VOV4.Bahnar - Đei lơ bơ ngai et hât dư tam mă băt tôm tơ drong răm đơ\ng hât, gô truh đei tơ drong j^ kơnh đe sư băt ơ\h kơ dih kâu mă lei pă tom bơih.

Hlôi 2 sơ năm ‘nâu, yă Hồ Thị Trang tơ\ Thôn 7, xăh Đắc Ngọc, apu\ng Đắc Hà, de#h char Kon Tum măh ‘măn pơ đ^ jơ ‘năr vă vei lăng klo sư j^ ung thư tơ so\h, mă tơ drong tơm pơm ăn j^ ‘no\h j^ yua đơ\ng et hơ\t hla lơ de#h hnang. U|nh hnam đei bơ ngai j^ hơ met ư\h kơ ke\ klăih, tơ drong ar^h sa jing mơ mat, kơ [a\h kơ [ôch lơ tơ drong:“ ‘Nho\ng j^ ăl lơ\m hnam ư\h kơ đei kiơ, lơ\m hnam mơ mat ư\h kơ s^ hiôk kiơ o#h. ‘Nho\ng j^ năm pêng, puăn to\ hnam pơ gang mă ư\h kơ s^ 1 hnam pơ gang o#h. Lơ\m hnam ‘no\h mơ mat de#h”. 

            Tơ\ khoa Ung bướu- Hnam pơ gang de#h char Kon Tum, kơ so# bơ ngai j^ [ơm tru\h et hơ\t ling lang đei lơ. Đơ\ng ro\ng dôm j^t sơ năm hưch hanh hăm ‘nhui hơ\t, hu\t le# rim nơ\r pơ tho găn đơ\ng kon hơ kăn, u\nh hnam, ding tru\h “ jơ hngơ\m jăn pă ke jăng” băt tơ bral ‘noh j^ klui bơ\ih. {ok Mai Văn Thông, 1 ‘nu bơ ngai j^ to\k bo\k hơ met j^ ung thư tơ so\h tơ\ âu hlôi tơ roi thoi no\h: “{ơ\t ba et hơ\t ‘no\h ‘nhui hơ\t sư mơ\t lơ\m tơ so\h ba, băt ră mă lei oei et. Dang ei sư đ^ j^ bơ\ih, ba tơ che\ng tru\h hơ\t hla ‘no\h đ^ klui de#h bơ\ih dang ei ơ\h hmach de#h”.

Hơ\t hla ‘no\\h j^ tơ drong tơm pơm ăn lơ kơ loăi j^, krê hơ mơt hlo\h ‘no\h j^ ung thư păng tôch kơ lơ rim tơ drong j^ nai, nhen: hơ lu\ng so\k, măt ư\h kơ bang, akar ho\nh, ư\h kơ gan kơ tơ\ng, gren sa hơ ne\nh, j^ pơ ko\ih… ‘Ngoăih kơ ‘no\h, et hơ\t hla oei pơm tơ jur kơ so# đak o\k ‘lơ\ng [ônh kơ hơ nha\k tru\h hơ vo\ng ư\h kơ đei kon tơ\ dro\ nglo. {ak si chuyên khoa I- Đinh Hữu Hòa, Kơ dră khoa Ung bướu, Hnam pơ gang de#h char Kon Tum tơ roi tơ băt:“Lơ\m ‘nhui hơ\t hla đei dang 200 kơ loăi hoă chơ\t joăt kơ pơm ăn j^. Mă loi ‘no\h đei 40 kơ loăi hoa\ chơ\t joăt kơ pơm ăn j^ ung thư. Ung thư kơ tang hlo\h ‘no\h j^ ung thư tơ so\h. Dang ei tơ\ khoa đei dang 10 ‘nu bơ ngai j^ ung thư tơ so\h mă 9 ‘nu bơ ngai dro\ nglo j^ đe sư tă kơ đei et hơ\t tôch kơ hro#ih, tôch kơ đunh ngăl.”

