VOV4.Bahnar - Tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh j^ m^nh tơ drong j^ đei lơ\m jơ hngâm đon, pơm tơ le\ch tơ drong sơ ‘ngon, hăl hol, ưh đei hiôk chơt hơ nơ\ng, mưh đei đunh sư pơm ăn bơ ngai j^ bơ\ jang mơ mat tat mă ưh ‘no\h ưh ‘me\h ngôi pơ chơt hăm hnam tơ no\, bôl boăl, [ât lăp mưh dêh sư pơm ăn bơ ngai j^ ‘me\h lôch kơ dih hloi. Yoa thoi no\h, băt hrôih tơ drong j^ ưh lăp tơ gu\m hơ met [ônh đe\ch mă oei găn [iơ\ đon tơ che\ng ‘me\h lôch kơ dih hai.

Kiơ\ kơ so# chih jo# đơ\ng An^h vei lăng jang pơ gang apu\ng plenh te\h, hrei ‘nâu Việt Nam đei dang 4% kơ so# măt bơ ngai (hơ to\ hăm dang 3,6 triu ‘nu bơ ngai) đei tơ drong j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh. Oei tơ\ Hnam pơ gang hơ met j^ vơnh Dak Lak, rim sơ năm, Khoa khăm io\k hơ met dang 1.400 ‘nu bơ ngai j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh. Hơ dro# 6 khei blu\ng sơ năm 2018 đei 569 ‘nu bơ ngai năm hơ met yoa tơ drong j^ ‘nâu, tam mă jo# dôm bơ ngai j^ oei hơ met lơ\m tơ pôl.

Yă Lại Thị T. (57 sơ năm) tơ\ phương Tân Thành, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột oei hơ met j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh tơ\ Hnam pơ gang hơ met j^ vơnh dêh char Dak Lak. Băt đei j^ păng hơ met đunh kơ âu 2 sơ năm mă lei yoa huch pơ gang ưh tro\ kơ liêu kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng [ok thây pơ gang kơ na [ât blu\ng sơ năm 2018, j^ yă đei hơ lơ\k dơ\ng.

Yă Lại Thị T tơ roi: “Tơ drong j^ âu pơm ăn kơ\l ‘ngok tôch kơ hret, tơ tăm lơ tơ drong. {ât lăp bơ\n ưh băt kơ dih kâu pơm kiơ. {ôh hăl hol tơ che\ng lơ tơ drong păng tep ưh kơ n^t.”

Tơ drong j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh đei pơ đ^ tơ\ dro\ kăn păng dro\ nglo hai tơ\ rim sơ năm, mă lei đe dro\ kăn đa đei j^ lơ [iơ\. Mưh đei j^, bơ ngai j^ tơ [ôh thoi âu, nhen: sơ ‘ngon, hăl hol, ưh hiôk rơ hău rim khei mă ưh ‘no\h rim sơ năm; bơ ngai j^ đa tơ tok lap ưh kơ băt yoa kiơ; bơ ngai j^ ưh đei ‘nă hal hăm rim tơ drong, ưh gan pơ ngơ\t truh dôm tơ drong nai. Mưh j^ dêh, bơ ngai j^ đa tơ che\ng kư\ kă, hơ nơ\ng hrơ mơ lou, [ôh đei yoch, năng tơ drong arih ưh kơ ‘lơ\ng hơ iă kiơ, đei đon tơ che\ng ‘me\h phă ngơ\r kơ dih kâu mă ưh ‘no\h ‘me\h lôch kơ dih…

{ak si Nguyễn Thị Bé, Kơ dră vei lăng Khoa khăm- Hnam pơgang hơ met j^ vơnh Dak Lak ăn tơ băt: “Đei lơ tơ drong pơm tơ le\ch j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh nhen: tơ po\h đơ\ng me\ [ă, tơ plih hormone, ơ\h lơ\m jơ hngâm. Hmă hmă dôm bơ ngai j^ ưh ‘me\h pơ ma nuh truh tơ\ âu đa đei đon hrơ mơ lou, đei đon ‘me\h lôch kơ dih, tơ che\ng kư\ kă.”

Ku\m kiơ\ kơ [ak si Bé, j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơma nuh pơm tơ le\ch lơ tơ drong krê mă lei tơ dăh băt hrôih păng hơ met tơ tom, tro\ trong, j^ gơ\h hơ met klăih đ^ lơ\m dang 6 khei. Mă lei, hrei ‘nâu, hlôh vao ưh kơ tro\ ku\m hăm nơ\r jăm joă lơ\m tơ pôl, tơ drong ưh pơ ngơ\t đơ\ng nơ ngai lơ\m hnam sư pơm ăn bơ ngai j^ ưh đei hơmet tơ tom. Yoa thoi no\h, vă găn [iơ\ tơ drong ‘nâu, ‘nho\ng o\h, bơ ngai lơ\m hnam athei hơ nơ\ng pơ ngơ\t ăn băl, ‘mêm băl. Mưh [ôh bơ ngai lơ\m hnam nhen vă đei j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh ‘no\h jăk chơ ba khăm mă hrôih, jang hơ doi kơ jăp hăm [ak si vă hơ len năng, găn le# dôm tơ drong pơm tơ le\ch j^.

{ak si Nguyễn Thị Bé ăn tơ băt dơ\ng: “Hăm dôm bơ ngai j^ ưh ‘me\h pơ ma nuh oei hơ met tơ\ hnam pơ gang ‘no\h pơm tro\ trong hơ met ngăl, ro\ năng gô klăih đ^. Mă lei đơ\ng ro\ng kơ le\ch đơ\ng hnam pơ gang, hơ met kơ dih tơ\ ‘ngoăih, bơ ngai j^ ưh đei huch pơ gang kơ na j^ đei hơ lơ\k dơ\ng. Tơ\ dôm bơ ngai âu tôch [ônh đei j^ dêh.”

Đe [ak si juăt hơ met j^ tơ tă, vă tang găn j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơ ma nuh rim bơ ngai athei đei đon arih xa mă chơt păng tơ che\ng truh tơ drong ‘lơ\ng, pơ tâp pơ hrăm hơ kâu jăn rim năr; le# bơ\ jang tơ brot jơ hngâm, le# ham lơ tơ drong, băt lăp đon hăm tơ drong kơ dih đei tơ\ yăn âu. Veh ver tơ drong kơ hret, tơ tăm kơ tơ drong jang dêh hnang, băt trong pơ chơt ăn kơ dih lơ\m tơ drong arih xa. Atu\m hăm ‘no\h, rim bơ ngai athei băt truh tơ drong j^ tơ che\ng lơ, ưh ‘me\h pơma nuh vă gơ\h vei lăng jơ hngâm pran kơ dih ku\m nhen bơ ngai lơ\m hnam roi ‘lơ\ng [iơ\.

Dơ\ng: Tơ blơ\