lei kon pơ lei oei pơ hơi lơ\m tơ drong jang âu: “Đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei lơ\m tơ drong vei lăng jơ hngơ\m jăn ăn kơ d^h, u\nh hnam păng tơ pôl to\k bo\k oei tôch kơ tơ răn, kiơ\ đơ\ng tơ drong jang dăr hơ len ‘no\h [o#h rim kueng kơ pho# tơ\ Quảng Phú ku\m lăp [o#h jang kơ d^h tơ\ rim u\nh hnam đe\ch, oei tơ drong ako\m pơm rơ go\h tơ le\ch jang hrơ\p 1 ‘măng ‘no\h tam mă đei”.  

Tơ\ pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, tơ drong tơ pl^h pơ pơ rang j^ pơ lo\ le\ch đe oei đei [o#h krê hơ mơt. {ak si Đặng Ngọc Sơn, kơ dră khoa vei lăng pơ rang j^, an^h jang pơ gang pơ lei tơm tơ roi tơ băt, sơ năm ‘nâu, j^ pơ lo\ le\ch đe lang să tơ\ jơ\p 21 xăh phường lơ\m pơ lei tơm mă lei đei lơ kon pơ lei oei lăng tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h j^ tơ drong hơ dro# đơ\ng an^h jang pơ gang: “ Đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei đunh kơ âu no\ng kơ tơ che\ng đei j^ ‘no\h pru\ih pơ gang đe\ch mă tam mă đei jơ hngơ\m đon hơ met pơ ‘lơ\ng an^h klanh, mur măih lơ\m rim u\nh hnam. Âu ki, an^h jang păng pơ lei tơm hlôi pơ gơ\r lơ ‘măng pơ lôch klanh, mur măih mă lei kơ so# bơ ngai tơ gu\m đơ\ng u\nh hnam păng lơ kon pơ lei ‘no\h tam mă hlo#h vao đơ\ng tơ drong ‘no\h. Ro\ lăng nhôn năm đang gie\ng đơ\ng ro\ng năm hơ lơ\k dơ\ng ‘no\h ư\h pă kơ chăng dơ\ng bơ\ih păng oei [o#h oei đei klanh mur măih. &nh ku\m ku\m hlôi năm păng [o#h đei 1,2 kơ so# 10-20% ‘nu bơ ngai ư\h kơ jang hơ dai…, 1,2 u\nh hnam tang ‘măng năm jang oei 1,2 u\nh hnam ư\h kơ pơ\ih ‘măng  vă pru\ih pơ gang mă đơ\ng đei oei tơ\ hnam ră.”  

Dang ei, đ^ đăng rim apu\ng, thị xăh, pơ lei tơm kơ de#h char Dak Lak hlôi đei bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe, hăm ako\p đ^ đăng kơ so# hlo\h 2 rơ bâu ‘nu bơ ngai. Ku\m hăm tơ drong pơ tho tơ tă ăn kơ kon pơ lei ‘ne\ kơ pơm pơ hơi hăm kơ loăi j^ âu, an^h jang pơ gang de#h char Dak Lak to\k bo\k hơ drin jang hơ dai hăm khu\l kơ dră rim tơ ring, rim khu\l gru\p tơ le\ch jang lơ trong jang tơ roi tơ băt tơ drong tang găn pơ rang j^ nhen pơ gơ\r tơ drong jang pơm rơ go\h cham char, pơ lôch klanh, mur măih, pru\ih pơ gang pơ lôch mur vă pơm tơ jur [iơ\ păng tang găn ke\ j^ pơ lo\ le\ch đe tơ po\h lang să.

