VOV4.Bahnar - Lơ\m 1 puăt blu\ng sơ năm ‘nâu, lơ\m te\h đak ch^h io\k hlo\h 20.000 ‘nu bơ ngai j^ le\ch [re [rônh, 04 ‘nu bơ ngai lôch tơ\ Bình Dương, Bình Phước, Cà Mau păng Khánh Hòa. Pơ têng hăm khei ‘nâu sơ năm sơ\, kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh hlôi tơ jur 1 puăt. Mă lei hrei ‘nâu lơ\m te\h đak to\k bo\k tơ jră hăm tơ drong ‘mi t^h pơ tăm. ‘Nâu j^ tơ drong hiôk ăn kơ mur tơ po\h j^ chek lar păng to\k pran, tơ dăh ư\h kơ hơ drin kơ chăng pơm kiơ\ rim trong jang tang găn, hơ mơt kơ hơ to\k hre\nh rim an^h pơ rang j^ hơ nhăk tru\h đei [o#h pơ rang j^ ‘no\h tôch kơ lơ.  

Pơ lo\ le\ch [re [rônh ‘no\h j^ tơ po\h, ke\ pơm jing pơ rang yua đơ\ng vi rus dengue pơm ăn. J^ tơ po\h lanh yua đơ\ng mur bre\nh kăp bơ ngai j^ đei vi rus đơ\ng ro\ng ‘no\h tơ po\h ăn bơ ngai hmă kiơ\ an^h kăp. Tơ\ Việt Nam, j^ đei [o#h tôch kơ lơ, pơ đ^ tơ\ 4 tơ ring găh tu, to\k bo\k, pơ băh păng Tây Nguyên, jo# hloi tơ\ pơ lei tơm păng tơ ring tơ rang. J^ đei [o#h prăt sơ năm mă lei đa [o#h jing pơ rang t^h lơ\m pơ yan ‘mi, mă loi ‘no\h j^ lơ\m khei 7, 8, 9, 10.

J^ tam mă đei pơ gang hơ met klăih păng tam mă đei pơ gang vaccine tang găn j^. Đa pơm jing pơ rang t^h hăm lơ bơ ngai đei vang j^ 1 ‘măng pơm ăn tơ drong jang hơ met tôch kơ mơ mat tat, gô pơm ăn lôch lơ hlo\h hăm hơ io\h, pơm ăn hiong răm t^h găh mu\k drăm, tơ pôl.

Đei [o#h j^:

J^ păh lăp:  Yu\h de#h ư\h kơ tom băt 39 - 40 độ C, pơ dui đunh 2 - 7 năr, hơ nat tơ jur yu\h.

J^ kơ\l tôch kơ de#h tơ\ kle\ng, đơ\ng ro\ng măt. Đei le\ch [re [rônh.

J^ de#h:

Đei dôm tơ drong j^ ‘nao tơ roi đei hloi 1 dăh mă lơ tơ drong đei [o#h tơ\ hơ la âu:

Đei [o#h le\ch [re [rônh: le\ch [re [rônh tơ\ hơ kar, le\ch pham mu\h, le\ch pham hơ ne\nh, [l^k găm [ơ\t an^h [et, hăk le\ch pham, chă pơ yơ\ng ^ch găm ( yua đơ\ng đei le\ch pham lơ\m klak).

J^ klak, hăk, jơ\ng ti tơ ngie\t, hơ kâu lap, tăr văr ( yua đơ\ng le\ch pham lơ\m klak pơm ăn hiong pham, jur huêt ap), tơ dăh ư\h kơ đei kâp kư\u păng hơ met tơ tom gô hơ nhăk tru\h lôch.

Mư\h jâu kơ đei j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh, kăl ba hloi bơ ngai j^ năm tơ\ hnam pơ gang vă đei khăm, hơ met tơ tom.

Trong tang găn j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh:

Trong tang găn ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ pơ lôch mur, klanh păng tang găn mur kăp.

- Hu\t le#h an^h chek lar đơ\ng mur, pơ lôch klanh hăm trong:

+ Đơ\p tơ nglơ\p mă hlom đ^ đăng dôm tơ mam mong đak vă kơ mur hoei mơ\t che\h kơ tăp. 

