VOV4.Bahnar - Je\i nhen rim hơdrung kon kông anai tơ\ Tây Nguyên, đơ\ng sơ\ bơih, reo ‘no\h tơmam ư\h kơ gơ\h kơ [a\h lơ\m tơdrong er^h sa kơ bơngai Xơdang. Ư|h khan lăp hơdro# io\k yua kơ ‘năr, m^nh to\ reo oe\i jing tơdrong chă pơro\, tơbăt hơdăh tơdrong chă tơchăr păng jơhngơ\m đon hơlen đơ\ng bơngai tanh.

Reo kơ bơngai Xơđăng đe\i 6 kơ loăi: ‘’dum’’, ‘’pong’’, ‘’châng’’, ‘’chêa’’, ‘’kơno\ng’’ păng ‘’kơchoi-deap’’ . Tơdrong le\i lăi d^h băl ‘no\h reo hăp tơbu\l, đe\i tơđơ\l păng tăr. Reo t^h kơ jung ‘no\h dang 90cm, [ơ\r hăp să 50cm. Reo ie\ hlo\h ‘no\h kơ jung 30cm, [ơ\r să 15cm. M^nh kơ loăi reo đe\i tơdrong chă tanh j^t phara d^h băl, păng io\k yua phara d^h băl.

Reo t^h hlo\h ‘no\h krao “dum’’ đe\i tanh hăm hre, đe\i tơđơ\l. Reo “dum” io\k yua chă tăh mong tơmam drăm kăl lơ\m u\nh hnam nhen: khăn, hơbe\n ao, kơpen dăh mă bơ\n pơnhan g^t kăl au to. Hmă kon pơlei ming reo au tơ\ an^h hre\p hlo\h lơ\m hnam. Brong ‘’pong’’ io\k yua chă pu\ [a, hơ [o, tôl poăl đơ\ng mir v^h tơ\ hnam. Jak “chêa’’ io\k yua vă ke\ch [a, dăh mă chă bư\ch pơmau, phe\ ‘nhot. Tơvaih “châng’’ ‘no\h vă chă pu\ tơ [a\ng, ‘nhot ple\i dăh mă pu\ ‘long u\nh. Hơdro# krôh đup “kơchoi-deap’’ ‘no\h lăp đe dro\ nglo chă pu\ vă chă năm hơngoang, đăk kap hơđong au to. Reo peng bong kơ jung 50cm, [ar păh đe\i kơdu\ng ie\. Jak “kơno\ng’’, ‘nau kơ loăi reo ie\, đe hơdru\h ngăl chă pu\ tăh tơmam kăl hlo\h lơ\m năm tơ\ mir dăh mă năr kơ\m kang kơnang gie\ng.

Vă đe\i reo ‘lơ\ng păng kơ jăp, bơngai chă tanh ư\h khan lăp pơnam, gơ\h, hơlen mă le\i kăl đe\i đon tơchăr. Kiơ\ đơ\ng [ok A Nuă, oe\i tơ\ pơlei Ea Mao, tơring Ea Yiêng (Krông Pach, Dak Lak), dang khe\i 7, khe\i 8 dương l^ch, bơngai Xơdang năm tơ\ bri chă ko\h kram, ‘lao, hre, chă rơ\ih kram hơngoan, t^h ko\h tung bro\k tơ\ hnam. Ming tơ\ an^h hre\ng vă hoe\i bơ\n kơmot sa au to. Đe\i tơring oe\i tong bơ\n kram, hre lơ\m dơ\k tơ\ chu\n vă hăp kơ jăp. {ok A Nuă, tơbăt: “ ‘Ngoăih pơ o, kram ‘no\h hre jing tơmam kăl hlo\h vă chă tanh, găp reo, pơm hơtăr reo, rơtong tơpang, pơ jing đe\i ‘lơ\ng hơ iă. Bơngai tanh reo io\k săng hanh chă j^t hre le\nh ‘lơ\ng vă chă găp hiôk.

Reo “châng’’ tanh hăm pơ o, tanh tru\h to\k bo\k reo ‘no\h tanh ler, vă je# [ơ\r ‘no\h tanh hmă dơ\ng. Găh reo “dum’’ ‘no\h tanh hăm hre, tơđơ\l reo tanh soe\ng. Reo “pong’’ mong [a ‘no\h reo đe\i tanh ler duêt doat “chua péa’’, to\k bo\k reo ‘no\h tanh tơnanh ‘nhek găm vă kơ ‘lơ\ng.