Nhen lơ dêh char, pơ lei tơm lơ\m te\h đak, j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ Dak Lak oei tơ po\h tôch hơ mơt. J^ đei tơ\ 15 apu\ng, th^ xăh, pơ lei tơm lơ\m dêh char păng dôm tơ drong j^ to\k hơ nơ\ng. Kăl pơ ma dơ\ng tơ\ dêh char Dak Lak hlôi đei bơ ngai lôch yoa j^ pơ lo\ le\ch đe. Kon pơ lei athei kơ chăng đei đon tang găn j^, dôm khul kơ dră tơ ring păng an^h jang pơ gang đei tơ drong jang thoi yơ lơ\m tơ drong tang găn j^ hrei ‘nâu. Nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Phạm Văn Lào - Kơ dră che\p kơ\l An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char Dak Lak găh tơ drong ‘nâu.

-{ak si ăi, mă hlôi mât lơ\m pơ yan phang bơih, mă lei j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ Dak Lak oei dêh đe\ch. Yoa kiơ sơ năm ‘nâu j^ tơ po\h dêh thoi âu păng an^h jang pơ gang hlôi tơ le\ch trong jang tang găn j^ thoi yơ?

{ak si Phạm Văn Lào: Gơ\h pơ ma j^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h j^ tơ drong j^ đei hơ nơ\ng, sư đei tơ\ Việt nam đơ\ng jăl sơ năm 1960 sơ\, lơ\m apu\ng plenh te\h ‘no\h đei đunh [iơ\, te\h đak bơ\n đei lơ\m tơ ring j^ pơ lo\ le\ch đe tơ po\h kơ tang. Mă 2, hơ yuh to\ sơ năm ‘nâu kiơ\ thoi dôm sơ năm tơ je# âu roi kơ to\k, mưh hơ yuh to\ to\k ‘no\h tơ drong j^ jăn [ơm truh tơ drong erih xa ku\m roi kơ to\k ‘năi. Mă 3, bơ\n [ôh bơih sơ năm ‘nâu tơ ring ‘mi jur ưh sơ đơ\ng, ‘mi sơ năm ‘nâu ưh kơ lơ, đei răh rai tơ\ lơ tơ ring yoa [ơm đơ\ng hơ yuh plenh te\h tơ plih, mă lei bơ\n ưh gơ\h tơ pu\ pơ đ^ tơ drong glăi yoa dôm tơ drong kơ pal, j^ tơ po\h âu yoa đơ\ng kon pơ lei bơ\n hai. Bơ\n ưh kơ chăng yoa j^ đơ\ng 3 truh 6 sơ năm tơ po\h hơ lơ\k dơ\ng, mă lei yoa bơ\n ưh kơ băt, mưh đei j^ ‘no\h bơ\n ako\m jơ hngâm tang găn, mă lei đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h bơ\n lăng pơ hơi bơih, jo# hloi tơ\ an^h jang pơ gang păng kon pơ lei, bơ\n ưh kơ chăng na mưh [ôh j^ hơ lơ\k dơ\ng ‘no\h j^ tơ po\h đ^ dêh bơih.

Găh trong tang găn j^ hrei ‘nâu, gơ\h pơ ma sơ năm ‘nâu bơ\n jang tôch kơ tang, an^h jang pơ gang jang tôch tơ năp, tơ le\ch lơ trong tang găn j^, khul kơ dră tơ ring tơ\ dôm tơ ring đei j^ nhen pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, apu\ng Cư Mgar pơ gơ\r pơ lôch bơ\n klanh, vei rơ go\h cham char vă găn bơ ngai tơ po\h păng lôch đơ\ng j^ pơ lo\ le\ch đe. Mă đơ\ng bơ\n đ^ đei bơ ngai lôch yoa tơ drong j^ ‘nâu bơih ră, mă lei bơ\n ku\m chih đei lơ tơ drong kăl pơ yoa ăn tơ drong khăm hơ met j^, dôm an^h tang găn j^ hơ nơ\ng pơ truh tơ mam ki thuât, mưh đei [ôh j^ tơ po\h ‘no\h bơ\n pơ gơ\r pruih pơ gang, tang gang pơ rang j^ tơ năp ‘lơ\ng.

