VOV4.Bahnar - Kiơ\ kơ so# chih jo# đơ\ng An^h jang pơ gang dêh char Gia Lai, đơ\ng sơ năm 2013 truh đ^ sơ năm 2015, lơ\m dêh char đei hlo\h 20 ‘nu bơ ngai tơ po\h j^ bạch hầu. Đ^ đăng bơ ngai j^ âu oei tơ\ dôm tơ ring atăih yăih kơ apu\ng Kbang păng hlôi đei 6 ‘nu bơ ngai lôch. Tơ\ hơ năp tơ drong j^ oei vă tơ po\h hơ lơ\k dơ\ng, an^h jang pơ gang dêh char Gia Lai oei adrin tơ le\ch lơ trong tang găn j^ lơ\m dêh char.

          Lăp jo# hơ dro# lơ\m sơ năm 2015, tơ\ apu\ng Kbang, de#h char Gia Lai hlôi đei [o#h 5 ‘nu bơ ngai [lep hăm j^ bạch hầu. Lơ\m no\h, 1 ‘nu bơ ngai j^ tơ\ plei Klếch, xăh Krong hlôi lôch lăp đơ\ng ro\ng jơ năr kơ đe\h ba năm tru\h tơ\ hnam pơ gang hơ met. Tơ\ hơ năp dôm tơ drong krê hơ mơt đơ\ng j^ Bạch hầu, An^h jang pơ gang apu\ng Kbang to\k bo\k jang hơ dai hăm khu\l kơ dră rim xăh tơ le\ch jang tơ drong jang vei lăng j^. Hơ dai hăm ‘no\h, pơ gơ\r [et pơ gang vaccine tang găn j^ bạch hầu lơ\m apu\ng. {ak si Vy: “ {ơ\t hlôi chă [o#h đei dôm bơ ngai thoi no\h ‘no\h An^h jang pơ gang nhôn hlôi đei tơ drong pơ gơ\r đơ\ng khu\l kơ dră tơ ring, ku\m nhen an^h joăt jang, hơ drin tơ le\ch lơ trong jang tang găn j^. Nhen pơm rơ go\h cham char, pơm rơ go\h akâu jăn kơ d^h, huch pơ gang tang găn hiă păng mă loi ‘no\h j^ [et bơ\ng, yua kơ lăp hơ dro# [et bơ\ng ‘no\h j^ trong jang ‘lơ\ng hlo\h tang găn j^ bạch hầu.”

 Vă tơ drong jang [et tang găn j^ bạch hầu đei jơ nei, an^h jang pơ gang apu\ng Kbang hlôi jang hơ dai hăm khu\l kơ dră rim xăh păng rim hnam trưng ho\k hơ to\k pran tơ drong jang tơ roi tơ băt păng krao hơ vơn me\ [a\ ho\k tro ba kon hơ ‘lơ\p năm [et bơ\ng. Yă Trương Thị Na, Pho\ Kơ dră vei lăng hnam trưng ho\k jăl 1 Kim Đồng, thị trấn Kbang tơ roi tơ băt, lăp đei kơ tơ\ng ang j^ bạch hầu đei [o#h lơ\m tơ ring, hnam trưng hlôi hơ drin krao hơ vơn me\ [a\ ho\k tro ba kon hơ ‘lơ\p năm [et bơ\ng kơ tă hloi tơ\ hnam trưng. Yă Trương Thị Na tơ roi: “ Hnam trưng hlôi pơ gơ\r păng tơ roi tơ băt ăn kơ rim thây kô vei lanưg lăm pơ ma dơ nu\h hăm me\ [a\ ho\k tro vă băt hơ dăh jơ hngơ\m jăn đơ\ng ho\k tro păng pơm hla ar ch^h măt [et bơ\ng. Mă 2, hnam trưng hlôi hơ met ăn ‘lơ\ng rim tơ drong găh tơ mam drăm pơ gang păng lăm [et vă an^h jang pơ gang bơ\ jang kiơ\ tơ drong [et bơ\ng ăn kơ ho\k tro vei lăng sơ đơ\ng kiơ\ tơ drong tơ chơ\t.”

