VOV4.Bahnar - Ku\m nhen 1,2 hơ dre\ch kon kông nai tơ\ Tây Nguyên, bơ ngai K’ho akhan, đei 2 tơ drong lôch ‘no\h j^ lôch hmă păng “lôch kơ ne#”. J^ jăn, păn hnong, kră krut lôch hơ chăng ‘no\h j^ tơ drong lôch hmă; oei lôch rok trong, lôch đơ\ng pơ\k gre, đơ\ng oei bơ\ jang, dăh mă lôch glơ\k ‘no\h j^ lôch kơ ne#. Kon pơ lei tơ che\ng akhan “lôch kơ ne#” pơ hngol sư oei hơ nơ\ng oei tơ\ pơ lei pơ la, ưh gơ\h le\ch tơ\ nai păng đe tơ hli đe nai, bơ ngai oei arih. Yoa thoi no\h tơ dăh bu ‘no\h ưh kơ pu\n “lôch kơ ne#” bơ ngai K’ho ưh đei tung ming tơ\ hnam mă pơ gơ\r pơ dong hloi tơ\ sat jua, dăh mă tơ\ jih pơ lei.

Đơ\ng sơ\ bơ ngai K’ho tơ che\ng akhan: lôch rok trong, lôch yoa gre tâm pre\h, lôch [ât oei bơ\ jang, lôch glơ\k ‘no\h j^ dôm tơ drong “lôch kơ ne#”. Mih ma duch nă akhan, dôm bơ ngai đei hơ tâu, yang kơ ne# pơ răm kơ na lôch thoi noh. ‘No\h j^ dôm tơ drong lôch mă pơ hngol bơ ngai lôch ưh gơ\h ắm truh tơ\ dêh hơ tâu, oei ngôi kơ tă tơ\ hnam, tơ\ pơ lei pơ la păng chă phă ngơ\r bơ ngai oei arih dơ\ng. {ok K’Brỏh tơ\ Kueng kơ pho# Kơming, th^ trơ\n Di Linh, apu\ng Di Linh, Lâm Đồng, ăn tơ băt, sơ\ kon pơ lei akhan, dôm bơ ngai lôch kơ ne# thoi noh, ưh gơ\h tung hơ kâu vih tơ\ hnam, [ât lăp ưh ăn tung bro\k tơ\ pơ lei vă pơ dong hloi:

“Lôch kơ ne#, sơ\ đe ưh ăn tung hơ kâu bơ ngai lôch vih pơ dong tơ\ hnam, tơ\ pơ lei. Đe ưh ăn yoa hli sư phă ngơ\r bơ ngai nai dơ\ng, phă pơ răm bơ ngai nai nhen thoi tơ po\h j^. Hli bơ ngai lơ\m pơ lei đei hơ tâu pơm jing “lôch kơ ne#” dơ\ng. Kơ na đe ưh ăn pơ gơ\r pơ dong tơ\ hnam, tơ\ pơ lei. Đe lăp ăn unh hnam pơ gơ\r pơ dong tơ\ jih pơ lei đe\ch. Unh hnam đei bơ ngai lôch che\p ba ch^ng chêng, hơ gơ\r tôn pơ dong ăn bơ ngai lôch tơ\ jih pơ lei”.

