VOV4.Bahnar - Kiơ\ ch^h jo# hơ len, rim sơ năm, lơ\m de#h char Dak Nông đei [o#h dơ\ng hlo\h 200 ‘nu bơ ngai j^ hie\n hiang ‘nao, lơ\m no\h, kơ so# bơ ngai j^ hiang tơ so\h đei hlo\h 55%. Kiơ\ hơ len lăng đơ\ng an^h jang ‘no\h kơ so# ch^h jo# hơ len đei ‘nao lăp đei dang 50% kơ so# bơ ngai j^ lơ\m tơ pă yan âu. Tơ drong tơm pơm ăn ‘no\h j^ yua kơ kon pơ lei ư\h kơ hlo#h vao găh tơ drong j^, ako\m hăm đon tơ che\ng kơ dơ\ mơ lâu, hli kơ đe ư\h kơ ‘me\h ngôi hơ dai kơ na pơm ăn lơ bơ ngai j^ ư\h kơ pơ\n năm tru\h tơ\ rim hnam pơ gang xăh vă khăm păng hơ met j^. Tơ drong ‘nâu ku\m pơm lơ tơ drong mơ mat tat ăn tơ drong jang băt hơ dăh tơ drong tơ po\h lơ\m tơ pôl.

{ak si Trần Thị Vân Anh, kơ dră khoa hơ met j^ hie\n hiang, an^h jang tang găn tơ drong j^ tơ pôl de#h char tơ roi tơ băt: Mư\h đei j^ hie\n hiang, bơ ngai j^  đoa kăl kơ hơ met j^ đunh năr păng [lep trong mă gơ\h klăih kơ j^. Mă lei dang ei, yua đon tơ che\ng ư\h kơ bơ ngơ\t kơ na lơ bơ ngai j^ hlôi hu\t hơ met j^ kơ d^h mơ lo#h mơ lônh dăh mă hơ met j^ ư\h kơ [lep trong găh khei ‘năr dăh mă kơ liêu pơ gang, hơ nhăk tru\h j^ roi ‘năr roi kơ tang. ‘Nâu ku\m jing tơ drong tơm pơm ăn đei [o#h rim pơ rang hie\n hiang lơ tơ jră pơ gang, pơm mơ mat ăn tơ drong jang tang găn j^ hie\n hiang lơ\m tơ ring. {o#h hơ dăh nhen hrei ‘nâu, an^h jang hlôi chă [o#h 4 ‘nu bơ ngai j^ hie\n hiang tơ jră pơ gang tơ\ apu\ng Chư\ Jut, Dak Glong pa\ng thị xăh Gia Nghĩa. Hơ dai hăm ‘no\h, kơ so# bơ ngai j^ hơ met klăih j^ hie\n hiang rim sơ năm ku\m tam mă lơ, lăp đei vă je# 80%. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, ku\m hăm tơ drong [o#h to\k đơ\ng bơ ngai j^ HIV, ‘no\h kơ so# bơ ngai đei j^ hloi HIV- hie\n hiang ku\m đei [o#h roi ‘năr roi lơ.

Lơ\m kơ so# dôm tơ drong tơm hơ nhăk tru\h tơ drong jang tang găn j^ hie\n hiang oei tơ [ơ\p lơ mơ mat tat, ư\h kơ gan ‘lơ\ng, đei  1 păh g^t kăl ‘no\h j^ tơ drong ư\h kơ ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^ hie\n hiang tơ\ Dak Nông oei đei [o#h tôch kơ lơ. {o#h hơ dăh nhen yă Phượng, oei tơ\ kueng kơ pho# 10, phường Nghĩa Thành ( Gia Nghĩa). Mă đơ\ng đ^ 74 sơ năm pa\ng đei tru\h 3 ‘nu kon, mă lei [ơ\t đei j^ hie\n hiang, yă oei athei ar^h sa m^nh dro#, kon sâu hli kơ tơ po\h j^ kơ na ư\h kơ gan bơ ngơ\t vei lăng. Yua kơ ư\h kơ đei vei la\ng hơ nơ\ng kơ na tơ drong j^ đơ\ng yă Phượng roi ‘năr roi de#h hlo\h, athei hơ met j^ hơ to\k loi dơ\ng.