Lơ me\ [a\ ho\k tro tơ\ apu\ng Kbang [ơ\t kơ tơ\ng tơ roi j^ bạch hầu đei [o#h pơm ăn lôch ku\m hlôi kơ chăng ba kon hơ ‘lơ\p năm tơ\ rim an^h [et bơ\ng vă [et pơ gang vaccine tang găn j^. Yă Huỳnh Thị Hăng Ny, oei tơ\ thôn 5, xăh Đông, apu\ng Kbang, tơ roi: “Kơ tơ\ng đei j^ hlôi đei [o#h lơ\m apu\ng Kbang kơ na ^nh hlôi ba mon tru\h tơ\ Hnam trưng Mẫu giáo xăh Đông vă [et bơ\ng ăn kơ mon, tang găn j^ ăn kơ mon”.

Mă đơ\ng apu\ng Kbang hlôi hơ drin tơ le\ch tơ drong jang [et bơ\ng hloi  [ơ\t đei [o#h lơ bơ ngai j^ bạch hầu lơ\m tơ ring, mă lei tơ drong jang tơ le\ch jang [et pơ gang vaccine tơ\ rim pơ lei hơ tăih hơ to\ lơ\m apu\ng oei tơ [ơ\p lơ mơ mat tat. Tơ drong tơm ‘no\h j^ yua đơ\ng 1,2 ‘nu me\ [a\ ho\k tro tam mă hlo#h vao tôm găh tơ drong kăl đơ\ng tơ drong jang [et bơ\ng vă tang găn j^ păng ku\m tam mă hlo#h vao đei tơ drong krê hơ mơt đơ\ng j^ bạch hầu. Đơ\ng sơ năm 2013 tru\h đ^ sơ năm 2015, lơ\m apu\ng Kbang hlôi đei hlo\h 20 ‘nu bơ ngai j^ bạch hầu. Lơ\m no\h đei [o#h tơ\ 10/14 xăh păng hlôi đei tru\h 6 ‘nu bơ ngai lôch. Đ^ đăng dôm bơ ngai lôch âu adoi yua đơ\ng ư\h kơ đei [et bơ\ng pơ gang vắc xin tang găn j^.

J^ bạch hầu ‘no\h j^ tơ drong j^ krê hơ mơt, tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m păng đei hơ mơt kơ lôch lơ tơ dăh ư\h kơ đei hơ met tơ tom. Kơ l^h thoi no\h mă rim ‘nu kon pơ lei kăl kơ chăng tang găn j^, jang hơ dai pơm kiơ\ [lep tơ drong [et bơ\ng vă tang găn j^ jơ nei ăn kơ kơ d^h kâu, u\nh hnam păng dôm bơ ngai jum dăr. {ak si Võ Gia Bắc, Pho\ kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang tang găn hiă j^ jăn de#h char Gia Lai tơ roi tơ băt: “Hăm bơ ngai j^ bạch hầu, ‘nâu j^ tơ drong j^ hơ mơt đei [o#h hơ lơ\k dơ\ng lơ\m khei ‘năr tơ\ hơ năp kơnh tơ dăh m^h ma duch nă ư\h kơ ba kon hơ ‘lơ\p bơ\n năm [et bơ\ng dôm j^ bạch hầu, hie\n ie\r, jo jăn. Tơ drong j^ âu tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m păng mư\h đei j^ ‘no\h hơ nhăk tru\h j^ ăl, lôch tôch kơ lơ. ‘Nâu j^ tơ drong j^ tôch kơ krê hơ mơt, tơ po\h tôch kơ hre\nh. Nhôn ku\m hlôi đ^ jơ hngơ\m kơ chăng tru\h tơ drong ‘nâu io\k đơ\ng blu\ng sơ năm vă tơ le\ch jang hrơ\p 1 ‘măng đ^ đăng rim trong jang ku\m nhen trong jang tang găn tơ drong j^ âu.”