Tơ dăh dôm tơ drong lôch hmă, lôch ‘lơ\ng đa đei bơ ngai K’ho pơ gơ\r pơ dong tih tơ\ hnam, mih ma duch nă, pơ lei pơ la vang truh pơ dong, te\h bơ\n kơ pô, rơ mo ‘no\h “lôch kơ ne#” đei pơ gơ\r pơ gia đe\ch, hui bơ ngai năm pơ dong. Năr pơ dong kơ bơ ngai “lôch kơ ne#” đei pơ gơ\r rơ heng, kơ kot tơ\ sat juơ mă ưh ‘no\h tơ\ bri, tơ\ jih pơ lei, lăp hơ dro# kơ tum kơ to\ng, ‘nho\ng oh sư đe\ch. Tơ mam đe te\h ăn bơ ngai lôch kơ ne# ‘no\h j^ ko\ kon, ie\ kok mă ưh ‘no\h bip kok; tơ drong soi ku\m tôch kơ [ônh. Rơih hơ nih đei đak ro, tơ ‘ngla hnam kăt ko ko\ ie\ dăh mă ie\r, bip kok, vă phak kơ to\h hoch kiơ\ đak. Bơ ngai K’ho tơ che\ng akhan, pơm thoi noh, đak gô hoch pơ đ^ rim tơ drong kơ ne#, tơ drong ưh kơ pu\n lơ\m hnam, lơ\m pơ lei, vă rim bơ ngai gơ\h arih xa hiôk hian, tơ drong lôch răm pă đei bơih. {ok K’Bét, tơ\ Kueng kơ pho# Bồ Liêng, th^ trơ\n Đinh Văn, Lâm Hà, Lâm Đồng ăn tơ băt, nơ\r dan mưh pơ dong bơ ngai lôch kơ ne# ku\m pha [iơ\; đe soi dan vă pơ hngol bơ ngai lôch huei pă oei tơ\ pơ lei, pơm ăn bơ ngai oei arih “lôch kơ ne#” dơ\ng:

“Ơ yang hơ tâu, bơ ngai lôch đ^ druh kiơ\ ih bơih âu, ih jăh chông sư veh hơ tăih kơ bơ ngai oei hơ rih hơ. Bơ ngai lôch vih tơ\ pơ lei bơ ngai lôch, ưh gơ\h [lo\k hơ dơ\r kiơ kơ bơ ngai oei arih, ưh gơ\h dui bơ ngai arih lôch kiơ\. Yang jăh sơng io\k tơ mam plang soi đơ\ng nhôn soi âu vă gơ\t hăp tơ\ pơ lei bơ ngai lôch. Dang ei sư đ^ tơ klăh đ^ hăm bơ ngai arih bơih, le# phă pơ hle, phă ngơ\r bơ ngai oei arih, ơ yang”.

Đơ\ng ro\ng kơ pơ dong, [u\ hơ met bơ ngai lôch kơ ne# đang, rok trong vih tơ\ hnam, kơ tum kơ to\ng, ‘nho\ng o\h sư athei soi tơ be\h adrol kơ mât lơ\m pơ lei. Bro\k đơ\ng pơ sat, tơ dăh yak brih hơ bong, thong đak ro le\ch tơ\ kơ dơ chu\n ‘no\h đe sư rơih pơm hơ nih soi vă pơ klăih le# tơ drong ưh kơ pu\n đơ\ng “lôch kơ ne#” kiơ\ đơ\ng ôp hơ met jâng ti, yoa đe akhan, pơm thoi noh vă rim tơ drong ưh kơ pu\n hoch kiơ\ đak, ưh đei che\p ba vih tơ\ hnam, vih tơ\ pơ lei.

Hăm pơ lei ưh đei thong, hơ bong đak ro kle\ch, ‘no\h đe pơ gơ\r soi [ât kơ\l trong tih mât lơ\m pơ lei. Đe kăt pham ko\ ie\ dăh mă pham ie\r, pham bip, ming lơ\m get đak pơ chăh păng hơ tol tơ\ jih trong. Dôm bơ ngai [u\ bơ ngai “lôch kơ ne#” vih pik pham ‘no\h tơ\ jơ\ng, ti vă dôm tơ drong ưh kơ pu\n hiong đ^, pă đei hơ dai hăm đe sư bơih.