Vă vei đei hơ yu\h rơ go\\h ‘lơ\ng ăn kơ dôm bơ ngai j^, đơ\ng khei 11 sơ năm 2013, Hnam pơ gang hlôi tơ le\ch Tơ drong tơ chơ\t xek phak hăm pơm glăi et hơ\t lơ\m hnam pơ gang. Kơ [ang ch^h ư\h kơ ăn et hơ\t đei hơ tol jơ\p an^h. Tôch kơ sơ ‘ngon kơ tă hơ la kơ [ang ch^h kơ\m ‘no\h tôch kơ lơ rơ nok hơ\t hla.

{ak si Đoàn Thị Tuần, Pho\ kơ dră vei lăng hnam pơ gang de#h char Kon Tum tơ roi tơ băt:“ Hnam pơ gang ku\m hlôi tôch kơ hơ drin, dôm trong jang hăm bơ ngai jang, trong jang hăm u\nh hnam bơ ngai j^ păng trong jang hăm bơ ngai j^. Mă lei pơ tôch [o#h tam ma\ đei gan ‘lơ\ng. Yua đơ\ng mă 1 đon băt kơ d^h pơm kiơ\ đơ\ng 1,2 ‘nu bơ ngai j^, đang kơ ‘no\h u\nh hnam bơ ngai j^ ku\m tam mă hlo#h vao đei tơ drong răm đơ\ng ‘nhui hơ\t hla hăm jơ hngơ\m jăn kơ d^h păng jơ hngơ\m jăn bơ ngai nai. {ơ\t lăp 1,2 ‘nu bơ ngai hơ kăn tơ oei [ơ\t do\h ăn klo et hơ\t ^nh thu io\k tơ pu hơ\t ‘no\h hơ kăn sư oei pơ ma tơ jră khan liơ mă thu io\k hơ\t đơ\ng klo ^nh. Mơ mat tat t^h hlo\h ‘no\h j^ đon kơ chăng băt kơ d^h đơ\ng rim ‘nu kon pơ lei”.

Nhen {ak si Đoàn Thị Tuấn tơ roi, đei lơ tơ drong mơ mat tat vă tơ jur [iơ\ tơ drong răm đơ\ng hât hla, mă loi j^ yoa kon pơ lei ưh đei băt tôm tơ drong răm kơ ne# đơ\ng hât. Vă băt hơ dăh [iơ\ tơ drong ‘nâu, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ok Y Dêch Buôn Yă, Kơ dră che\p kơ\l An^h Tơ roi tơ [ôh găh jơ hngâm jăn, An^h vei lăng jang pơ gang dêh char Kon Tum:

-P^nh: {ok ăi, ih tơ che\ng thoi yơ găh tơ drong đei yoa đơ\ng chă tơ roi tơ băt hăm dôm bơ ngai et hât dư?

-Tơl: Tam mă đei kơ so# chih tơ băt tơ drong đei yoa đơ\ng chă tơ roi tơ băt găh tơ drong tang găn răm kơ ne# đơ\ng hât hla. Kơ lih yoa: Hơ doi hăm tơ roi tơ băt ăn kon pơ lei kiơ\ nơ\r ‘nao, trong jang plơ\ng ‘no\h athei pơ gơ\r dăr hơ len năng tơ drong et hât lơ\m tơ pôl kon pơ lei hai. Tơ drong ‘nâu bơ\n tam mă jang đei.

-P^nh: Mă tơ pă ăn [ôh, bơ ngai et hât dư tơ\ tơ ring atăih yăih, tơ ring kon kông oei tôch lơ. Kiơ\ ih athei đei trong jang thoi yơ vă găn [iơ\ bơ ngai et hât tơ\ tơ ring âu?