Tơ\ hơ năp tơ drong j^ bạch hầu đei [o#h krê hơ mơt, ‘nao âu, An^h vei lăng kon pơ lei de#h char Gia Lai hlôi đei hla ar athei rim an^h jang kơ pal, An^h vei lăng kon pơ lei rim apu\ng, th^ xăh, pơ lei tơm kơ chăng lơ\m tơ drong jang tang găn pơ rang j^, tang găn tôch ai dôm bơ ngai lôch. Nhôn tơ ge\ch jơ pơ ma nuh hăm {ak si Võ Gia Bắc, Pho\ Kơ dră An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ kơ dêh char Gia Lai găh tơ drong jang tang găn j^ tơ\ tơ ring.

-{ok ăi, apinh ih tơ roi tơ băt tơ drong j^ bạch hầu oei tơ po\h lơ\m dêh char Gia Lai thoi yơ? Păng an^h jang pơ gang hlôi tơ le\ch trong jang kiơ vă găn tơ drong j^ hơ mơt ‘nâu?

-{ak si Võ Gia Bắc: Hăm tơ drong j^ bạch hầu lơ\m sơ năm 2015, pơ tơm đơ\ng blu\ng sơ năm, lơ\m dang khei 2 ‘no\h nhôn chă [ôh bơ ngai j^ mă blu\ng. Bơ ngai âu năm hơ met tơ\ hnam pơ gang [ât j^ ăl dêh bơih păng lôch đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h. Đang kơ ‘no\h nhôn hlôi tơ le\ch lơ trong jang tang găn tơ drong j^ ‘nâu. Nhôn ăn kăn [o# jang pơ gang jur tơ\ tơ ring hơ len năng tơ drong j^ tơ\ pơ lei pơ la. Atum hăm ‘no\h pơ gơ\r khăm hơ len ăn đ^ đăng bơ ngai j^ amidan dăh mă j^ hơ lo\ng vă set hơ len pham dơ\ng. Nhôn oei tơ roi tơ băt, krao hơ vơn kon pơ lei oei xa mă rơ go\h, mưh [ôh j^ bơ\n hơ lo\ng ‘no\h jăh năm tơ\ hnam pơ gang khăm, hơ met tơ tom, vă huei kơ lôch răm đơ\ng j^ bạch hầu tôch hơ mơt âu.

‘Ngoăih kơ dôm trong jang kơ pal, nhôn pơ gơ\r [et pơ gang vaccine tang găn j^ bạch hầu, hie\n ie\r, j^ gơ\ hơ kâu ăn hơ io\h đơ\ng 18-48 khei. Oei hăm bơ ngai đơ\ng 49 khei truh 20 sơ năm ‘no\h nhôn [et vaccine tang găn j^ gơ\ hơ kâu păng j^ bạch hầu. Truh dang ei, nhôn oei pơ gơ\r [et ‘măng mă 2 păng [et đei hlo\h 65% bơih. Lơ\m sơ năm 2016 nhôn vă [et ‘măng mă 3 ăn đe kon mon đơ\ng 5-20 sơ năm, [et vaccine tang găn j^ gơ\ hơ kâu păng j^ bạch hầu.

- Ih tơ roi mă hơ dăh [iơ\ yoa kiơ j^ bạch hầu tơ po\h dơ\ng tơ\ Gia Lai đơ\ng ro\ng lơ sơ năm ưh pă đei bơ ngai j^ lăng?