-Nhen ih ‘nao pơ ma, m^nh lơ\m dôm tơ drong pơm ăn j^ pơ lo\ le\ch đe tơ po\h ‘no\h yoa kon pơ lei ưh kơ chăng. Kiơ\ đơ\ng chă dăr lăng, ih tơ che\ng thoi yơ găh tơ drong tang găn j^ đơ\ng kon pơ lei lơ\m pơ yan j^ sơ năm ‘nâu?

-{ak si Phạm Văn Lào: M^nh [ar tơ ring kon pơ lei ưh kơ chăng, đei thoi no\h tơ pă, mă lei tơ drong kăl loi, athei tơ re\k truh hlo\h dơ\ng ‘no\h j^ kon pơ lei băt trong tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe dang yơ, gơ\h pơ ma kon pơ lei bơ\n pơ ma truh j^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h tôch pơ ngơ\t păng hơ nơ\ng tơ kan tơ\ hnam pơ gang, tơ roi ăn khul kơ dră tơ ring, mă lei hơ met, tang găn thoi yơ vă ưh pă đei j^ âu dơ\ng ‘no\h kon pơ lei ưh gan băt, nhen lơ\m pơ lei tơm đe ming lơ kơ cho\u ‘long pơ ro\, kơ cho\k đak, bo#i, kơ thu\ng mong đak ‘mi tôch lơ, mă lei ưh đei klơ\p hơ met, sư jing an^h đei klanh, hơ nge\nh chek lar lơ\m hnam kơ dih, athei đei đon hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ‘nâu. Kiơ\ inh, kơ cho\k tăh pơ kao, bo#i pơ tăm ‘long pơ ro\ bơ\n ưh đei vei lăng ‘lơ\ng sư jing an^h hơ nge\nh chek lar, pơm tơ le\ch j^ pơ lo\ le\ch đe, bơ\n tam mă băt hơ dăh tơ drong ‘no\h, [ât lăp bơ\n hơ vơ\l tơ drong vei lăng rơ go\h cham char hăm tơ drong oei xa rơ go\h vă tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe, ‘nâu j^ dôm tơ drog kăl, bơ\n athei tơ re\k truh.

-Mưh lei kon pơ lei juăt tăh pơ kao dăh mă rong ka pơ ro\ ngôi, pơ tăm bơ\n pơ kao bon sai ‘no\h athei pơm thoi yơ vă găn tơ drong j^ tơ po\h?

-{ak si Phạm Văn Lào: Tơ pă mơ\n, tơ drong erih xa roi to\k ‘no\h tơ drong ‘me\h vă đơ\ng bơ\n ku\m to\k kiơ\, mă lei athei đei trong vei lăng, bơ\ jang mă ‘you ‘lơ\ng. Pơ tih gia mưh pơ tăm bon sai ‘no\h đei đak lơ\m kơ cho\u, bơ\n tăh ka lơ\m no\h hai. Oei hăm dôm kơ [inh tăh pơ kao ming tơ\ kơ [ang thơ ‘no\h tuh thim 1 tơ ‘mong đak kho, pơm ăn klanh ưh gơ\h chek lar. Dăh mă tơ\ dôm kơ thu\ng, bo#i mong đak ‘no\h tăh [o\h to\ se\t vă kơ hơ nge\nh ưh gơ\h chek lar. Oei dôm an^h pu\ng lu\ng, đak tâng bơ\n gơ\h io\k nhơk tu\h sư. Kơ chai, kơ [inh mưh ưh kơ yoa athei klơ\p le#, bo#i mong đak ‘no\h tăh ka, vă rơ go\h hai, pơm lăp hăm tơ drong ‘me\h vă đơ\ng kơ dih hai.

-Lei à, bơ nê kơ [ak si roi tơ băt dôm tơ drong tôch đei yoa lơ\m tơ drong tang găn j^ pơ lo\ le\ch đei.

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\ păng