TANG GĂN TƠDRONG J& PLEI NUIH TRONG PHAM

Ku\m hăm tơ drong erih xa roi to\k đơ\ng tơ pôl chăl ‘nao ‘no\h tơ drong j^ [ơm truh tơ\ plei nuih, j^ huyêt ap ku\m roi kơ to\k ‘năi. Krê loi, tơ drong j^  ‘nâu đei [ơm truh tơ drong so\ng xa rim năr. Giáo sư Huỳnh Văn Minh, Kơ dră Khul juăt hơ met j^ [ơm truh plei nuih Tơ ring to\k bo\k – Tây Nguyên gô tơ roi hơ dăh [iơ\ găh tơ drong j^ âu kiơ\ đơ\ng chă pơ ma nuh hăm bơ ngai chih hla ar tơ roi ăn Radio nơ\r pơ ma Việt Nam.

- Giáo sư ăi, hrei ‘nâu tơ drong j^ [ơm truh tơ\ plei nuih, j^ huyêt ap roi to\k lơ, krê loi bơ ngai j^ oei ‘lơ\p to\k roi lơ ‘năi, bơ ngai j^ [ơm truh tơ\ plei nuih tơ\ pơ lei tơm lơ [iơ\ tơ\ tơ ring tơ rang. Apinh ih tơ roi găh tơ drong ‘nâu lăng?

- Giáo sư Huỳnh Văn Minh: Hrei ‘nâu tơ drong j^ lơ\m plei nuih tơ\ bơ ngai mơ lôh roi kơ to\k, ‘nâu j^ 1 tơ drong nol tih hăm an^h hơ met j^ trong huan, plei nuih. Tơ blang găh tơ drong ‘nâu yoa đơ\ng lơ tơ drong. 1 lơ\m dôm tơ drong tơm ‘no\h j^ mu\k drăm, tơ pôl bơ\n to\k hre\nh dêh hnang, lơ\m tơ drong erih xa, so\ng xa, lăng đ^ đăng [ât lăp sư tam mă lăp ‘năi. Pơ tih yoa bơ\n yoa lơ kơ chât pơ juăl trong huan, xa tơ mam [ăt [o\h ‘no\h j^ dôm tơ drong [ơm ưh ‘lơ\ng truh jơ hngâm jăn păng kăl dơ\ng ‘no\h 1 kơ so# bơ ngai mơ lôh oei tam mă krê lơ\m tơ drong et hât, et hơ lăk, [ier, đei bơ ngai et pơ lu\k pơ lăk dơ\ng. ‘Nâu j^ dôm tơ drong đei đơ\ng ‘ngoăih. Găh no\h dơ\ng đei lơ tơ drong lơ\m jơ jngâm jăn hai, ‘no\h j^ tơ drong đei lơ kơ măy kơ mo\k ‘nao tơ gu\m ăn bơ\ gơ\h băt j^ hrôih đơ\ng oei mơ lôh, oei adrol sơ\ ‘no\h yoa kiơ ưh băt, gô truh kră ‘no\h băt đei j^ păng lôch răm? Yoa kơ măy kơ mo\k kơ plăh do\h sơ\ ưh tam tôm, ưh tom kiơ\ chăl ‘nao.

- Giáo sư ăi, mưh lei bơ ngai j^ [ơm truh plei nuih tơ\ Tơ ring to\k bo\k – Tây Nguyên hăm đei tơ drong pha kiơ pơ têng hăm dôm tơ ring nai lơ\m te\h đak bơ\n ưh?

- Giáo sư Huỳnh Văn Minh: Hmă hmă tơ\ tơ ring groi kông tơ drong erih xa, jơ hngâm jăn đon tơ che\ng pha [iơ\ kơ dôm tơ ring te\h tơ hnă. Pơ tih gia yoa [ơm đơ\ng tơ ring kơ jung, hơ kâu jăn athei pơm juăt vă găn le# tơ drong ưh kơ măh ôxi, to\k roi kơ jung ‘no\h ôxi roi jur, mă lei hơ kâu jăn bơ\n tơ jră plơ\ kiơ\ trong hơ to\k pham. Plei nuih tơ te\h, huêt ap đei [ơm truh ‘năi. Mă 2 dơ\ng Tơ ring to\k bo\k păng Tây Nguyên bơ\n oei đei tơ drong juăt xa [ăt [o\h, et bơ\n tơ drô lơ [iơ\. Tơ drong juăt mơ\ng kơ dih vă thoi no\h sư pơm ưh ‘lơ\ng truh jơ hngâm pran. Đei lơ tơ drong tơ che\ng hơ len ăn [ôh bơ ngai j^ huyêt ap to\k lơ, j^ lơ\m plei nuih ku\m to\k ‘năi, 1,2 tơ drong j^ găh plei nuih ku\m lơ [iơ\ kơ dôm tơ ring nai. Thoi no\h, tơ dăh bơ\n băt trong vei lăng, io\k yoa ‘lơ\ng tơ drong rơ go\h, ưh tam jang kơ măy kơ mo\k lơ tơ\ Tây Nguyên păng 1,2 tơ drong juăt mă bơ\n [ôh ưh gan lăp ‘no\h ưh jor tơ drong j^ jăn ku\m jur [iơ\. Mă loi tơ\ tơ ring âu, tơ drong j^ tơ po\h ưh gan lơ, mă lei 1 tơ drong kăl băt ‘no\h athei pơm hơ to\k đon hlôh vao đơ\ng kon pơ lei [iơ\.