Đơ\ng năr pơ gơ\r pơ dong ăn bơ ngai “lôch kơ ne#”, unh hnam ‘no\h athei kâm kang tôm tơ drong. Mă hơ dăh nhen ưh gơ\h năm tơ\ hnam đe nai, ưh gơ\h năm so\ đak tơ\ đak hơ drâm pơ lei lơ\m 7 năr, ưh gơ\h tơ [âp, pơma nuh hăm dôm bơ ngai lơ\m pơ lei. Kiơ\ kon pơ lei tơ\ âu, lơ\m 1 gie\ng, tơ dăh tơ [âp bơ ngai lơ\m unh hnam đei bơ ngai “lôch kơ ne#” ‘no\h gô đei tơ drong ưh kơ pu\n. Yoa thoi noh, tơ dăh tơ [âp, pơ ma nuh, mă loi j^ năm so\ đak tơ\ đak tơ nglang pơ lei ‘no\h sư pơm tơ po\h tơ drong ưh pu\n.

Mă lei, ‘nâu j^ tơ drong juăt chăl kră sơ\ kơ bơ ngai K’ho đe\ch, hrei ‘nâu đ^ tơ plih pha bơih. K’Brỏh tơ\ Kueng kơ pho# Kơming, th^ trơ\n Di Linh, apu\ng Di Linh, Lâm Đồng ăn tơ băt, đon tơ che\ng găh “lôch kơ ne#” dang ei pă đei trăp nhen sơ\ bơih. Tơ dăh bu ‘no\h ưh kơ pu\n, pơ\k gre, glơ\k tơ\ đak, pơ\k [ât oei bơ\ jang mă lôch hloi ‘no\h gơ\h pơ gơ\r pơ dong nhen thoi bơ ngai lôch j^ jăn hmă ‘năi.

“Đơ\ng đei o\h dro\ kăn [ok K’Sép lôch glơ\k tơ\ Biển Hồ, Pleiku, chơ vih tơ\ hnam pơ dong [u\. ‘Nâu j^ unh hnam pơm tih adrol sơ\, pơ dro\ng đei [ôh, bưng ai dêh. Unh hnam kuan ap^nh, bu ưh ăn hnam sư pơ dong bơ ngai lôch tơ\ hnam? O|h inh đei ko\ng hăm te\h đak, ưh pu\n lôch răm. Đơ\ng noh rim bơ ngai lơ\m pơ lei pơm kiơ\. Mưh đei bơ ngai lôch yoa huo\ng pơ\k, glơ\k đak âu to adoi tung hơ kâu vih pơ gơ\r pơ dong tơ\ pơ lei, tơ\ hnam nhen thoi lôch hmă, lôch kră, lôch j^ jăn”.

Hrei ‘nâu, lơ\m đon tơ che\ng kơ tơ pôl bơ ngai K’Ho đe ưh pă năng kăl đon tơ che\ng “lôch kơ ne#” dăh mă lôch hmă bơih. Đon tơ che\ng kơ kon pơ lei đei tơ plih, pha kơ sơ\ bơih. Dôm unh hnam đei bơ ngai lôch yoa j^ jăn dăh mă lôch yoa huo\ng, glơ\k, pơ\k gre tơ tă pơ gơ\r pơ dong tơ\ hnam, tơ\ pơ lei ngăl păng pơ gơ\r tro\ hăm tơ drong juăt pơ dong bơ ngai lôch đơ\ng sơ\ kơ bơ ngai K’Ho.

Mă lei, đon tơ che\ng găh “lôch kơ ne#” tam mă hu\t đ^ ‘năi, kơ na kon pơ lei oei pơ gơ\r soi tu\k hu\t pơ đ^ tơ drong ưh pu\n ai. Tơ drong soi âu ưh kơ đei huach lơ, tơ mam plang soi ‘no\h (ko\ ie\, ie\r kok, bip kok) ku\m huei bơih. ‘Nâu j^ tơ drong lui kơ yang đơ\ng bơ ngai K’ho oei che\p vei hăm đon tơ che\ng vă pu\h tơ ve\h đ^ tơ drong ưh pu\n ai, vă rim bơ ngai lơ\m hnam, lơ\m pơ lei sơ đơ\ng jơ hngâm, ưh đei tơ che\ng truh dôm tơ drong ưh pu\n đơ\ng bơ ngai đei năng j^ “lôch kơ ne#”.

K’Brọp: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\