VOV4.Bahnar - Lơ\m dôm năr blu\ng pơ yan to\, mă khan tơ\ kơ ‘năr to\, mă lei gơ măng păng pơ gê hro#ih tôch kơ tơ ngie\t. Khei ‘năr tơ pl^h pơ yan, dôm bơ ngai j^ tơ pl^h pơ yan pơ tơm to\k lơ. Tơ drong tơm pơm ăn ‘no\h j^ yua đơ\ng hơ yu\h tơ pl^h ư\h kơ ê, [ơ\t to\ hang [ơ\t lăp hơ gơ\m, pơm ăn kơ pơ rang pơm j^ chec lar . Tơ drong tơ roi “ Jơ hngơ\m pran- tơ drong ar^h” gie\ng âu, nhôn tơ roi găh trong tang găn j^ [ơ\t tơ pl^h pơ yan mă m^h ma duch nă păng bôl buăl kăl kơ băt tru\h vei lăng jơ hngơ\m pran.

            Dôm tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p [ơ\t tơ pl^h pơ yan.  

- Hơ nơ\k: Tơ pl^h pơ yan ‘no\h kơ plăh hơ yu\h tơ pl^h, to\ tơ ngie\t, to\ ‘mi tơ pl^h ư\h kơ ê kơ na tơ dăh jơ hngơ\m ư\h kơ pran, buăl tôch kơ [ônh kơ j^ hơ nơ\k. Vă tang găn, athei so\ng sa tôm kơ chơ\t ‘lơ\ng, nhă lơ đak, pơ tâp thê yu\k hơ nơ\ng vă hơ to\k jơ hngơ\m pran, hơ nơ\ng ôp ti vă pơ lôch pơ rang j^ tơ po\h lang să, an^h oei athei rơ hơi, rơ ngơp, rơ go\h vă hoei kơ đei pơ rang, virus oei.

- J^ tơ so\h: ‘năr to\, tơ so\h tôch kơ [o#nh [ơm kơ ne#. Athei lăng tru\h pơ hrăm jơ hngơ\m jăn vă hơ to\k tơ drong pran ăn tơ so\h.

- J^ măt [rê: Vă tang găn, athei lăng tru\h vei lăng rơ go\h akâu jăn kơ d^h păng an^h oei sa, ‘ne\ kơ ngôi tơ je# hăm bơ ngai j^. ‘Ne\ kơ yua atu\m che, kơ thao ‘nhao măt, hơ nơ\ng ôp ti hăm sơ [o\ng. Tơ dăh đei j^ kăl athei ngôi hơ dro# păng hơ met mă klăih hloi, ve\h ver kơ tơ po\h tơ\ bơ ngai nai. Hơ dai hăm ‘no\h, ‘ne\ kơ pu măt, athei đo\h măt m^l mư\h le\ch tơ\ ‘ngoăih, kơ to\h pơ gang măt hơ nơ\ng, p^h che sut măt hăm sơ [o\ng păng sơ\k tơ\ to\.

- Pơ ko\ih akar: Tơ drong ư\h kơ hơ to\ hơ yu\h đơ\ng kơ ‘năr păng gơ măng ku\m hăm tơ drong tơ jur hơ yu\h hơ yu\h ‘no\h j^ tơ ‘ngla pơm ăn dôm tơ drong j^ tơ\ akar nhen hơ đang, pơ ko\ih, [re [rônh.. Buăl gơ\h pik kem vei lăng ‘lơ\ng akar vă pơ tru\h tơ drong hơ yu\ih ăn kơ akar. Oei hăm pơ ko\ih, athei ap^nh [ak si hơ drol kơ yua dôm kơ loăi pơ gang kiơ.

- J^ kơ ting: Hơ yu\h ‘năr tơ pl^h ku\m jing tơ drong tơm pơm ăn j^ kơ ting. Bơ ngai đei j^ kơ ting athei băt tru\h tang găn tơ ngie\t păng hru\k mă tơ no\, mă loi ‘no\h j^ đơ\ng ro\ng le\ch pơ u\h, ư\h kơ gơ\h hum hăm đak tơ ngie\t.

Tơ mam sa tơ gu\m tang găn j^:  

Hla che : Dôm bơ ngai nhă 5 kơ cho\k hla che găm m^nh năr lơ\m dang 2 gie\ng ke\ tơ jră plơ\ rim kơ loăi virus mơ\t lơ\m akâu hlo\h 10 ‘măng pơ têng hăm dôm bơ ngai ư\h kơ đei joăt nhă hla che. Yua kơ dôm amino acid đei lơ\m hla che đei yua ‘lơ\ng hơ to\k tơ drong pran hre\nh hlo\h tơ gu\m buăl ling lang đei jơ hngơ\m pran jăng.  