-  & ah, lei bơ nê kơ ih hơ!

J^ plei nu\ih đei lơ tơ drong tơm pơm ăn hơ nhăk tru\h, mă loi ‘no\h j^ yua đơ\ng tơ drong joăt oei sa rim năr pơm ăn: yua đơ\ng trong so\ng sa ư\h kơ [lep, sa lơ de#h hnang bơ\n tơ mam sa đei kơ chơ\t bek lơ, tam mă đei trong pơ hrăm akâu jăn tro\ [lep, et lơ hơ\t hla, bek plên hơ nhăk tru\h rơ mă rơ kăh, cholesterol  to\k lơ lơ\m pham, hơ doi hăm ‘no\h j^ plei nu\ih gô jing 1 lơ\m dôm tơ drong đei [o#h j^ đơ\ng j^ hơ yô s^k.

Yua thoi no\h vă tang găn j^ plei nu\ih, m^h ma duch nă kăl kơ pơm kiơ\ rim trong jang tơ\ hơ la âu:

Pơ ma ư\h hăm hơ\t hla: bơ ngai et hơ\t đei hơ mơt kơ j^ hie\n hiang lơ, ung thư tơ so\h, ung thư dăng hơ lo\ng. Păng ro\ lăng m^h ma duch nă tam mă băt akhan, et hơ\t lơ ku\m hơ nhăk tru\h j^ plei nu\ih. Sư tôch kơ krê hơ mơt hăm rơ bâu kơ chơ\t pơ nhu\l pơ răm dar de\h akâu jăn bơ\n.

            - Vei kơ jăp ko\ng k^ akâu jăn: hăm dôm tơ drong hơ mơt kơ j^ plei nu\ih lơ, ko\ng k^ trăp pơm 1 xơ nong jang ư\h kơ ie\. M^h ma duch nă athei vei kơ jăp akâu trăp hăm tơ drong vei lăng k^ trăp hơ nơ\ng, kiơ\ đơ\ng no\h đei trong pơ tâp păng so\ng sa tro\ [lep hlo\h.

- Pơ tâp akâu jăn hơ nơ\ng: mă loi ‘no\h j^ hăm dôm bơ ngai kră mơ lo#h tơ\ kơ pal, tơ drong pơ tâp akâu jăn hơ nơ\ng ‘no\h j^ tôch kơ g^t kăl. 1 trong pơ tâp khoa ho\k gô tơ gu\m m^h ma duch nă đei tơ drong kơ jăp păng rơ muăn. Pơm tơ jur huyết áp păng tơ jur cholesterol hơ nhăl ăn 1 plei nu\ih pran jăng.

- ‘Ne\ kơ gan sa tơ mam sa đei lơ kơ chơ\t bek, rơ mă kon tơ rong: dôm tơ mam sa đei lơ kơ chơ\t bek păng rơ mă kon tơ rong pơm ăn hơ to\k cholesterol lơ\m akâu, hơ nha\k tru\h rim tơ drong jang găh plei nu\ih. M^h ma duch nă păng bôl buăl ‘ne\ kơ sa dôm tơ mam đei lơ [ơ đak to\h, kơ chơ\t bek nhen bơ\n tơ mam sa kho pơ kre\nh. Sư gô pơm ăn j^ bek plên mă ‘nâu jing 1 lơ\m dôm tơ drong tơm hơ nhăk tru\h j^ plei nu\ih.

- Sa lơ kơ chơ\t prai: dôm kơ chơ\t prai đei lơ\m ‘nhot, [um, plei ‘long gô tơ gu\m tơ jur rơ mă lơ\m akâu, vei kơ jăp jơ hngơ\m pran păng ar^h sot [iơ\.

- Sa lơ kơ loăi găr: athei sa lơ kơ ‘loăi găr nhen hạnh nhân, găr pơ kao măt ‘năr, găr tôl…sư gô pơ tru\h ăn akâu jăn dôm kơ loăi rơ mă ‘lơ\ng đei yua ăn jơ hngơ\m jăn.

- Ve\h ver kơ stress: tơ che\ng lơ de#h hnang ư\h kơ đei ‘lơ\ng ăn bơ ngai j^ huyết áp dăh mă plei nu\ih, tơ drong tơm pơm ăn pham to\k tơ\ plei nu\ih. Athei ling lang le# akâu jăn hiôk. Vă pơm đei tơ drong ‘nâu, m^h ma duch nă kăl kơ pơm hơ to\ jơ hngơ\m đon tơ che\ng păng bơ\ jang đơ\ng kơ d^h bơ\n. Ling lang hiôk păng chơt hơ iă, tơ che\ng kiơ\ trong ‘lơ\ng tơ\ hơ năp rim tơ drong kơ ne#, mư\h pơm đei tơ drong ‘nâu hlôi tơ gu\m jơ hngơ\m jăn bơ\n ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng, ar^h sot [iơ\ păng ar^h pran [iơ\ rim năr.