Ku\m đơ\ng tơ drong tam hlo#h vao tro\ [lep găh tơ drong tang găn j^ hie\n hiang kơ na 1,2 ‘nu kon pơ lei oei ư\h kơ bơ ngơ\t, tam mă kơ chăng tru\h tơ drong hơ len la\ng pham, hơ met j^. Sơ năm 2014, lơ\m de#h char lăp đei hlo\h 3 rơ bâu lơ\m kơ so# 4 rơ bâu 500 ‘nu bơ ngai đei jâu hơ mơt kơ j^ hie\n hiang vang hơ len lăng pham, đei 70,6%. ‘Nâu j^ tơ drong tơm g^t kăl pơm ăn rim sơ năm lơ\m de#h char đei dơ\ng lơ bơ ngai j^ hie\n hiang ‘nao; apu\ng Krông Nô chă [o#h 10 ‘nu bơ ngai, apu\ng Dak Mil đei 9 ‘nu bơ ngai...

‘Ngoăih kơ kơ ‘no\h, tơ drong jang tang găn j^ hie\n hiang tơ [ơ\p mơ mat tat oei yua đơ\ng 1,2 tơ drong tơm pơm ăn nhen: tơ drong hlo#h vao đơ\ng kang [o# joăt jang tam mă hơ to\ băl, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong vei lăng, hơ met hơ ngai j^; kang [o# joăt jang tơ\ xăh hơ nơng tơ pl^h; tơ drong jang hơ dai đơ\ng tơ drong jang HIV pa\ng hie\n hiang tam mă ‘lơ\ng, hơ nhăk tru\h kơ so# bơ ngai j^ hơ dai 2 tơ drong j^ roi ‘năr roi to\k....

Kiơ\ kơ [ok Trần Bình Minh, Kơ dră vei la\ng an^h jang tang găn tơ drong j^ tơ pôl de#h char, vă chă [o#h tơ tom bơ ngai j^ hie\n hiang ‘nao ku\m nhen tang găn [iơ\ tơ drong tơ po\h ‘no\h tôch kơ kăl tơ drong mơ\t jang đơ\ng pơ đ^ lơ\m tơ pôl. Găh an^h jang pơ gang gô hơ nơ\ng bơ\ jang kiơ\ rim trong jang tro\ [lep, mă loi ‘no\h j^ lăng kăl tru\h tơ drong hơ to\k pran hlo\h dơ\ng tơ drong jang tơ roi tơ băt vă hơ to\\k ‘lơ\ng đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei găh tơ drong jang tang găn j^ hie\n hiang. Rim sơ năm, an^h jang ku\m gô hơ to\k loi dơ\ng tơ drong hơ met ming pơ ‘lơ\ng, hơ to\k tơ iung khu\l jang tang găn hie\n hiang tơ\ de#h char, apu\ng, xăh vă hơ vơn đei tơ pôl băt kơ d^h vă tang găn j^ hie\n hiang kiơ\ tơ drong tơm đơ\ng Tơ drong jang kơ te\h đak tang găn j^ hie\n hiang. Mă lei, găh tơ pôl, kon pơ lei ku\m kăl kơ hlo#h vao, xu\t răh tơ drong ư\h kơ ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^ hie\n hiang, đei tơ drong tơ gu\m ‘lơ\ng ăn kơ bơ ngai j^ lơ\m kơ plăh hơ met j^. Rim tơ ring ku\m kăl kơ lăng kăl hlo\h dơ\ng tru\h tơ drong chă [o#h bơ ngai j^ hie\n hiang pa\ng tang găn tơ drong tơ po\h j^, ve\h ver tơ jră pơ gang.

& ah! Dang ei vă kon pơ lei băt truh tơ drong krê hơ mơt păng trong tang găn j^ hie\n hiang, nhen đei tơ roi tơ\ kơ pal hei, nhôn đei [ai apinh jet hăm [ak si Trần Bình Minh, Kơ dră An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ lơ\m tơ pôl dêh char Dak Nông tăp dăr tơ drong ‘nâu.

P^nh: {ak si ăi, tơ drong j^ hie\n hiang tơ\ dêh char Dak Nông khei ‘năr âu ki đei thoi yơ?

{ak si Trần Bình Minh tơl: Dak Nông j^ dêh char groi kông, dôm tơ ring tơ\ apu\ng, xăh adoi đei bơ ngai j^ hie\n hiang, hăm kơ so# lơ\m 100 rơ bâu ‘nu bơ ngai ‘no\h đei 60 ‘nu bơ ngai j^. Xet hơ len đei pơ rang j^ hie\n hiang lơ\m đak khoak đei dơ\ng dang 30 ‘nu lơ\m kơ so# 100 rơ bâu ‘nu bơ ngai. Minh sơ năm jo# păh lăp đei 300 ‘nu bơ ngai j^, tơ drong krê hơ mơt đei j^ lei lăi băl, ưh đei ako\m tơ\ m^nh tơ ring yơ….