Tơdrong chă tanh reo bơngai Xơdang tôch hơlen. Rim reo hmă nhen “pong’’, “chêa’’ ‘no\h tanh hmă đe\ch ư\h kơ đe\i tanh ler. Kiơ\ đơ\ng [ok A Ba, oe\i lơ\m pơlei Ea Mao, tơring Ea Yiêng, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak, tanh tơnap hlo\h ‘no\h “dum’’, hăp t^h, hmă hmă tanh hăm hre, kơna ăp bơngai joăt chă tanh đunh sơnăm kơna mă tanh hăp ‘lơ\ng păng kơ jăp, tru\h hloi tơđơ\l reo je\i le\i lăi mơ\n:“ Tơđơ\l reo đe\i 2 kơ loăi, kơ loăi tơđơ\l hmă nhen hăm kơđo\ng păng tơđơ\l soe\ng nhen tơđơ\l krôh. Hơdrol vă tanh hăp ‘no\h kăl chă pơto\ [ơ\r reo hơdrol. Tơdăh ‘me\h vă tanh hăp soe\ng ‘no\h kơ jung 10cm dăh mă kơ jung [iơ\, đơ\ng no\h tanh roi kơ hret tơ\ kơ pal hloi”.

Tanh reo io\k yua ‘long “kơchô’’ hur tơ\ u\nh [ơ\ đo\ng vă reo hơra\ng. Tơpang ‘no\h pơm hăm ‘long “kơchao’’ dăh mă “luông xăng’’, chă j^t mă le\nh. Tơdăh ‘me\h vă chă pơro\ bring brông le\i bơ\n io\k tơlak ‘lao, hur tơ\ u\nh đơ\ng no\h chă sut hăm hla hơ\t, chă hur roi đunh roi pơm ăn tơpang reo sa roi le\nh ‘lơ\ng. Tơdăh ‘me\h vă đe\i tơpang [rê le\i io\k chai ‘long tơnơ\ng, io\k che jru\ đak chai ‘long tơnơ\ng đơ\ng no\h bơ\n pik tơ\ tơpang pơm ăn tơpang hăp [rê ‘lơ\ng’’

{ok A Blôih, oe\i lơ\m pơlei Hring, tơring Ea H’Đing (apu\ng Chư Mgar, Dak Lak) tơroi tơbăt găh tơdrong chă tanh brong jak au: “Tanh reo t^h kiơ\ kơ ^nh ‘no\h tơnap tơpă mơ\n. Kơdu\t reo đe\i tanh ler phara d^h băl, tanh hăm tơdơ\ng hơ [ơ\l vă kơ jăp. Găh hơkau reo ‘no\h tanh [ônh hlo\h. Mă le\i tơdăh ư\h kơ pơm gơvang hơdrol le\i ư\h kơ gơ\h tanh hap tơbu\l ‘lơ\ng ôh’.

Hre\i au, reo ‘no\h jing tơmam kăl hlo\h lơ\m tơdrong er^h sa kơ kon pơlei bơngai Xơdang oe\i tơ\ rim dêh char Kon Tum, Dak Lăk. Lơ u\nh hnam je\i oe\i ve\i kơ jăp tơdrong chă j^t tanh brong reo. U|nh hnam ayơ oe\i hơnơ\ng chă tanh păng ve\i răk lơ brong reo lơ\m hnam ‘no\h kon pơlei akhan u\nh hnam ‘no\h ling lang so\ng sa măh mai păng er^h sa ‘lơ\ng hơ iă.

{ok A Nul, oe\i tơ\ pơlei Hring, tơring Ea H’Đing (apu\ng Chư Mgar, Dak Lak) tơroi tơbăt: “ Roi ‘lo\ kră ba roi hưch hanh hăm chă tanh brong jak. &nh joăt chă tanh brong jak t^h ie\ me\ kon. Hre\i au, lơ\m pơlei nhôn oe\i đe\i lơ bơngai ve\i răk tanh brong jak đe\ch. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, lơ bơngai je\i ngăl năm tơ [ơ\p ^nh vă răt reo chă pu\ bơ\n ‘nhot au to’’.

Lơ\m tơdrong oe\i sa mơ\t le\ch mơdro hre\i au, lơ kơ loăi tơmam drăm ‘nao hlôi đe\i kon pơlei răt yua vă mong răk tơmam drăm, mu\k drăm, chă pu\ pơdu\ tơmam drăm jang sa rơvơn hlo\h. Mă le\i, hăm bơngai Xơdang, reo ‘no\h ư\h khan lăp tơmam tơgu\m ăn tơdrong chă tăh mong, pu\ tơmam drăm, mă le\i oe\i jing tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng hơ iă đơ\ng sơ\ kăl ve\i răk tơ [a\k mong dơ\ng.

Bơngai ch^h: Nhat Lisa-A Sa Ly

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt