VOV4.Bahnar - Ung thư tơ pu kon ‘no\h j^ 1 kơ loăi ung thư thường đoa tơ [ơ\p dro\ kăn păng đei kơ so# bơ ngai lôch lơ. ‘Nâu j^ tơ drong j^ đei [o#h roi to\k tơ\ rim te\h đak to\k bo\k to\k pơ dro\ng, lơ\m no\h đei Việt Nam. Mă đơ\ng hrê hơ mơt ră mă lei ‘nâu j^ kơ loăi thư gơ\h hơ met klăih đ^ tơ dăh đei hơ len lăng, chă [o#h hro#ih.  

Ung thư tơ pu kon ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ ăl đei [o#h yua đơ\ng tơ pl^h tê\ [ao păng mô tơ\ tơ pu kon, hơ nhăk tru\h ung thư. ‘Nâu j^ tơ drong j^ pơm ăn lôch dơ\ng mă 2 đơ\ng ro\ng kơ j^ ung thư to\h. Tơ drong tơm pơm ăn j^ ‘no\h yua đơ\ng đei siêu vi HPV (hơ năn krao kơ đe\h kơ Human Papillomavirus). Rim sơ năm lơ\m apu\ng ple\nh te\h đei hlo\h 500.000 ‘nu bơ ngai j^ păng 1 puăt lơ\m kơ so# ‘no\h lôch. Tơ\ Việt Nam, rim sơ năm đei hlo\h 2.500 ‘nu lôch yua đơ\ng ung thư tơ pu kon păng rim năr đei 14 ‘nu j^ ‘nao. Mă đơ\ng đei [o#h ră mă lei lơ dro\ kăn oei pơm pơ hơi păng ư\h kơ hlo#h vao lơ\m tơ drong tang găn tơ drong j^ âu. 

Mo\ Bùi Thị Diên (39 sơ năm) oei tơ\ apu\ng Ea H’Leo, de#h char Dak Lak đoa năm khăm găh tơ drong j^ dro\ kăn mư\h đei ‘me\h vă, mă đơ\ng lơ ‘măng đei đe [ak si pơ tho tơ [o#h găh hơ len lăng ung thư tơ pu kon mă lei mo\ oei tam mă pơm kiơ\. Mo\ Bùi Thị Diên tơ roi:

“Kơ d^h kâu ^nh tam mă năm hơ len lăng ung thư tơ pu kon lai yơ ‘mơ\i. &nh lăng lơ\m ti vi ku\m [o#h tơ roi lơ găh tơ drong j^ âu. Tơ\ Việt Nam, bơ ngai j^ âu ku\m lơ păng lôch ku\m lơ. Mă lei đei j^ tru\h dang yơ ‘no\h băt tru\h do\h đe\ch, ^nh ku\m tam mă năm hơ len lăng.”

Tơ roi găh tơ drong tơm pơm ăn j^ ung thư tơ pu kon, Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Quang Thanh, Kơ dră vei lăng Hnam pơ gang Từ Dũ (pơ lei tơm Hồ Chí Minh) tơ roi tơ băt:

“ Sơ\, bơ\n ư\h kơ băt tơ drong tơm pơm ăn j^ ung thư tơ pu kon mă lăp băt đei dôm tơ drong tơm krê hơ mơt, pơ t^h gia nhen: ngôi kư\ kă ư\h kơ sơ đơ\ng, ngôi kư\ kă hro#ih de#h hnang dăh mă đei lơ de#h hnang buăl ngôi băl kư\ kă. Mă lei tôch pu\n ai ‘no\h j^ lơ\m sơ năm 1990, khoa ho\k hlôi băt hơ dăh đei tơ drong tơm pơm ăn j^ ung thư tơ pu kon ‘no\h j^ yua đơ\ng đei [ơm siêu vi HPV. ‘Nâu j^ 1 kơ loăi siêu vi krê hơ mơt ke\ pơm ăn lơ tơ drong j^ ăl lơ\m hơ kâu jăn, lơ\m no\h ung thư tơ pu kon, vă đ^ đăng 100% ‘no\h yua đơ\ng siêu vi HPV pơm ăn.

Ku\m hăm tơ drong băt hơ dăh đei tơ drong tơm pơm ăn j^ ung thư tơ pu kon ‘no\h j^ yua đơ\ng đei [ơm siêu vi HPV, y học chăl hle ku\m hlôi chă đei trong jang hơ len lăng vă tang găn ve\h ver hơ mơt kơ đei j^ tơ drong j^ âu hăm hơ len lăng HPV. Gơ nang đei hơ len lăng, chă [o#h hro#h, ung thư tơ pu kon ke\ hơ met klăih hloi tơ dăh bơ ngai j^ pơm kiơ\ [lep trong hơ met.  