P^nh: Apinh ih tơ roi hơ dăh [iơ\ găh dôm tơ drong krê kơ j^ hie\n hiang tơ po\h lăng?

{ak si Trần Bình Minh tơl: Dak Nông j^ dêh char ‘nao pơ jing, oei tơ nuh, lơ kon pơ lei kon kông, đon hlôh vao, kơ chăng tang găn tơ drong j^ tam kơ jung. Tơ drong nai dơ\ng, erih xa mơ mat tat kơ na đon vei lăng jơ hngâm jăn kơ dih tam gan ‘lơ\ng, ‘nâu j^ m^nh lơ\m dôm tơ drong pơm ăn j^ hie\n hiang [ônh tơ po\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h j^ dêh char đei kon pơ lei đei nai truh oei tôch lơ, đei bơ ngai che\p ba hloi tơ drong j^ đơ\ng tơ ring nai truh. Hăm rim bơ ngai, yoa tơ drong hlôh vao ưh kơ jru\, kơ na trong tang găn j^ đơ\ng kon pơ lei tam mă ‘lơ\ng, ưh đei trong tang găn, ưh đei tơ mam xa ‘lơ\ng vă hơ to\k jơ hngâm pran păng me\ [ă tam đei [et pơ gang bơ\ng j^ tro\... ‘nâu jing tơ drong pơm ăn bơ ngai tơ po\h j^ to\k lơ…

P^nh: Dak Nông adrin thoi yơ lơ\m tơ drong tơ roi tơ băt trong tang găn j^ hie\n hiang, đơ\ng no\h kon pơ lei đei đon kơ chăng tang găn j^ thoi yơ?

{ak si Trần Bình Minh tơl: Lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu, tơ drong jang tang găn j^ hie\n hiang to\k pran, kiơ\ đơ\ng tơ roi tơ băt lơ\m radio, tivi, pa nô, jur tơ roi tơ\ hơ năp kon pơ lei, tơ roi lơ\m hnam trưng, khul gru\p… Dôm bơ ngai jang pơ gang ku\m đei tơ drong jang vang tang găn j^ ‘năi. Dêh char pơ jing tơ iung khul kăn [o# juăt jang, khul jang truh tơ\ xăh phương, kơ na tơ drong tơ roi tơ băt trong tang găn j^ hie\n hiang tôch ‘lơ\ng, hơ met ăn bơ ngai j^ tơ tom. Đơ\ng no\h mă đơ\ng dang ei đon tang găn j^ lơ\m tơ pôl, lơ\m tơ ring kon kông oei tam kơ jung ră mă lei sư đei tơ pli\h ‘lơ\ng [iơ\ bơih…

P^nh: {ak si ăi, mưh j^ hie\n hiang, bơ ngai j^ păng tơ pôl đei bơ ngai j^ athei pơm yă kiơ?

{ak si Trần Bình Minh tơl: Hăm dôm bơ ngai đei jâu j^ hie\n hiang ‘no\h đa [ôh thoi âu, nhen: hie\n khoak đak mơ krơ\h, mă ưh ‘no\h j^ kơ tơ\h, [ônh hơ ke\, [ât lăp kơnh yuh lăp ai tơ\ kơ sơ\, dăh mă so\ng xa ưh kơ lu\, rơ mơ\n, gle\h hrat… ‘no\h bơ ngai j^ athei jăh năm tơ\ hnam pơ gang je# hlo\h vă khăm hơ met hloi… Bơ ngai j^ đơ\ng ro\ng kơ khăm vih hơ met lơ\m tơ pôl, ưh kăl ăn oei hơ dro#. Mă lei, ku\m kăl đei trong tang găn vă j^ huei tơ po\h tơ\ hnam tơ no\, ‘nho\ng o\h, kueng [ôt hai… kiơ\ trong pơm kiơ\ ‘lơ\ng trong hơ met j^ đơ\ng [ok thây pơ gang pơ tho. Tơ drong so\h hut đak khoak athei so\h mă ‘you, ưh ăn j^ tơ po\h. Găh hnam tơ no\ athei tang găn j^ nhen hơ to\k jơ hngâm pran kơ dih vă găn tơ drong j^, jang ‘lơ\ng tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ ăn hơ io\h păng pơ lung bơ ngai j^ hơ met mă tro\ trong, găn ưh ăn j^ tơ po\h…

Nơ\r bơ nê: & ah, bơ nê kơ ih [ak si hơ! 

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\ păng pơ re