+ Tăh ka lơ\m dôm tơ mam mong đak t^h vă pơ lôch klanh.

+ Kơ thao ôp dôm tơ mam mong đak păh lăp păng ie\ rim năr.

+ Io\k ako\m, hu\t dôm tơ mam pă yua lơ\m hnam păng jum dăr hnam nhen get chai, kơ che\h get gai, kơ che\h bo#i pơ chăh, kơ đo\h gao, lôp gre so... hơ met rơ go\h cham char, kơ su\p dôm tơ mam yua mong đak mư\h ư\h kơ yua tru\h.

- Tang găn mur kăp:

+ Hru\k hơ băn ao tai.

+ Tep lơ\m kơ mu\ng jo# hloi tơ\ kơ ‘năr.

+ Yua kơ [^nh pru\ih pơ tôch mur, nhang mur, pơ gang tơ pu\h mur, kơ vơ\t điên pơ lôch mur...

+ Yua reng pe\ng, kơ mu\ng tong pơ gang pơ lôch mur.

+ Ăn bơ ngai đei j^ pơ lo\ le\ch [re [ônh [^ch lơ\m kơ mu\ng, ve\h ver kơ mur kăp vă hoei tơ po\h j^ ăn bơ ngai nai.

- Hơ drin jang hơ dai hăm khu\l kơ dră tơ ring păng an^h jang pơ gang lơ\m rim ‘măng pru\ih pơ gang tang găn pơ rang j^.

Hơ met j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh

Hrei ‘nâu, j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh tam mă đei pơ gang vaccine vă tang găn j^ păng pơ gang vă hơ met.  

Mư\h ‘nao đei [o#h j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh, bơ ngai j^ lăp kăl năm tru\h tơ\ rim hnam pơ gang xăh vă đei pơ tho trong hơ met tơ\ hnam mă tam mă kăl năm tru\h hnam pơ gang apu\ng, de#h char.  

Tơ dăh đei j^ păh lăp gơ\h vei lăng tơ\ hnam hăm trong:

Ăn bơ ngai j^ [^ch pơ dơ\h ngôi.

Ăn nhă lơ đak, gơ\h ăn huch pơ gang Oresol, đak plei ‘long roi ‘lơ\ng.  

Ăn sa chao, súp, đak to\h.

Yua pơ gang tơ jur yu\h (huch pơ gang paracetamol dăh mă tăh pơ gang tơ jur yu\h lơ\m tron ^ch, ư\h kơ yua aspirin vă tơ jur yu\h), sut rơ ngơp.

Hơ len lăng hơ nơ\ng, tơ dăh đei [o#h le\ch [re [rônh hơ yơ dăh mă đei [o#h de#h hlo\h ( ư\h kơ hơ dơ\r, kơ hiôk, jơ\ng ti tơ ngie\t, j^ klak, hăk lơ) kăl hơ ba hloi năm tơ\ hnam pơ gang vă khăm, hơ met.

Vă tang găn j^ pham le\ch blu\h tơ\ ‘ngok păng le\ch pham trong klak, mư\h đei [o#h jâu đei j^, kăl kơ ba bơ ngai j^ tru\h tơ\ hnam pơ gang hloi.

Hmă hmă, kơ plăh đei [o#h j^ đơ\ng 2 tru\h 7 năr, krê hơ mơt đa đei [o#h tơ\ năr yu\h mă 4, mă 5: bơ ngai j^ ling lang lap rơ mơ\n, hơ yô to\ se\t, ư\h kơ hiôk, hơ ‘nơ\k hre\nh, huêt ap jur, de#h hlo\h dơ\ng ‘no\h ư\h kơ gơ\h pơ to\ hơ ‘nơ\k, huêp ap.

Bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh kăl kơ hơ met ‘lơ\ng păng tơ gu\m [et tơ mơ\t pham, ư\h kơ đei hơ met tơ tom gô hơ nhăk tru\h đei [o#h j^ ăl nhen blơ\, le\ch pham tơ\ klơm klak, le\ch pham tơ\ ‘ngok... pơm krê hơ mơt tru\h hơ kâu jăn.

Thuem tơ blơ\