-{ak si Võ Gia Bắc: Tơ drong tơm blu\ng a ‘no\h athei pơ ma truh tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ ‘mơ\i, tơ\ dôm tơ ring mă nhôn [ôh đei kon mon j^ bạch hầu ‘no\h tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ lơ\m dôm sơ năm adrol ki, bơ ngai năm [et to\ se\t đe\ch. Rim sơ năm tơ\ dôm pơ lei pơ la, dôm tơ ring âu kơ so# bơ ngai năm [et pơ gang bơ\ng j^ lăp đơ\ng 60-65%, ‘nâu j^ tơ drong tơm. Nhôn oei pơ gơ\r dăr lăng rim tơ drong [ơm truh tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ ‘no\h [ôh tơ ring yơ ưh đei [et pơ gang tơ ring ‘no\h đei bơ ngai j^ lơ. Gơ\h pơ ma hơ dăh dơ\ng, tơ dăh bơ\n ưh đei [et pơ gang bơ\ng j^ ‘no\h ưh jor gô đei tơ drong j^ jăn đơ\ng ro\ng kơnh.

Tơ drong [et vaccine vă tang găn j^ ‘no\h tôch g^t kăl. Kơ lih yoa bơ\n jang tơ\ âu ‘no\h jang ăn tơ pôl, m^nh tôch pôl tôch lơ bơ ngai, tơ drong tơm đơ\ng an^h jang pơ gang ku\m nhen đơ\ng tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ đơ\ng te\h đak păng tơ ring ‘no\h pơ jing trong tang găn j^ sơ đơ\ng đunh đai lơ\m jơ\p tơ pôl.

-& àh, kiơ\ hla ar chih tơ roi, dôm bơ ngai lôch âu đ^ [et pơ gang tang găn j^ bơih mă lei j^ bạch hầu oei tơ po\h đe\ch. Ih tơ blang mă hơ dăh [iơ\ găh tơ drong ‘nâu lăng?

-{ak si Võ Gia Bắc: Nhôn ku\m băt, ku\m đei bơ ngai đ^ [et pơ gang tang găn j^ bạch hầu bơih mă lei j^ oei tơ po\h đe\ch. ‘Nâu j^ tơ drong đei tơ pă, kơ lih yoa rim kơ loăi vaccine ưh đei vaccine yơ s^t đ^ đăng hloi ôh, hlo\h kơ ‘no\h dơ\ng hơ kâu jăn ke\ tơ jră hăm tơ drong j^ pha ra băl ‘năi. Mă lei, nhôn pơ\n pơ ma hăm dôm đe mon đei [et tôm pơ gang bơ\ng j^, mưh j^ tơ po\h ‘no\h j^ păh lăp đe\ch, ưh đei j^ ăl, păng j^ [ônh kơ klăih. Oei tơ drong hơ to\k trong dăr lăng, io\k set hơ len pham hăm dôm bơ ngai đei pơ rang j^ bạch hầu lơ\m hơ kâu jăn ‘no\h sơ năm ‘nâu nhôn tơ le\ch jang păng hlôi jang tôch ‘lơ\ng. Tơ\ âu, athei pơ ma mă hơ dăh ‘no\h mưh roi khăm hơ len ‘no\h ưh jor bơ ngai đei j^ gô roi lơ dơ\ng. Nhôn ku\m pơ gơ\r hop ako\m găh trong tang găn j^ bạch hầu hăm tơ drong vang ako\m đơ\ng Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei dôm apu\ng, An^h tơ che\ng hơ len, tang găn tơ drong j^ tơ\ Tây Nguyên păng An^h vei lăng jang pơ gang dêh char. Mă loi ‘no\h vă hơ to\k tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ vă gơ\h đei hlo\h 90% đei [et pơ gang, kăl hlo\h ‘no\h athei hue lăng truh tơ\ dôm tơ ring đei bơ ngai j^, dôm tơ ring hơ mơt đei bơ ngai j^, nhen dôm xăh đei bơ ngai j^ lơ\m dôm khei tơ je# âu găh apu\ng Kbang.

-& ah, bơ nê kơ ih [ak si, hlôi tơ roi truh dôm tơ drong tôch đei yoa găh trong tang găn j^ bạch hầu.

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\ păng pơ re