Hơ drol sơ\, vă hơ len lăng j^ ung thư tơ pu kon hăm hơ len lăng HPV, bơ ngai j^ tơ\ Dak Lak păng tơ ring Tây Nguyên athei năm tru\h tơ\ dôm pơ lei tơm t^h nhen Hà Nội, Huế, pơ lei tơm Hồ Chí Minh, pơm hiong jơ năr păng hoach jên. Đơ\ng khei 1/2016, Hnam pơ gang đa khoa Thiện Hạnh, de#h char Dak Lak hlôi tơ le\ch trong jang hơ len lăng âu, pơ jing tơ drong hiôk ăn kơ kon pơ lei lơ\m de#h char đei yua pơ v^h pơ văn pơ gang ‘nao kơ tă hloi tơ\ tơ ring.  

Vă băt hơ dăh găh trong tang găn j^ ‘nâu kiơ\ đơ\ng kơ măy khăm hơ len ‘nao hlo\h hrei ‘nâu, nhôn pơ ma nuh hăm Thak si, {ak si Lê Quang Thanh, Kơ dră che\p kơ\l Hnam pơ gang Từ Dũ (pơ lei tơm Hồ Chí Minh):

-{ak si Lê Quang Thanh ăi, adrol sơ\, đe dro\ kăn đa khăm hơ len j^ ung thư tơ pu kon kiơ\ đơ\ng set hơ len PAP. Lei, ap^nh ih roi tơ băt tơ drong pha ra băl đơ\ng set hơ len PAP păng set hơ len HPV lăng?

-{ak si Lê Quang Thanh: Tơ drong pha băl hlo\h đơ\ng 2 trong khăm hơ len âu j^: Set hơ len PAP, bơ\n adrin chă [ôh hrôih dôm tơ drong tơ plih lơ\m te# [ao adrol kơ j^ ung thư păng bơ\n hơ met klep klăih ‘no\h bơ ngai dro\ kăn huei đei j^ ung thư tơ pu kon. Hăm set hơ len HPV ‘no\h sư chă [ôh bơ ngai dro\ kăn đei pơ rang j^ HPV, j^ tơ drong tơm pơm tơ le\ch j^ ung thư tơ pu kon. Kơ na, hăm 2 trong set hơ len âu, tơ drong pha ra băl j^, set hơ len HPV ‘no\h tơ chă tơ drong tơm pơm tơ le\ch j^ ung thư tơ pu kon. Oei hăm set hơ len PAP ‘no\h bơ\n gô tơ drong răm đơ\ng tơ plih te# [ao, bơ\n adrin chă trong băt j^ hrôih hlo\h. Kơ na thoi no\h set hơ len HPV năm chă tơ drong j^ ung thư tơ pu kon sư gơ\h băt j^ hrôih [iơ\, hơ met ‘lơ\ng [iơ\ pơ têng hăm gô j^ đ^ đei lơ\m te# [ao bơih.

-{ak si ăi! Lơ bơ ngai pơ ngơ\t, ưh băt tơ drong khăm hơ len âu hăm j^ păng [ơm kơ ne# truh jơ hngâm pran ưh? Păng sơ năm yơ kăl đei khăm hơ len j^ ung thư tơ pu kon?

-{ak si Lê Quang Thanh: Đe mo\ o\h dro\ kăn le# pơ ngơ\t kiơ yoa trong khăm hơ len tôch [ônh nhen thoi 1 ‘măng bơ\n khăm phu\ khoa hmă đe\ch. Đe [ak si tơ\ lăm hio\ng io\k nge rơ ne\h khăm hơ len ưh đei j^ kiơ, păng ưh đei pơ răm truh tơ\ jơ hngâm jăn.

Kiơ\ nơ\r tơ tă atu\m lơ\m apu\ng plenh te\h hrei ‘nâu păng tơ\ Việt Nam dro\ kăn tơ\l 21 sơ năm gơ\h năm khăm hơ len j^ ‘nâu bơih, mă ưh ‘no\h đơ\ng ro\ng kơ ngôi băl blu\ng a dang 3 sơ năm ‘no\h bơ\n gơ\h khăm hơ len năng tơ drong j^ ‘nâu.

-{ak si ăi! Tơ dăh 1 ‘nu dro\ kăn năm set hơ len HPV păng [ôh đei pơ rang j^ âu ‘no\h, bơ ngai âu đei j^ ung thư tơ pu kon hloi bơih loh?

-{ak si Lê Quang Thanh: Ưh ôh! Bơ ngai dro\ kăn set hơ len HPV mưh đei pơ rang j^ ‘no\h sư lăp tơ [ôh ăn 1 tơ drong ‘no\h, dro\ kăn đei pơ rang j^ HPV [ônh đei j^ đe\ch ưh kơ s^ đe sư j^ ung thư tơ pu kon bơih ôh, kơ lih yoa, mă tro\ mưh đei pơ rang j^ HPV ‘no\h hơ kâu jăn gô tơ jră plơ\ pơ rang j^ âu păng tu\n tơ le\ch sư tơ\ ‘ngoăih. Kơ plăh ‘no\h dro\ kăn âu lăp tơ po\h pơ gia pơ rang HPV đe\ch, ưh đei [ơm truh tơ drong j^ ung thư tơ pu kon kiơ. Tơ drong krê hlo\h j^ hơ kâu jăn bơ\n ưh gơ\h tơ le\ch hu\t vi rus HPV, bơ ngai âu gô đei vi rus ‘no\h hơ nơ\ng, ‘nâu jing tơ drong tơm pơm tơ plih te# [ao, jing đei u\nh thư mă ‘no\h ung thư tơ pu kon. Thoi no\h, mưh set hơ len đei HPV le# pơ ngơ\t kiơ, kư\ pơm kiơ\ nơ\r [ak si pơ tho păng hơ met kiơ\ trong đei tơ le\ch ‘no\h huei đei tơ drong kiơ.

-{ak si ăi! Hrei ‘nâu, set hơ len HPV đei tơ mât yoa thoi yơ tơ\ dôm hnam pơ gang tơ\ pơ lei tơm Hồ Chí Minh păng m^nh [ar hnam pơ gang tơ\ tơ ring?

-{ak si Lê Quang Thanh: Set hơ len HPV hrei ‘nâu đei tơ mât yoa jơ\p lơ\m te\h đak, mă loi j^ tơ\ dôm hnam pơ gang juăt khăm hơ met j^ ăn dro\ kăn. Tơ\ pơ lei tơm Hồ Chí Minh hrei ‘nâu rim hnam pơ gang khăm hơ met j^ ăn dro\ kăn đei kơ măy set hơ len HPV ngăl. Tơ\ Dak Lak, Hnam pơ gang đa khoa Thiện Hạnh đei kơ măy ‘nâu ‘năi. Tơ drong ‘nâu tôch lăp, đei lơ tơ drong ‘lơ\ng ăn dro\ kăn, tơ gu\m ăn đe sư đei dơ\ng kơ măy khăm hơ len, chă [ôh hrôih tơ drong krê j^ ung thư tơ pu kon vă chă đei trong hơ met lăp hlo\h.

-{ak si ăi! Vă tang găn j^ ung thư tơ pu kon, đe mo\ oh athei pơm thoi yơ?

-{ak si Lê Quang Thanh: ‘Lơ\ng hlo\h, athei pơm kiơ\ nơ\r tơ tă hrei ‘nâu ‘no\h năm khăm phu\ khoa kiơ\ khei, ‘ngoăih kơ tơ drong vă tang găn j^ ung thư tơ pu kon ‘no\h oei tơ gu\m tang găn dôm tơ drong j^ nai, pơ tih gia nhen j^ tơ po\h đơ\ng ngôi băl, dôm tơ drong j^ kơ đe dro\ kăn nai. Kơ na nhôn tơ tă, đe dro\ kăn athei khăm phu\ khoa to\ se\t hlo\h ‘no\h 1 sơ năm 1 vât păng pơm kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng đe [ok thây pơ gang găh tơ drong khăm hơ len, lơ\m no\h đei khăm hơ len, chă [ôh hrôih j^ ung thư tơ pu kon ‘no\h tôch g^t kăl. Mă 3 dro\ kăn athei erih xa, bơ\ jang, pơ dơ\h ngôi mă lăp, jo# hloi tơ mam so\ng xa, tơ drong pơ tâp hơ kâu jăn. Erih xa ‘lơ\ng, tơ che\ng ‘lơ\ng le# pơ ngơ\t kư\ kă. ‘No\h j^ tơ drong tôch ‘lơ\ng ăn jơ hngâm pran bơ\n.

-& ah, bơ nê kơ ih [ak si hơ.

Thuem tơ blơ\ hăm Dơ\ng tơ blơ\