-Tơl: Tơ ring atăih yăih, tơ ring kon kông oei nhen kơ bơ\n băt, ‘nâu j^ tơ ring oei mơ mat tat găh lơ tơ drong, tơ drong hlôh vao đơ\ng kon pơ lei ưh kơ jru, jang xa io\k yoa đơ\ng kon pơ lei oei to\ se\t, mă loi tơ drong tơ roi tơ băt tam mă truh lơ. Trong vă găn [iơ\ bơ ngai et hât tơ\ tơ ring âu ‘no\h: Hơ to\k tơ drong tơ roi tơ băt, lơ\m no\h blu\ng a ‘no\h hăm đe kăn [o#, đảng viên, đơ\ng kăn [o# xăh truh tơ\ pơ lei. Kăn [o# xăh athei pơm hơ drol mă tơ năp păng đ^ đăng kon pơ lei đei tơ drong năm tơ\ xăh athei pơm kiơ\ mă ‘lơ\ng tơ drong kâm et hât tơ\ an^h kơ drâm bơ ngai.

Mă 2 tơ drong tơ roi tơ băt athei pơ gơ\r hơ nơ\ng, ưh gơ\h pơ dơ\h, mă loi athei tơ plih trong tơ roi tơ băt, athei pơm ăn bơ ngai et hât [ôh dôm um rup đei tơ pă găh tơ drong răm đơ\ng et hât, thoi no\h vă gơ\h pơ lung đe sư hu\t hât.

Mă 3 ‘no\h che\p tơ drong jang tang găn hât hla truh tơ\ tơ ring atăih yăih, tơ ring kon kông oei jing tơ drong jang tơm, tơ mât hơ dai hăm lơ tơ drong jang nai, nhen tơ drong pơ jing hnam tơ no\ erih xa ‘lơ\ng, rơ gei, tơ drong jang pơ jing tơ ring tơ rang ‘nao…

P^nh: Hrei ‘nâu tơ drong et hât tơ\ an^h kơ drâm bơ ngai lơ\m tơ pôl oei [ôh tôch lơ, mă loi j^ tơ\ an^h gre dơ\ng, lơ\m gre, [ât lăp đei hloi tơ\ m^nh [ar an^h jang kơ te\h đak. Yoa kiơ mă đei tơ drong thoi âu hă [ok?

Tơl: Tơ drong et hât tơ\ an^h kơ drâm bơ ngai oei đei lơ thoi no\h, blu\ng a ‘no\h athei pơ ma truh đon hlôh vao đơ\ng bơ ngai et hât. Dôm bơ ngai âu tam mă băt tơ drong et hât tơ\ an^h kơ drâm bơ ngai lơ\m tơ pôl ‘no\h j^ tơ drong ưh ‘lơ\ng, pơ răm kơ dih kâu păng bơ ngai ju\m dăr hai, tam mă jo# truh m^nh [ar ‘nu tơ dăm păh iung et hât vă kơ ro\, vă lăng kơ dih kâu nhen thoi bơ ngai ‘lo\ bơih….

Mă 2, tơ drong et hât tơ\ an^h kơ drâm bơ ngai oei đei lơ ‘no\h yoa đon lăng pơ hơi, jang ưh tơ năp đơ\ng bơ ngai che\p kơ\l dôm an^h jang, khul gru\p tơ pôl. Bơ ngai che\p kơ\l an^h jang mă jang ưh tơ năp, oei lăng pơ hơi tơ drong pơm kiơ\ luât găh tơ drong tang găn tơ drong răm đơ\ng hât hla ‘no\h tơ drong et hât tơ\ an^h kơ drâm bơ ngai âu oei đei hơ nơ\ng đe\ch.

-P^nh: Lei, ih hăm đei nơ\r kiơ vă tơ tă ăn dôm bơ ngai oei et hât ưh?

-Tơl: Inh apinh io\k nơ\r pơ ma tôch juăt mă bơ\n hơ nơ\ng kơ tơ\ng ‘no\h: Yoa jơ hngâm pran kơ boăl păng dôm bơ ngai ju\m dăr, athei hu\t le# hât! Mă boăl et hât đ^ 10 sơ năm dăh mă 20 sơ năm, jăh krao pơ ma nuh hăm inh păng adrin e\nh, hu\t hât đơ\ng năr ‘nâu hloi, huei, oei tam mă klui mơ\n!

            Nơ\r bơ nê: & àh, bơ nê kơ ih vang pơ ma nuh hăm nhôn hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\ păng pơ re