Kro#i pu\ng : Tơ drong yua đak pe\t dăh mă sa kro#i pu\ng adoi ‘lơ\ng ăn kơ akâu jăn ngăl. Mă lei kăl kơ băt tru\h 1,2 tơ drong to\k bo\k yua dôm kơ loăi pơ gang j^ kơ\l dăh mă to\k huyết áp ‘no\h tơ drong yua đak pe\t kro#i pu\ng gô hơ mơt kơ pơm ăn pơ nhu\l ăn akâu jăn. Kơ l^h thoi no\h mư\h to\k bo\k yua dôm kơ loăi ‘nao tơ roi, buăl kăl ap^nh [ak si hơ drol kơ yua.

Toi : Đơ\ng sơ\, kon bơ ngai hlôi băt kơ yua toi vă hơ met j^ nhen kơ to\h đak toi lơ\m mu\h vă tang găn hơ nơ\k, kơ to\h mu\h ăn kơ ie\r vă hơ met j^ păng tang găn j^… Dang ei, rim bơ ngai jang khoa ho\k tơ che\ng hơ len chă [o#h đei lơ\m toi đei selen păng dôm kơ chơ\t vi lượng đei tang găn pơ rang alliin pơm hơ to\k jơ hngơ\m pran, pơm tơ jur huyết áp to\k păng lơ tơ drong j^ hơ to\k jơ hngơ\m pran. Toi tơ gu\m tang găn ung thư, hơ met hơ nơ\k, tơ gang găn j^ jăn…

Đak sut, kơ drot  : đak sut, kơ drot ‘no\h j^ m^nh kơ loăi pơ gang kơ tang hơ met j^ ăn kơ akâu jăn. Păng 1 lơ\m dôm tơ drong đei yua ‘lơ\ng ‘no\h j^ hơ met j^ hơ nơ\ng. Hăm trong [ônh [o\ ‘no\h j^ hrâu 1, 2 tơ ‘mo\ng ie\ đak sut kơ drot lơ\m 1 kơ cho\k đak to\ ơ o\r. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h huch tơ\ pơ gê đơ\ng ro\ng kơ iung đơ\ng tep gô tơ gu\m buăl hơ to\k tơ drong pran ăn akâu jăn. Đơ\ng no\h, ke\ tang găn j^ hơ nơ\k ‘lơ\ng.  

 Trong tang găn mư\h j^ tơ pl^h pơ yan.

Mư\h ‘năr tơ ngie\t tơ\ gơ măng dăh mă pơ gê hro#h, rim ‘nu bơ\n kăl kơ vei tơ no\ hơ ko, kơ tơ\h, kơ du\ ro\ng, mă loi ‘no\h j^ 2 păh tơ pang jơ\ng. Băt tru\h vei tơ no\ tơ\ gơ măng, [ơ\t tep. Mă loi ‘no\h athei vei tơ no\ ăn kơ đe [ok kră yă kră, hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h.

Hăm dôm tơ drong j^ pơm jing đak: Athei [et pơ gang vaccine tang găn pơ rang j^ kiơ\ tơ drong jang [et bơ\ng pơ\ih să ăn kơ hơ io\h. Mư\h đei đak athei tơ roi tơ băt hloi ăn kơ an^h jang pơ gang kơ pal. Tơ te\nh ăn bơ ngai j^ oei hơ dro#, pơ vang găn păng hơ met klăih an^h đei pơ rang j^.  

Rim ‘nu bơ ngai lơ\m tơ ring đei hơ mơt kơ tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m athei gom mu\h măt, kơ to\h pơ gang pơm rơ go\h mu\h, đei pơ rang hơ nơ\k ‘no\h [et pơ gang vaccine tang găn hơ nơ\k, ‘ne\ kơ gan năm hôp, ako\m lơ bơ ngai. Tơ dăh đei j^ pơ lo\ le\ch đe păng j^ ‘ngok Nhật Bản athei băt tru\h pơ lôch mur, [^ch hăm kơ mu\ng, pơ lôch klanh oei tơ\ bo#i, kl^nh, kơ thao mong đak, pru\ih pơ gang pơ lôch mur…

Thuem tơ blơ\